Hoe kwantummechanica onze vrijheid kan redden

N.b. Dit artikel is geschreven in samenwerking met Germen.

Dagelijks ben je er mee bezig. Soms bewust, meestal onbewust. Nee, ik heb het nu niet over het feit dat mensen (mannen) vaak aan seks denken. Wel heb ik het over het maken van keuzes. Keuzes maken is iets waar je continu mee bezig bent; het is een afweging tussen de vraag hoe en of je actief of passief zal handelen in bepaalde situaties. Tevens is het kunnen maken van keuzes inherent aan het hebben van vrijheid.

Een keuze wordt beïnvloed door twee factoren: kennis en angst (of emotie in het algemeen). Kennis bestaat voor een deel uit persoonlijke ervaringen (primaire kennis). Als klein kind zal je daarom maar één keer de fout maken zo’n geinig zoemend zwart-geel gestreept beestje te willen vastpakken. Aan de andere kant kan kennis worden opgedeeld in algemene (secundaire) kennis, verkregen door je via verschillende media te laten informeren over de wetenschap.

Angst, hoewel volgens het oude spreekwoord een slechte raadgever, heeft naast kennis ook een grote invloed op de keuzes die je maakt. Wie via een gammel bruggetje zou willen oversteken, zal uit veiligheidsoverwegingen besluiten toch maar een andere weg te zoeken. Deze overwegingen worden gevoed door de angst dat de brug zou kunnen instorten, wat doorgaans akelige gevolgen heeft voor je gezondheid.

Kennis en angst zijn niet onafhankelijk van elkaar; ze oefenen invloed op elkaar uit. Wetenschap die in strijd is met onze angsten, zal niet op waarde worden beoordeeld. Je kan best bang zijn voor een klein spinnetje, ook al weet je dat het geen kwaad kan doen. Aan de andere kant kan het ook voor komen dat angst als gevolg van wetenschap ontstaat of verdwijnt. De hype rondom de Mexicaanse Griep is hier een mooi voorbeeld van; in eerste instantie werd de griep vergeleken met een ernstig dodelijk virus, maar later bleek het allemaal wel mee te vallen.

Rationeel maakt exacte wetenschap angst irrelevant, omdat angst zou impliceren dat er mogelijkheden of kansen bestaan, en exacte wetenschap juist naar zekerheden streeft. De komst van de onzekerheidsrelatie van Heisenberg was dan ook een doorn in het oog van veel exacte wetenschappers zoals Einstein. Je zou op de lange termijn dus kunnen stellen dat hoe meer kennis vergaard wordt en hoe meer er mogelijk wordt door wetenschappelijke vooruitgang, hoe minder onzekerheden er voor die persoon zullen zijn.  En dus minder angsten.

Let wel: omgekeerd kan het openleggen van een nieuw kennisgebied ook veel angst oproepen; nadat Van Leeuwenhoek eencelligen had ontdekt, brak bij veel mensen microbenangst uit. Hier heb ik het echter over de hypothetische situatie dat de wetenschap alles van een kennisgebied weet. Om een simpel voorbeeld te nemen: stel dat je de straat over wilt steken maar je kan niet goed zien of er om de hoek iets aan komt. Als je dan de techniek hebt om te voorspellen wanneer er een auto aan komt, hoef je niet bang te zijn overreden te worden.

Deze verschuiving naar het maken van keuzes op meer rationele gronden lijkt verstandig (want een keuze volgt dan logisch uit de wetenschap), maar het beperkt uiteindelijk wel onze vrijheid. Een keuze die logisch volgt is namelijk geen keuze meer en er zal dan steeds meer een formeel-logische levenswijze ontstaan. In deze levenswijze is dan steeds minder plek voor keuzes en vrijheid. We kunnen zeggen dat in zekere zin angst onvoorspelbaarheid en dus het bestaan van onze vrijheid omvat!

Fundamentele onvoorspelbaarheid
Gelukkig zijn er meer wetenschapsgebieden dan de exacte wetenschap en zijn mensen geen puur rationele wezens. Keuzes zullen slechts zelden op puur rationele gronden worden gemaakt. Hoewel de wetenschap voor een schat aan kennis zou kunnen zorgen, zal er voorlopig wel een vorm van angst blijven.
Bovendien moeten we natuurlijk niet vergeten dat Heisenberg in grote lijnen zegt dat we op microniveau nooit alles exact kunnen weten; zo zorgt ook de kwantummechanica a priori dat op microschaal onze angsten en dus onze vrijheid van keuzes gehandhaafd blijft.
Ook blijken niet-lineaire systemen extreem gevoelig te zijn voor zelfs een kleine verstoring (die uit kwantumeffecten voort kan komen). Een vlinder kan een orkaan duizenden kilometers verderop veroorzaken. Alwetendheid bij keuzes zal dus altijd een illusie blijven. Zelfs in strikt deterministische wiskundige systemen. Gelukkig maar…

6 gedachten over “Hoe kwantummechanica onze vrijheid kan redden”

  1. Niek,

    Mijn complimenten voor dit stuk, je hebt genoeg overgelaten voor het publiek om over te discussieren.

    Ik heb een aantal comments over dit stuk die discutabel zijn.

    Een keuze wordt beïnvloed door twee factoren: kennis en angst (of emotie in het algemeen). Zoals ik het zie ben je iets vergeten, er is een derde factor en dat zijn de oerinstincten die in je DNA zitten gebakken. Sommige van deze oerinstincten en factoren zorgen er zelfs voor dat je helemaal geen keuze hebt, anderen zoals angst bijvoorbeeld die automatisch in je DNA zit als het verlengde van je overlevingsinstinct beinvloeden je keuzes. Iets wat in je DNA zit kan je geen emotie in het algemeen meer noemen omdat het iets is waar je niet altijd direct toegang tot hebt. Een voorbeeld: “Ik heb het gevoel dat er iets niet klopt maar ik weet niet wat“ is een onderdeel van je overlevingsinstinct, je kan luisteren naar dat stukje instinct en het tegenovergestelde doen van wat je instinct je ingeeft of je kan er rationeel over gaan nadenken wat er niet zou kunnen kloppen.

    Arachnafobie zou eigenlijk iedereen moeten hebben omdat de meest voorkomende huisspin ook meteen de meest dodelijke spin ter wereld is, de enige reden waarom die huisspin ons niet dood is omdat de kaken van die spin niet door onze huid heenkomt, in de loop van de evolutie zou het goed mogelijk kunnen worden dat deze huisspin wel krachtige kaken gaat ontwikkelen en doodsimpel de halve wereldbevolking uitroeit. Ik heb deze angst niet maar ik zie het wel als een gezonde angst omdat het gebaseerd is op rationele feiten. Alleen de mate waarin mensen een angst kunnen hebben kan het gevoel angst ongezonde effecten geven bij mensen. Ik denk ook dat angsten voor dieren zoals spinnen bijvoorbeeld iets is wat automatisch in ons DNA zit gebakken, toen de mens net ontstond waren er spinnen die tijgers konden doden, mensen dus ook.

    Als je het hebt over zaken die in ons DNA zitten gebakken die ervoor zorgen dat we helemaal geen keuze hebben dan hebben we het over het overlevingsinstinct zelf. Iemand die zelfmoord pleegt neemt namelijk een rationele en weloverwogen beslissing gebaseerd op irrationele zaken in diens persoons leven. het is namelijk niet mogelijk om zelfmoord te plegen zonder daar van tevoren over nagedacht te hebben, overleven daarentegen is iets wat je doet zonder erover na te denken en dat zorgt ervoor dat je geen keuze hebt. Je overleeft gewoon. je hoeft er niet over na te denken of je moet ademen, je ademt gewoon, daar heb je geen keuze over.

    Hiermee wil ik dus zeggen dat kennis en angst wel degelijk onafhankelijk van elkaar kunnen bestaan.

    exacte wetenschap streeft zeker naar zekerheid maar…achter de horizon van wetenschap ligt een hoop kennis die nog niet ontdekt is, dat wil dus zeggen dat het streven naar zekerheid er tegelijkertijd voor zorgt dat zelfs wetenschappers met een normaal brein angst kunnen hebben voor de uitkomst van de zaken die ze nog niet hebben ontdekt waarvan ze wel logischerwijs vantevoren kunnen bedenken dat die angst gegrond is. Waarom bestaat de neutronenbom nog niet? terwijl de neutronenbom op papier wel al bestaat? Waarom is de plasmamotor nog niet ingebouwd in een ruimteschip? Angst voor het onbekende?

    Ik ben het er wel volkomen mee eens dat alwetendheid bij keuzes een illusie zal blijven, alwetendheid bestaat bijvoorbaat al niet.

    1. Barry,

      Ja ik ben het met je eens. Er zijn een aantal dingen in dit artikel die ik wat overtrokken stel, en daarom vind ik dit ook niet mijn beste artikel ooit. Ik denk dat ik me wel kan vinden in de punten die je noemt :).

  2. Ik vind dit een heel leuk artikel omdat het zaken met elkaar combineert op een andere wijze.
    Nog even dit: de emotie angst heeft als functie bescherming. De functiebeschrijving luidt: Bedoeld om gevaar of kwaad te vermijden door weglopen of praten, waardoor er afstand tussen een organisme en de bron van gevaar ontstaat. Een teveel aan angst kun je leren overwinnen met rationeel-emotieve therapie.
    Hierin leer je gevoel en verstand op èèn lijn te krijgen.

  3. Postmodern geneuzel. Een typische voorbeeld van scientisme: het onterecht toepassen van de theorieën en methoden van een wetenschappelijke discipline (natuurkunde) op een andere (pseudo)wetenschappelijke discipline.

    Postmodernisme is dood! Lang leve het (re)modernisme! Het wordt tijd om nu eens en voor altijd af te rekenen met de pseudowetenschappelijke charlatans die over de rug van de echte wetenschap hun gelijk proberen te halen. Interdisciplinair onderzoek is prima, maar weet dan wel waar je het over hebt.

    Tip: lees Sokal http://www.scribd.com/doc/9747798/Alan-Sokal-Pseudoscience-and-Postmodernism

    Een hele generatie heeft zijn academische carrière te danken aan dit geleuter. The party is over!

Laat een reactie achter