verandering

Naar aanleiding van het laatste artikel van Pieter Stuurman en de daaruit volgende discussie schreef Pieter een vervolgstuk over verandering. Op verzoek en met plezier hier ook het artikel op visionair. Het origineel is op zijn weblog te vinden.

 

Oplossingen
In deze tijd hoor ik een steeds sterkere roep om verandering. Om oplossingen. Maar de roep om pasklare oplossingen is welbeschouwd de oorzaak van de problemen.

De wens is dus: anderen moeten oplossingen bieden. En dat is dus precies wat we krijgen: oplossingen geboden door anderen.

Logischerwijze zullen die oplossingen vooral in het belang zijn van degenen die ze aanbieden, en niet zozeer in het belang van degenen die erom geroepen hebben. Het geldsysteem is daar een uitstekend voorbeeld van.

Iedereen doet natuurlijk verschillende dingen, maar de wereld, onze collectieve realiteit, wordt uiteindelijk ingericht door de optelsom van wat alle mensen doen. En wat mensen doen wordt bepaald door wat mensen denken: iedereen heeft een motief om te doen wat hij doet.

Het collectief (de optelsom van alle individuen in de samenleving, en dus van alle motieven van die individuen) krijgt daarom altijd wat hetwerkelijk wil. Die wereld is dus altijd ingericht naar de meest gangbare wensen in het collectief. De ultieme democratie bestaat en heeft altijd bestaan!

Verantwoordelijkheid
Een van de meest gangbare wensen is: de verantwoordelijkheid overlaten aan een ander. Een ander, een ‘leider’ de oplossingen laten brengen. En “gelukkig” werpen er zich altijd wel mensen op die dat graag voor ons doen… We krijgen dus wat we wensen.

Laten we er eens vanuit gaan dat we werkelijk verandering willen, bijvoorbeeld een meer rechtvaardige manier om elkaars inspanningen uit te wisselen; rechtvaardiger dan het huidige geldsysteem. Er zijn al prima alternatieven beschikbaar, en anders zijn die vrij eenvoudig te verzinnen.

Verandering is dus niet ingewikkeld, maar het is wel moeilijk. Verandering is moeilijk omdat er een dissonantie bestaat tussen wat mensen zeggen te willen en wat ze werkelijk willen. Het rijmt niet met elkaar.

Dissonantie
Die dissonantie is het gevolg van gedachtehiërarchie. Hoe dieper de wens (hoe dichterbij de stam: het uitgangspunt) hoe dominanter en hoe meer bepalend voor het gedrag. De diepste wens (wat mensen werkelijk willen) wordt altijd bewaarheid. Maar die wens is lang niet altijd in overeenstemming met de meer oppervlakkige wensen (wat mensen zeggen te willen). Sterker nog, vaak dissoneren ze daarmee.

Een voorbeeld, van diep naar ondiep:

Diepste wens: ik wil niet verantwoordelijk zijn voor de inrichting van mijn leven en mijn aandeel in het collectief -> ik wil dat iemand anders (een ‘leider’) zegt wat ik moet doen -> als hetgeen ik vervolgens doe verkeerd uitpakt, wil niet ik daarvoor verantwoordelijk gehouden worden, maar die leider -> als het goed uitpakt, dan wil ik daar wel de vruchten van plukken -> ik wil een andere leider want deze pikt die vruchten in -> ik wil vrij zijn

De laatste drie (dikgedrukte) wensen dissoneren dus met de dieper liggende wens om geen verantwoordelijkheid te willen nemen. Ze zijn tegenstrijdig en kunnen niet samen en gelijktijdig vervuld worden.

De enige mogelijke oplossing is dan het harmoniëren van de dissonanties; het in overeenstemming brengen van de wensen. Dat kan op twee manieren: de oppervlakkigere wensen loslaten, of die wensen tot de diepere wens maken.

Het eerste geval, de oppervlakkige wens loslaten, ziet er dan zo uit:

Diepste wens: ik wil niet verantwoordelijk zijn voor de inrichting van mijn leven en mijn aandeel in het collectief -> ik wil dat iemand anders (een ‘leider’) zegt wat ik moet doen -> als hetgeen ik doe verkeerd uitpakt, wil ik daarvoor niet verantwoordelijk gehouden worden, maar die leider -> als het goed uitpakt, is de verdienste voor de leider -> ik aanvaard dat ik onvrij ben want mijn diepste wens wordt vervuld.

Het tweede geval is de oppervlakkige wens (vrij zijn) tot diepste wens gemaakt:

Diepste wens: ik wil vrij zijn -> ik neem verantwoordelijkheid voor mijn eigen beslissingen en voor wat ik doe -> ik bepaal zelf wat ik moet doen -> als het verkeerd uitpakt dan ben ik verantwoordelijk -> als het goed uitpakt, pluk ik de vruchten -> ik ben tevreden want mijn diepste wens wordt vervuld.

In beide gevallen, waar de keuze ook op valt, zijn er geen problemen meer. Maar zolang die keuze niet gemaakt wordt, blijft de dissonantie bestaan en zal er geen oplossing komen omdat er in dat geval geen oplossing mogelijk is.

Omdat de dissonerende gedachtegang op dit moment de meest voorkomende gedachtegang is (mensen willen een leider die het voor ze oplost, maar ook vrij zijn – dat is onmogelijk), krijgen we een inrichting van de wereld die dissonant is. En wereld waarin onoplosbare problemen bestaan: we willen onverenigbare dingen. 

Crisis
De wereld is dus op ieder moment ingericht naar de meest gangbare, meest dominante gedachtegang. Als we die wereld willen veranderen, dan is er maar één mogelijkheid: die gedachtegang veranderen. En daarvoor ontstaat pas een motief als we inzien dat de inrichting van die wereld (en dus ons denken) niet meer voldoet. En dat gebeurt alleen als we tot dat inzicht gedwongen worden, anders is er simpelweg geen aanleiding voor.

Zo’n situatie (een situatie die ons dwingt om onze overtuigingen te herzien) wordt ook wel “crisis” genoemd. De beste definitie van het begrip crisis vind ik deze:

‘Crisis is een situatie waarin oude gedachten en overtuigingen niet meer voldoen’. Ik ben vergeten van wie deze definitie is, maar hij klopt wel prachtig.

Dat de crisis leidt tot het herzien van onze overtuigingen is zeker. Maar welke gaan we ervoor in de plaats nemen? Gaan we dat opnieuw overlaten aan anderen, aan ‘leiders’? Leiders die de oplossingen aandragen? Of kiezen we nu voor de verandering eens voor eigen verantwoordelijkheid en de daarbij behorende vrijheid?

Wat we ook kiezen, de inrichting van onze wereld zal het onvermijdelijk weerspiegelen.

Aanverwante informatie:
-) Weblog Pieter Stuurman