Geert Wilders met zijn vrouw Krisztina Marfai op Prinsjesdag 2014. Bron: Phil Nijman/Rijksoverheid (public domain ex. Wikimedia Commons)

Zit er een steekje los bij de kiezers op partijen rechts van de Nederlandse VVD?

Het politieke landschap bij Nederlandse rechts-conservatieve partijen heeft veel weg van een permanent slagveld.

Het is de afgelopen twee decennia een komen en gaan van rechts-conservatieve partijen, vaak aangeduid als “populistisch rechts”. Waar voormalig politiek multitalent – want auteur van de partijprogramma’s van PvdA en CDA – dr. Wilhelmus (‘Pim’) Fortuijn de politieke markt op dit terrein openbrak met zijn beweging LPF, die rond de achttien procent van de stemmen behaalde, is er sindsdien geen stabiele factor meer aanwezig op dit terrein. Na de moord op Fortuijn viel zijn beweging LPF, zelf al een afsplitsing van Leefbaar Nederland, al snel ruziënd uiteen. Hetzelfde lot trof bewegingen in de jaren erna zoals Trots op Nederland (Rita Verdonk), Forza Nederland, Voor Nederland (Joram van Klaveren) en nu als laatste partij Forum voor Democratie. De enige relatief stabiele politieke partij binnen populistisch rechts is de Partij voor de Vrijheid met één lid: Geert Wilders. Dit omdat, in de woorden van Wilders, “alleen als ik schizofrenie ontwikkel” de PVV uit elkaar kan vallen.

Rechtse partijen, of conservatieve partijen?
De conclusie vanuit andere delen van het politieke spectrum is hard. “Er moet toch wel een steekje los zijn aan de kiezers rechts van de VVD”, zo stelt historicus Han van der Horst in een nogal emotioneel geladen betoog op het linkse politieke opinieplatform joop.nl[1].

Een opmerkelijke constatering. Immers, er zijn geen aanwijzingen uit de wetenschappelijke literatuur bekend voor het plots uitbreken van psychische afwijkingen onder twintig procent van de Nederlandse bevolking, en een correlatie tussen geestelijke stoornissen en een rechts-populistische stemkeuze. Uit onderzoeken onder de bevolking blijkt ook dat karakteristieke rechtspopulistische opvattingen zoals kritiek op de islam en behoud van Zwarte Piet gedragen worden door een ruime meerderheid van de Nederlandse bevolking[2]. Waarschijnlijk is eerder dat de door de heer Han van der Horst gehanteerde verklaringsmodellen voor het stemgedrag van ongeveer twintig procent van het Nederlandse electoraat (of liever gezegd: het ontbreken daarvan) het een en ander schort. Of wellicht: een gebrek aan vermogen om zonder verdoving te kunnen denken.

Geert Wilders met zijn vrouw Krisztina Marfai op Prinsjesdag 2014. Bron: Phil Nijman/Rijksoverheid (public domain ex. Wikimedia Commons)
Geert Wilders met zijn vrouw Krisztina Marfai op Prinsjesdag 2014. Bron: Phil Nijman/Rijksoverheid (public domain ex. Wikimedia Commons)

Een tweede denkfout die de heer van der Horst hier, zo lijkt het, maakt is deze kiezers “rechts van de VVD” te noemen. Op economisch vlak (met uitzondering van de kwijnende Libertarische Partij) is de VVD op afstand de meest rechtse partij in Nederland. Rechtser ook dan de gemiddelde VVD-kiezer. In economisch opzicht is de PVV linkser dan de VVD en ongeveer even links (of rechts) als D66. Waarschijnlijk bedoelt de heer van der Horst hier “conservatief”, niet zozeer: rechts.

Hier komen we aan de begin van een oplossing voor dit “mysterie”. Klaarblijkelijk is het probleem voor deze kiezers niet zozeer een gebrek aan rechts politiek beleid, maar een gebrek aan conservatisme, althans: conservatisme volgens de meetlat van de StemWijzer.

Waarom zijn er zoveel ruzies bij rechts-conservatieve partijen?
Een eerste factor is dat deze partijen bijna zonder uitzondering nieuw zijn. Bij nieuwe partijen is er geen stabiele organisatie. Een bestaande partij zoals bijvoorbeeld VVD of SP kent een ingewikkelde partijbureaucratie. Een pas opgerichte partij heeft deze niet. De enige stabiele rechts-populistische partij, de PVV, is met een oprichtingsdatum in 2006 ook veruit de oudste van alle rechtspopulistische partijen. De ruziezoekers en politieke scherpslijpers die het niet eens zijn met Wilders zijn nu al dan niet vrijwillig vertrokken, en werden daarna afgestraft door de kiezers. Wat overblijft zijn trouwe Wilders-aanhangers. De andere partijen hebben het doormaken van dit proces niet overleefd.

Samenwerken vereist compromisbereidheid en oog hebben voor het grotere geheel. Een nieuwe politieke partij trekt politieke ondernemers aan. Eigengereide mensen die zich gedrongen voelden om “het land te redden”. Dit geldt des te sterker voor een rechtse politieke partijen. Individualisme, grote machtsverschillen en een autoritaire stijl van leidinggeven en conflictoplossing vormen een explosieve en inherent instabiele combinatie van eigenschappen. Een rechtse politieke beweging is hiermee doorgaans instabiel. Bij de VVD bestaat er een uitgebreid netwerk om uitgerangeerde partijgrootheden aan baantjes als burgemeester, commissaris der koning of een commissariaat bij een bank te helpen. Voor een dissident is er dus altijd een alternatieve carrière denkbaar, of desnoods een overstap naar een geestverwante establishmentpartij als D66 of CDA. Ruzie schoppen binnen de VVD is funest voor je carrièrekansen, zoals ex-VVD’ster Rita Verdonk kan beamen. Rechts-conservatieve partijen zijn besmet. Het is dus erop of eronder. Een ex-PVV’er is voor jaren “besmet”. Wachtgeld is voor hen een bittere noodzaak.

Is Wilders een charlatan?
Verder is het de vraag of bijvoorbeeld Wilders een charlatan is. De man liegt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Mark Rutte, zelden. Hij gelooft duidelijk in wat hij zegt en zet hiervoor ook moedig zijn leven en levensgeluk op het spel: veel islamisten willen Wilders vermoorden, waardoor Wilders strengbewaakt als een kluizenaar moet leven. Dat Wilders op zich mentaal gezond is wordt beaamd door psychologen als bijvoorbeeld Bram Bakker [3]. De boodschap van Wilders is duidelijk: de islam is het voornaamste gevaar voor Nederland. Als je dat met hem eens bent, en veel mensen zijn dat in zekere mate met hem eens, zoals een meerderheid van de Nederlandse bevolking en ook door de mainstream gerespecteerde politici zoals de Franse president Emmanuel Macron, is het rationeel om op Wilders te stemmen. Immers: hij vertolkt wat zij denken en willen. Het is dan niet rationeel om op bijvoorbeeld Rutte te stemmen. Rutte heeft immers aangetoond volstrekt onbetrouwbaar te zijn, anders dan voor bedrijven zoals Unilever. Gerespecteerde politici als Mark Rutte maken meer kans op de kwalificatie “charlatan” dan Geert Wilders.

Bronnen
1. Han van der Horst, Er moet toch wel een steekje los zijn aan de kiezers rechts van de VVD, Joop.nl, 2020
2. Denkend aan Nederland – Een bundeling van analyses, thematische verkenningen en essays. Sociaal en Cultureel Rapport 2019, SCP 2019.
3. Esther Fenema en Bram Bakker, De psyche van Geert Wilders, HP De Tijd, 2019

Laat een reactie achter