Door veel mensen worden wetenschap en techniek op één lijn gesteld. Geen wonder. Voor beide geldt: wil je ze op een hoog niveau beoefenen, dan moet je over behoorlijk vel wetenschappelijke achtergrondkennis over het desbetreffende onderwerp beschikken. Toch zijn er een aantal grote en essentiële verschillen tussen wetenschap en techniek…
Wat is wetenschap?
Wetenschap is geen kennis of cultuur, maar een bepaalde methode om aan betrouwbare kennis te komen. Centraal in het wetenschap bedrijven (althans: het zou centraal moeten staan want ook wetenschappers zijn maar mensen) is de wetenschappelijke methode, een proces waarmee wetenschappelijk getoetste kennis is te verzamelen. In het kort is dat: je doet waarnemingen, je bedenkt een verklaring voor die waarnemingen die ook eerdere waarnemingen kan verklaren, aan de hand van die verklaring doe je een voorspelling over de uitkomst van een bepaald experiment en vervolgens voer je dat experiment uit.
Er bestaat niet absoluut zekere wetenschappelijke kennis. Er kan altijd uit een experiment blijken dat de voorspellingen die we met onze huidige kennis doen, incompleet of onjuist zijn. Zo kon de zwaartekrachtstheorie van Newton, die al drie eeuwen goede diensten bewees, de afwijkingen van de baan van de planeet Mercurius niet verklaren. Er moest een nieuwe zwaartekrachtstheorie komen, de algemene relativiteitstheorie van Einstein, om deze waarnemingen te kunnen verklaren. De algemene relativiteitstheorie doet het tot nu toe goed: er is nog geen enkele waarneming gedaan die hiermee in strijd is. Hier kunnen we echter niet zeker van zijn. Op het moment dat we een verschijnsel waarnemen dat Einsteins pet te boven gaat, moeten we een betere theorie verzinnen die de bestaande plus de nieuwe waarnemingen kan verklaren.
Wat is techniek?
Techniek is een systematische methode om een bepaald doel te bereiken. Techniek berust op kennis. Technieken hebben een hard imago, maar dat is onterecht. Zo zijn er ook psychologische technieken, sociale technieken en dergelijke. In feite zijn rituelen mystieke technieken. Het geloof dat een medicijnman heeft in een bepaald kruidenmiddel is even groot als het geloof dat een moderne (allopathische) arts heeft in haar geneeskunst.
Een techniek kan puur empirisch zijn: gebruikers van de techniek weten dat de techniek werkt, maar niet waarom. Of verklaren om de verkeerde redenen waarom de techniek werkt (het gunstig stemmen van geesten, bijvoorbeeld). Traditionele landbouwtechnieken zijn een goed voorbeeld. Het platbranden van een stuk bos betekent dat veel mineralen vrijkomen als meststoffen voor gewassen, maar boeren in de Derde Wereld weten dit uiteraard niet. Hun voorouders leerden uit ervaring, misschien door uitproberen van hun zaden in een toevallig afgebrand bos, dat het werkt.
Iedere techniek heeft een bepaald gebied, het domein, waarin deze werkt. Bij empirische technieken is dit meestal erg beperkt. Zo is het niet slim om een stuk regenwoud op een berghelling plat te branden, want bij de eerstkomende moessonregen verandert de helling in een vernietigende modderlawine (zoals veel boeren hebben gemerkt). Ook kunnen empirische technieken alleen door uitproberen worden verbeterd en als je erg arm bent kijk je uiteraard wel uit, al te gevaarlijke experimenten te doen met je bezittingen (of je stamhoofd, de priesters en de geesten boos te maken). Geen wonder dus dat er in duizenden jaren maar weinig vooruitgang werd geboekt. Pas kort geleden kreeg techniek een krachtige helper: natuurwetenschap.
Wat hebben wetenschap en techniek met elkaar te maken?
Wetenschap helpt verklaren waarom bepaalde empirische technieken werken: de kennis waarop technieken zijn gebaseerd wordt groter en betrouwbaarder. Dit is van onschatbare waarde voor de techniek, immers zo kunnen technici doelgericht zoeken naar verbeteringen en het toepassingsgebied vergroten. Ook helpt dit nieuwe technieken te ontwikkelen. Toen eenmaal bekend was dat de oogsten zo hoog werden door plantenas, konden scheikundigen op zoek naar het geheime ingrediënt (onder meer kalium) en op zoek gaan naar kalirijke gesteenten om als kunstmest te gebruiken. Door kunstmest te gebruiken bleven de oogsten hoog.
Wetenschap helpt ook technieken nauwkeuriger te maken. Hoe beter je het syteem waarin de techniek werkt begrijpt, hoe beter de techniek is te sturen en hoe breder je de techniek kan toepassen.
Omgekeerd zorgt techniek er voor dat wetenschappers betere apparaten en dus nauwkeuriger experimenten kunnen doen: dankzij de techniek van het vloeibaar maken van helium werd supergeleiding ontdekt. Techniek en wetenschap leven dus in symbiose. Sterker nog: wetenschap zelf is een techniek.
Wetenschap kan ook gebruikt worden om de effectiviteit van technieken te onderzoeken en om technieken door te meten. Zo kan je er op wetenschappelijke wijze achterkomen waarom er elke vrijdag om half vier zulke beroerde schroevendraaiers uit je fabriek komen en of je nou beter ‘gewone’ of homeopathische medicijnen kan gebruiken bij de behandeling van een bepaalde ziekte.
Worden technieken waardeloos als de wetenschappelijke kennis achter de techniek verouderd is?
Apparaten blijven uiteraard nog steeds even goed werken, ook al is de wetenschappelijke kennis verbeterd.Wel komen er waarschijnlijk snel betere apparaten, gebaseerd op betere kennis.
Paganisten vieren nog steeds midzomernachtswende op het moment dat het zonlicht door de spleet van Stonehenge valt. Omgekeerd werden de Hollanders onaangenaam verrast toen ze in Japan met kanonnen die exacte replica’s waren van hun eigen kanonnen werden beschoten. De Japanners begrepen weinig van de natuurkunde achter het kanon, maar door het exact na te bouwen, de techniek van de Hollanders over te nemen dus, kregen ze hetzelfde resultaat. Overigens bleken de Japanners uitstekende leerlingen die uiteindelijk hun leermeesters overtroffen. Nu zijn het andere landen die in Japan ontwikkelde wetenschap en techniek kopiëren.
Techniek en wetenschap zijn dus twee losstaande werelden, maar kunnen als ze samenwerken ongelofelijk veel tot stand brengen.
Het verschil is dat techniek altijd de wetenschap als basis moet hebben en niet dat techniek soms de basis voor de wetenschap kan zijn. Er is (in huidige tijd) een levensgroot gevaar als technieken worden ingezet zonder dat er voldoende wetenschappelijke kennis is om een “probleem” als echt probleem te kunnen beschrijven/duiden en er voorts technische “oplossingen” op los worden gelaten.
Beste Frans, hoe verklaar je dat er technieken bestonden voor er sprake was van wetenschap?
Beste Germen, Goede vraag maar is dat dan wel zo? Bestonden er technieken voor er sprake was van wetenschap.
Zonder nu in een soort van kip-ei of definitie discussie te komen is een techniek altijd een toepassing van hetgeen de wetenschap of onderzoek heeft aangedragen.
De eerste mens was vanuit nieuwgierigheid al bezig allerlei zaken te onderzoeken (is wetenschap) en daarop toepassingen (technieken) te verzinnen. Technieken zijn dus afgeleid uit kennis verkregen door onderzoek. Dat het gebruik van technieken uiteindelijk ook kan leiden tot nieuw inzicht of nieuwe kennis voedt allereerst de wetenschap en pas daarna eventueel nieuwe technieken.
Maar natuurlijk Frans, vanaf de stok waarmee chimpansees sappige termieten uit termietenheuvels peuteren tot het maken van vuistbijlen :) Ik weet niet of chimpansees aan wetenschap doen, al kan ik me voorstellen dat ze uit ervaring leren en elkaar na-apen.
Germen,
Chimpansees en eksters doen aan wetenschap, ik heb eens een documentaire gezien waarbij een ekster zichzelf leerde om een stuk ijzerdraad om te buigen zodat hij iets eetbaars uit een fles kon hengelen. Dit was geen toeval, in die docu was dit een duidelijke proef.
Grappige discussie :-). Ik kan de kleur van mijn poep bekijken nadat ik hem netjes in het toilet gedraaid heb, maar dit kan ik niet onder wetenschap verstaan. terug komend op Frans zou ik zo al mijn handelen kunnen onderbouwen. Vaak worden technieken en behandelingen toegepast op basis van rationale waarbij eigen ervaringen van de patient je wel feedback geven, maar dit mag niet geinterpreteerd worden als zijnde wetenschappelijke basis (zou je kunnen interpreteren als eigen onderzoek). Zoals in bovenstaand beschreven: wetenschap is een bepaalde TECHNIEK om aan kennis te komen, dus met andere worden er dient een statistische toetsing te gebeuren van een bepaald gegeven vooraleer men conclusies ergens aan kan verbinden. Het kan heel goed zijn dat een bepaalde (nog niet) wetenschappelijk onderbouwde techniek die veelal toegepast wordt onderzocht wordt op wetenschappelijke consistentie. Ik denk dat zelf onderzoeken (is wetenschap) en toepassingen verzinnen (is techniek) veel te kort door de bocht is en wellicht een belediging voor de vele wetenschappers die werkzaam zijn aan diverse universiteiten. Zo zou iedereen zich wetenschapper kunnen noemen als hij daar zin in heeft. Ik zou zeggen: aan de hand van wetenschap kan techniek ontwikkeld worden, maar bestaande technieken kunnen ook wetenschappelijk onderbouwd of onderuit gehaald worden.
Technieken worden ook begrenst door natuurwetten en logisch redeneren. Tot sommige dingen krijgen we daardoor geen toegang; het begin en einde van het heelal, voor en na leven en dood (een eicel leeft en een zaadcel leeft en bij samensmelting een gecombineerd leven), de deur naar verleden en toekomst, het oorzaak-en gevolgvraagstuk, of het perpetuum mysterie: de energie die bijv. atomen bij elkaar houdt, hoeft niet te worden opgewekt, die is er gewoon altijd al.
Technieken zullen inderdaad begrensd worden door natuurwetten, in vele gevallen zelfs bepaald. Kijk maar naar Japan, daar is geen stoppen meer aan de reactie die door de mens in gang gezet wordt (techniek) en die door natuurwetten in stand gehouden wordt. Ook door logisch redeneren inderdaad, maar daardoor ontstaan technieken ook.
Begin en einde van het heelal en het leven voor of na de dood kan naar mijn idee geen uitspraak over gedaan worden omdat er simpelweg niemand is die het na kan vertellen of ooit meegemaakt heeft :-).
Een samensmelting kan theoretisch onderbouwd worden (door wetenschappelijk onderzoek).
De deur naar het verleden en de toekomst, die ben ik nog niet tegen gekomen, was ik dat maar… Oorzaak en gevolg is gewoon een feit, een oorzaak heeft een gevolg wat later weer een oorzaak wordt und so weiter… Het perpetuum mysterie… Das inderdaad een raadsel waar we wellicht in de toekomst nog weet van krijgen.