Veel nationalisten willen terug naar een Europa waarin grenscontroles weer de regel worden. Hoe zou Europa er dan uit zien?
Belgen en Nederlanders die na 1980 geboren zijn, hebben gesloten grenzen niet meegemaakt, maar gedurende het grootste deel van vorige eeuw was het nodig om je paspoort te laten zien als je een grens overstak. Het was dan altijd spannend of de douane moeilijk deed, als je zonder paspoort over de grens wilde winkelen. Nu moet je reizen tot Polen, of de Noordzee oversteken, om nog een echte grenscontrole mee te maken. Hoe zou het zijn als streng kijkende heren en dames met grote petten je auto binnenstebuiten zouden keren als je even wil shoppen bij de buren?
De film bevat overigens een storende fout. Er wordt beweerd, dat als de nationale grenzen weer ingevoerd zouden worden, landen als Griekenland opgescheept zouden worden met honderdduizenden immigranten. Deze analyse is onjuist. De reden dat het arme Griekenland nu zo aantrekkelijk is voor immigranten, is dat het land onderdeel is van het Schengengebied met open grenzen. Als een einde zou komen aan de open grenzen, zouden migranten proberen om rechtstreeks bestemmingen als Duitsland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk te bereiken, bijvoorbeeld per schip of vliegtuig. Zo zouden ze een beroep kunnen doen op het Vluchtelingenverdrag. Checkpoint Charlie is nu een museum, maar ooit de grens tussen corporatisme en communisme. – Wikimedia Commons
Grenzen. Best wel lastig. Wereldproblemen zoals klimaatverandering houden niet op bij de landsgrenzen. Is het niet verstandiger om alle grenzen af te schaffen?
Waarom zijn er grenzen?
Palen, of een compleet hekwerk zoals vroeger langs het IJzeren Gordijn liep, in de grond meppen is een kostbare geschiedenis. Zo kostte het beruchte IJzeren Gordijn dat de DDR bouwde op de grens met West-Duitsland om haar burgers binnen te houden, het niet erg rijke land in 1983 alleen al aan personeelskosten 1 miljard D-mark per jaar. Toch hebben bepaalde regimes dat er graag voor over. Sterker nog: er komen steeds meer hekken rond grenzen te staan. Denk aan de grens tussen de VS en Mexico, het nieuwe hekwerk rond de Hongaarse zuidgrens en de vele grensbarrieres in het Midden Oosten. Deze dienen er meestal voor om mensen buiten te houden. Wat dat betreft zijn ze vrij effectief.
Het schrikbeeld van nationalisten: hordes vreemdelingen die binnen komen stormen. Terecht?
Tegenwoordig is er nog maar een land dat net zoals de voormalige DDR, haar inwoners graag wil vasthouden: Noord-Korea, een overblijfsel uit de Koude Oorlog. De meeste hekken, muren en wallen hebben nu juist als doel om mensen buiten te houden. In sommige gevallen, zoals Israel, is dat om moordaanslagen door terroristen te voorkomen. In andere gevallen wil de regering misdaad, smokkel, of massale migratie uit een arm buurland stoppen. Dit verklaart de hekken tussen Europees Turkije en de twee buurlanden, en de grensmuur tussen de Verenigde Staten en de arme zuiderbuur Mexico.
Wat zou er gebeuren als alle grenzen zouden worden opengezet?
Dit experiment wordt uitgevoerd in het gebied dat nu de Europese Unie vormt. In landen waar het welvaartspeil redelijk op elkaar lijkt, heeft dit per saldo positieve effecten. Regeringen kunnen niet meer de grens afsluiten, waardoor ze het hun burgers ongeveer even goed naar de zin moeten zien te maken als het buurland. De Nederlandse pomphouders in de grensstreek ondervinden dat nu.
Massale migratie als de welvaartsverschillen te groot zijn
Kunnen de bewoners van een echt arm land – met een welvaartpeil dat de helft of minder is van dat van een rijk buurland, zonder probleem de grens over, dan doen ze dat ook massaal. Dit gebeurde bijvoorbeeld met Poolse gastarbeiders. Zouden de Europese buitengrenzen open worden gezet, dan betekent dat miljoenen extra immigranten uit Afrika en Azie en het einde van de meeste sociale voorzieningen. We zouden hiermee als het ware de Derde Wereld in Europa importeren.
Groei economie, maar meer ongelijkheid
Wel zou de economie in absolute zin hard groeien – meer mensen betekent meer bedrijvigheid, meer behoefte aan woningen etc. De groep die hiervan profiteert is de rijke bovenlaag en de immigranten. Voor de laagopgeleiden betekent dit juist slecht nieuws: er is minder vraag naar hen, waardoor de lonen dalen. Hoogopgeleiden kunnen overal ter wereld terecht. Zij hoeven zich minder zorgen te maken, ook omdat beschermde beroepen vaak hoogopgeleide beroepen zijn.
Cultuurverrijking of juist niet?
Cultureel gezien betekent de massale immigratie, dat de inheemse cultuur wordt blootgesteld aan veel prikkels. Er ontstaat als het ware een nieuw cultureel ecosysteem. De gevolgen hiervan zijn wisselend en hangen sterk af van de soort migranten. Zo leidde de immigratie van Vlamingen, en later Hugenoten en joden, tot de Nederlandse Gouden Eeuw. De immigratie van laagopgeleide Turkse en Marokkaanse gastarbeiders had per saldo geen gunstige effecten. Het opleidingspeil in West-Europa is op wereldschaal gezien hoog. Migranten zullen dus gemiddeld (veel) lager opgeleid zijn dan de inheemse bevolking. Alleen bij een selectief immigratiebeleid, waarvoor je uiteraard grenzen nodig hebt, kan je zorgen voor hoogopgeleide immigranten.
Meer lokale ongelijkheid, maar globale gelijkheid
Geen grenzen meer betekent, dat op plekken met veel werkloosheid mensen zullen vertrekken. Daardoor stijgen de lonen daar weer. Ook sturen de migranten geld naar hun familie die is achtergebleven. Daardoor beweegt de welvaart van verschillende delen van de wereld naar elkaar toe, al zal lokaal het verschil tussen rijk en arm groeien. Terugkerende migranten brengen hun kennis in praktijk – de reden waarom Turkse bouwbedrijven nu bloeien – en maken industrie mogelijk.
Meer conflicten, maar snellere verbroedering (soms)
Muren en grenzen houden mensen uit elkaar. Als die mensen een hekel aan elkaar hebben, voorkomt dat conflicten. Zouden er geen grenzen meer zijn, dan komen eerder gescheiden groepen met elkaar in aanraking. Dat leidt in eerste instantie tot het oplaaien van een conflict. Later, als de wederzijdse bloeddorst is gestild, zal dit leiden tot een snelle verbroedering als het conflict niet een diepere oorzaak heeft. Pas als mensen zich onderdeel van een enkele groep gaan voelen, stopt de onderlinge strijd.
Onderstaand filmpje toont de kaart van Europa en hoe de grenzen door de afgelopen eeuwen heen veranderd zijn. Erg interessant, zeker ook indrukwekkend om te zien hoeveel sommige landen / volken te verduren hebben gehad. Tip: bekijk het filmpje fullscreen voor een duidelijker beeld!
Nog mooier zou zijn geweest als tijdens het filmpje de jaartallen in beeld zouden zijn, waardoor het geheel iets informatiever zou worden.
