Mensenoffers zijn bij sommige gelovigen erg populair. Wat bezielt gelovigen tot dit soort absurd en wreed gedrag? Memetica geeft antwoord.

Het DNA van godsdienst

Waarom hebben de agressiefste, onverdraagzaamste godsdiensten met de bespottelijkste ideeën de meeste aanhangers en groeien deze het snelst?

Mensenoffers zijn bij sommige gelovigen erg populair. Wat bezielt gelovigen tot dit soort absurd en wreed gedrag? Memetica geeft antwoord.
Mensenoffers zijn bij sommige gelovigen erg populair. Wat bezielt gelovigen tot dit soort absurd en wreed gedrag? Memetica geeft antwoord.

Waarom zetten Jehova’s hun voet tussen je deur en worden islamieten vaak agressief als je iets onvriendelijks over hun geloof zegt?

Een vraagstuk waaraan de wetenschap tot nu toe zijn vingers niet durfde te branden. De protowetenschap van de memetica maakt daar een einde aan.

Radicale gelovigen zijn gewoonlijk toch al niet erg dol op de evolutietheorie, maar als ze dit lezen zullen ze waarschijnlijk helemaal door het lint gaan.

Genen
Memetica als protowetenschap werd geboren in het laatste hoofdstuk van het boek Het Zelfzuchtige Gen van de visionaire Engelse evolutionair bioloog Richard Dawkins.

Darwin legde zoals bekend de grondslag voor de evolutietheorie over de oorsprong der soorten, maar hij leverde geen mechanische verklaring voor het mechanisme waarop erfelijkheid berustte.

Volgens de erfelijkheidstheorie van Georg Mendel worden alle overerfbare eigenschappen door middel van genen overgedragen.

Chromosomen zijn bundels DNA, de dragers van genen. Ze komen altijd in tweetallen voor.
Chromosomen zijn bundels DNA, de dragers van genen. Ze komen altijd in tweetallen voor.

Genen komen in tweetallen voor. Nu weten we dat Mendels genen in werkelijkheid bestaan uit reeksen DNA die op hun beurt weer liggen op chromosomen. Chromosomen komen in paren voor: elk chromosoom draagt één kopie van een gen.

Memen: de genen van ideeën
Dawkins keek met een biologische bril naar de cultuur en ontdekte dingen die zich precies gedragen als virussen: ideeën.

Ideeën vermenigvuldigen zich (zoals dat irritante liedje van de radio dat in je hoofd blijft hangen), verdringen elkaar in ideeëndragers zoals boeken, websites of de breinen van mensen, muteren (als je oma’s overheerlijke, maar veel te vette pannenkoekenrecept aanpast aan je goede voornemen dit jaar af te vallen, bijvoorbeeld)  en kunnen uitsterven.

Hij noemde de elementaire bestanddelen van ideeën memen (enkelvoud: meme). Een voorbeeld van een meme: de manier waarop je de hoofdletter A schrijft of het bekende gebod uit de bijbel “Heb je medemens lief als jezelf en God boven alles”.

Memen kunnen ook in samenwerkende groepen voorkomen. Alle memen in dit artikel vormen bijvoorbeeld een groep, een memeplex. Bekende memeplexen zijn talen, godsdiensten, culturen en technieken. Zelfs onze geest tot op zekere hoogte. Dus wil je voortleven na de dood, schrijf dan een dagboek met al je ideeën en verplicht je erfgenamen ze uit het hoofd te leren.Wedden dat ze niet meer gaan ruziën over de erfenis?

Dawkins hanteert een vrij losse omschrijving van memen en memeplexen. Het is waarschijnlijk verstandig om alleen ideeën die niet in nog kleinere subideeën zijn onder te verdelen, memen te noemen (bijvoorbeeld een woord of begrip)  en de rest memeplexen.

Strijd op leven en dood van memen
Net als bij genen wordt het succes van memen en memeplexen bepaald door hun verspreiding. Zo is het Engels, dat door miljarden mensen als eerste of tweede taal wordt gesproken, een succesvoller memeplex dan het Sorbisch, een Slavische taal dat maar door een handjevol Duitsers in de voormalige DDR wordt gesproken. Memen kunnen zich verstoppen in mensenbreinen, maar ook overspringen naar een ander mens (daar zijn leraren voor), website (zoals terwijl ik schrijf gebeurt) en andersom, je brein infecteren (ik heb vrees ik slecht nieuws. Snel, kijk de andere kant op! Oeps… te laat…) PHP (de scripttaal waaronder deze website draait) succesvoller dan ASP en Java Server Pages.

Juche is de Noord-Koreaanse staatsgodsdienst, waarin de overleden dictator Kim Il Sung de oppergodheid is.
Juche is de Noord-Koreaanse staatsgodsdienst, waarin de overleden dictator Kim Il Sung de oppergodheid is.

Memeplexen concurreren met elkaar om plaats en vooral aandacht: als je bijvoorbeeld een bamboe eettafel met glazen dekplaat in je woonkamer zet, kan je er geen  klassiek eikenhouten tafel meer neerzetten. Een kind dat is geofferd aan Baäl kan niet meer als jihadstrijder opgevoed worden. De succesvolste memeplexen zijn in staat de geest van hun slachtoffer voortdurend in hun greep te houden en al hun aandacht op te slokken.
Echter: niemand heeft het eeuwige leven. Wil een meme voort blijven bestaan, dan moet het er naar streven zich op tijd naar andere mensenbreinen over te kopiëren. Hiervoor zijn in de loop van duizenden jaren allerlei zeer vernuftige strategieën  ontstaan.

Waarom bestaat godsdienst?
Een groot deel van de geschiedenis van de mensheid wordt bepaald door godsdienst. Op het eerste gezicht lijkt dit vreemd. Er is, pogingen van de Templeton Foundation en steenrijke oliesjeiks ten spijt, geen empirisch bewijs voor de metafysische claims van godsdiensten (al zijn veel psychologische inzichten van Jezus en Boeddha bevestigd door de wetenschap). Sommige beweringen van godsdiensten zijn aantoonbaar wetenschappelijk onjuist.

Godsdienst is op het eerste gezicht nergens nuttig voor, het betekent een grote verspilling van tijd en geld.  Je kan door godsdienst niet beter eten, je wordt er doorgaans armer van (tenzij je godsdienst hard werken of het beroven van anderen aanmoedigt) en je leert allerlei ideeën die wetenschappelijk gezien niet kloppen. Kortom: vanuit rationeel oogpunt is er geen reden te geloven.

Toch is het zijn gelovigen bereid om hun leven op het spel te zetten, grote ontberingen te verdragen en bloed te vergieten ten bate van hun geloof. Waar ook ter wereld je komt, de uitingen van godsdienst steken letterlijk overal boven uit in de vorm van kerktorens, minaretten, tempels of pagodes. Zelfs in het atheïstische Noord-Korea wordt het portret van de Grote Leider vereerd.

Godsdienst: een memetische levensvorm
Kortom: godsdienst bestaat net als een virus slechts omwille van zichzelf.  Godsdienst is het beste voorbeeld dat we kennen, een computervirus wellicht uitgezonderd, van een memetisch virus. Zoals de biologische evenknieën deinzen godsdiensten doorgaans voor geen enkele tactiek terug om zichzelf voort te planten.

De Amerikaan Joseph Smith noemde zichzelf profeet en hield er een harem van vele vrouwen op na. Waar kennen we dat toch eerder van...
De Amerikaan Joseph Smith noemde zichzelf profeet en hield er harem van vele vrouwen op na. Waar kennen we dat toch eerder van...

Of het nu medelijden, sociaal gevoel, schuldgevoel, dreigen met de eeuwige verdoemenis of platvloerse geneugten als plundering en seks is: alleen de godsdienst die de effectiefste, meest doortrapte psychologische technieken beheerst om mensen te manipuleren en in haar greep te houden, overleeft de bikkelharde Darwiniaanse strijd om het mensenbrein.

Logisch ook: minder agressieve godsdiensten, zoals het inheemse heidendom (Asatru), zoroastrisme, animisme en dergelijke legden in de moorddadige Darwiniaanse strijd al lang geleden het loodje. In de volgende artikelen in deze reeks zal in worden gegaan op de strategieën die de grote (dus succesvolste) wereldgodsdiensten hanteren om zich te verspreiden en in stand te houden.

15 reacties

  1. Germen,
    Ontzettend goed van je. Zo komen we er misschien achter hoe het systeem afbreuk doet aan belangrijke personen, en hun wijsheid.
    Zijn bepaalde wonderen trouwens wetenschappelijk aangetoond? En geldt dat niet als bewijs dat dat dan heeft plaatsgevonden?

        • Julie,

          Dit is wat ik begrijp aan je opmerking: (het doet er niet toe of we het hebben over geloof of over visionairen), of we het hebben over Gandhi of we het hebben over Geert Wilders, jij stelt met je opmerking dat “het systeem“, ik mag verwachten dat je daar onder andere de politiek mee bedoeld, afbreuk doet aan de bedoelingen van de wijsheid van deze personen, ze worden afgeknald of komen in de bak te zitten, ik stel dat deze dingen gebeuren omdat de aanhangers van deze mensen zo´n mediahype veroorzaken op positieve en negatieve manieren dat deze mensen met hun visionaire ideen juist tegengewerkt worden. Corrigeer me maar als ik het verkeerde uit je woorden heb gehaald.

  2. Ik heb in het verleden al meermalen beschreven, dat het wegnemen van de gesproken en geschreven taal, een einde zou maken aan elk geloof. Het geloof is dan ook een vorm van taal, in woord en beeld, en niets anders dan dat alleen. En het is de verbeeldingskracht van de mens, die aan de hand van memen in de vorm van atributen, geschreven en gesproken woord, de overleving van doctrines in stand houdt. De vernietiging van de bibliotheek van Alexandrie in Egypte, was een doordachte poging tot het vernietigen van hun geloof. Wis de memes, en je wist een denkbeeldige wereld uit, die slechts kon bestaan als gevolg van de betreffende memes. Ook de vergelijking met een computervirus is bijzonder reëel te stellen met het memetische virus, beiden zijn een roofvirus, met als opzet; de verstoring van balans in de individuele procesgang, ten gunste van de doeleinden van een programmeur. Altijd zal dit ten koste gaan van de belangen van een gemeenschap in de materiële zin, maar daarnaast ook evenzo in de zin van geestelijke vrijheid en zelfontplooing. Het is niet voor niets dat het zogenaamde geestelijk leven in de doctrine, absolute voorrang krijgt op de belangen van eigen bezit. Maar ook dat het omgekeerde materiële belang gesteld wordt, tot meerdere eer en glorie van een god, in de vorm van reusachtige symbolen van macht. Kerken, moskeen, tempels, je ziet overal hetzelfde overdadige symbolische teken van de macht van god, uitgedrukt in goud, marmer en steen. Daar tegenover de arme onderdanen, gekleed in lompen, kreupel van het slopende werk tijdens de bouw van zo’n protserig symbool, slepend op blote voeten, in armoede biddend om een kruimel droog brood. Zorgvuldig geprogrammeerde lijfeigenen waren het, in de donkere en latere middeleeuwen. De pracht en praal in de religieuze gebouwen die ze mochten aanschouwen, was een belofte van hemelse schoonheid en liefde in het hiernamaals, maar niet nu, dat komt ons niet goed uit. En daar moest je van doordrongen worden, te vuur en te zwaard, goedschiks of kwaadschiks, de belofte werd afgedwongen. Dat kan nu in deze tijd niet meer, er is een te groot aantal mensen dat over de kennis beschikt, die zo zorgvuldig wordt bestreden door de religie in het algemeen. De gemiddelde moderne mens is niet langer onkundig van de oorsprong van het bestaan. Natuurlijk proberen de grote roofreligies middels elke denkbare methode, de strijd in hun voordeel te beslechten, maar die strijd is vruchteloos tegen de kennis en de daarmee opkomende techniek. Zij strijden een vruchteloze maar bloedige oorlog, die gewoon niet meer te winnen is door deze uitbuiters. Kennis heeft de macht, en niets anders. Daar schuilt de toekomst van het mensdom in, een eerlijke en democratische toekomst, zonder uitbuiting van lichaam en geest. Een hemel op aarde als we de mogelijkheid tenminste nog krijgen, want oorlogszuchtige religieuze en rechtse partijen zullen ook hun best doen om de strijd in hun voordeel te beslechten. De nieuwe religie voert egoisme hoog in het vaandel, eigenbelang staat voorop in hun geest.

  3. Er kan wel degelijk van godsdienst geprofiteerd worden. De reformatie/ het protestantisme gaf volgelingen de morele vrijheid hun talenten te ontplooien en zich hierdoor individueel, maatschappelijk en zeker ook financieel te ontwikkelen en verbeteren. Onze hollandse koopmans- en “voc” mentaliteit zou er deels aan ontleent worden. Waarbij ook het zich vrijmaken van de knechting door de katholieke kerk mag worden genoemd.
    Dat dit uiteindelijk niet de hemel op aarde opleverde mag gezegd.
    Wanneer Jezus het verhaal vertelt van de drie knechten die in afwezigheid van hun meester talenten in beheer krijgen, en alle drie er verschillend mee omgaan, is degene die het meest ondernemend en succesvol is, degene die hij het meest prijst. (maw beleggen loont, waarbij nogmaals:Dat dit uiteindelijk niet de hemel op aarde opleverde mag gezegd.)

    @germen
    welke wonderen bedoel jij? deze kunnen nl ook metaforen zijn.

    • Freddy,

      Je hebt gelijk, er kan van godsdienst geprofiteerd worden, dankzij de constant aanhoudende oorlogen veroorzaakt door godsdiensten en religies is de wapenwedloop in versnelling gegaan en zijn wij hierdoor technologisch erop vooruitgegaan. Niet al onze technologie is ontwikkeld voor de Nasa, een groot deel van onze vernietigende technologien komt voor uit de godsdienst oorlogen.

  4. Veel mensen kunnen het leven op Aarde alleen uithouden als ze denken dat hun een beloning wacht in de hemel of een volgend leven.
    Dat is lijkt me een belangrijke functie van godsdienst. Het stelt mensen in staat door te gaan ook al zijn de omstandigheden erbarmelijk.
    En ze zullen er natuurlijk nooit achterkomen dat de belofte niet wordt ingelost…

Geef een reactie