Moraal: kan geld goed of slecht zijn?

Elders op deze website kwam het al eens ter sprake: kun je over geld zeggen dat het goed of slecht is? Is het de wortel van al het kwaad of is het een middel zoals een mes, waarbij slechts  wat de gebruiker ermee doet goed of slecht kan worden genoemd?

Ghanese uitdrukking

Als je er over nadenkt is geld eigenlijk niet meer dan bijvoorbeeld een muntstuk of een stukje papier, en in die zin niet veel anders dan een steen of een post-it. Op voorwerpen als dezen is het oordeel ‘goed’ of ‘kwaad’, wat haar oorsprong vindt in de ethiek en de religie, niet van toepassing. Tenminste, dat is de mening die veel mensen is toebedeeld. Hans Achterhuis, denker des Vaderlands en emeritus hoogleraar filosofie aan de Universiteit Twente, denkt hier toch anders over. In hoofdstuk 21 van zijn boek ‘De utopie van de vrije markt’ gaat Achterhuis in op deze kwestie.

“De markteconomie is een middel. Zo wil ik ernaar kijken. Zoals een schaar een gereedschap is. Is een schaar moreel of immoreel? Een schaar is instrumenteel. Als we het ding op de juiste manier gebruiken, kan het bijdragen aan menselijk geluk.” (p. 195) – aldus Amerikaanse topeconoom Joseph Stiglitz die geld als simpel middel ziet om de ruil van producten te vergemakkelijken. Achterhuis reageert hier als volgt op:

Karl Marx. Bron afbeelding: Wikipedia.

“Wanneer techniekfilosofen zich de vraag stellen of techniek een neutraal middel is in dienst van mensen of dat techniek hen integendeel beheerst, duikt altijd het voorbeeld op van het keukenmes, waarmee je zowel groente kunt snijden als een moord plegen. Het zou geheel van de individuele gebruiker van de techniek afhangen of dit middel goed of slecht wordt gehanteerd. Deze opvatting over het instrumentele karakter van de techniek wordt tegenwoordig in de techniekfilosofie over het algemeen onhoudbaar geacht. Zeker voor moderne technologische producten als auto’s, mobieltjes en computers, en ga zo maar door, geldt dat ze hun gebruikers beslissend veranderen en vaak afhankelijk maken. Het beroemdste voorbeeld is nog altijd de opkomst van de anticonceptiepil in de jaren zestig van de vorige eeuw die onze ideeën en praktijken over seksualiteit en de man-vrouwverhouding beslissend gewijzigd heeft.” (p. 196)

Achterhuis laat in hetzelfde hoofdstuk op pagina 198-199 Karl Marx aan het woord (geciteerd in Van Bladel 1976, pp. 202-207):

“Wat door het geld van mij is, wat ik kan betalen, dat wil zeggen wat het geld kan kopen, dat BEN ik, de bezitter van het geld zelf. Hoe groter de macht van het geld, des te groter mijn eigen macht. De eigenschappen van het geld zijn de eigenschappen en essentiële vermogens van mij – de bezitter van het geld. Wat ik BEN en wat ik kan hangt dus allerminst af van mijn individualiteit. Ik BEN lelijk, naar ik kan de knapste vrouwen kopen. Dus ben ik niet lelijk, want het effect van de lelijkheid, haar afschrikwekkende kracht, wordt door het geld tenietgedaan. Ik ben – gezien mijn individualiteit – kreupel, maar het geld verschaft mij vierentwintig voeten, ik ben dus niet meer kreupel. Ik ben een slecht, gewetenloos, oneerlijk geestloos mens, maar het geld wordt met respect bejegend, dus ook de eigenaar ervan. Het geld is het hoogste goed, dus is ook de bezitter ervan goed; het geld bespaart me bovendien de moeite om oneerlijk te zijn: dus ga ik door voor een eerlijk mens.”

Verderop in het boek (bijvoorbeeld op pagina 287) geeft Achterhuis nog een aantal voorbeelden die aangeven dat geld de maatschappij beheerst, in plaats van andersom. Zo blijkt uit verschillende onderzoeken dat het privatiseren van de zorg desastreuze gevolgen zal hebben (hoofdstuk 29). De zorg zal slechter worden omdat het voor specialisten makkelijker geld verdienen is met simpel op te lossen kwaaltjes, en ga zo maar verder. Of we met deze constatering en de uiteenzetting van Marx kunnen zeggen dat ‘goed’ en ‘kwaad’ niet van toepassing zijn op geld wat primair als middel dient, is dus nog maar de vraag. Hoe denken jullie hierover?

Bron:
De utopie van de vrije markt – Hans Achterhuis (2010). Hoofdstuk 21: Karl Marx: van geld tot kapitaal (pp. 195 – 203).

10 gedachten over “Moraal: kan geld goed of slecht zijn?”

  1. Ik zie geld vooral als organisatiemodel om mensen hun kennis , producten en bekwaamheden te kunnen uitruilen. Echter zijn er ook partijen die dit ruilmiddel mogen maken en zijn er mechanismen in actief die zorgen dat de ene partij geld met geld kan verdienen. Juist de randvoorwaarden en kaders om hoe je zo een ruilmiddel opsteld kan enorme gevolgen hebben en daar komt volgens mij ook de moraal of ethiek om de hoek zetten. Hoe zet je je systeem op, en wat voor uitgangspunten worden daarbij in acht genomen. Op https://www.visionair.nl/politiek-en-maatschappij/nederland/hoe-eerlijk-is-ons-huidige-economische-systeem-eigenlijk/ heb ik in mijn eigen zoektocht de conclusie getrokken dat juist deze kaders niet heel eerlijk zijn ingericht. :-)

  2. In een ideale maatschappij zou geld niet nodig zijn. Echter in iedere grootschalige maatschappijvorm die gebaseerd is op egobewustzijn is geld helaas nodig.

    Alleen kleinschalige gemeenschappen van jagers-verzamelaars (op die manier heeft de mensheid meer dan 90% van de tijd geleefd)kunnen leven zonder geld omdat die gebaseerd zijn op onderling vertrouwen.

    1. Vanuit de economie is het antwoord vrij simpel: automatisering (ruimer: technologie) neemt de plaats in van werknemers, maar anderzijds zorgt de automatisering (technologie)ook voor werkgelegenheid. Denk maar aan de kenniseconomie die we in Europa opgebouwd hebben: een groot deel van de bevolking is tewerkgesteld in de technologische sector.
      Dit is echter slechts de economische, rationele zijde, en we weten ondertussen allemaal dat economie en ethiek niet altijd hand in hand gaan…

  3. De verwarring ontstaat doordat je het woordje ‘geld’ in verschillende betekenissen gebruikt.
    In de eerste plaats is geld gewoon een abstract instrument – vormgegeven in metalen munten en papier en tegenwoordig ook steeds meer virtueel – dat een ruilmiddel is.

    Achterhuis argumenteert dat dit soort instrumenten mensen ‘beslissend’ kunnen veranderen. Dit is wat anders dan onomkeerbaar en dus is het gebruik van dat woord zelfs een vorm van misleiding: wanneer je iemand zijn computer, zijn mobieltje of zijn geld ‘for that matter’ – als ruilmiddel – afpakt leg het slachtoffer hiervan heus niet meteen het loodje. Maar ’t is inderdaad wel lastig. Zoals ik in het vorige artikel al zei (onder mijn pseudo Harde Guldens ofzoiets): wanneer een rijke stinkerd in één klap al zijn geld verliest betekent dat nog helemaal niet zijn definitieve einde maar ’t is wel wennen.

    Bovendien gebruikt hij de specifieke term ‘gereedschap’ (idzv vork, mes, geld) en het veel grotere begrip ’techniek’ (in het geval van geld zoiets als ‘economie’) door elkaar. Weer misleiding! (Tweede betekenis van ‘geld’.)

    Maar geld wordt – ten derde – in dit artikel ook gebruikt in de zin van ‘hoeveelheid’ geld. “…Hoe groter de macht van het geld, des te groter mijn eigen macht. …” Dat heeft in feite niets met geld sec te maken maar meer met ‘bezittingen’ in het algemeen.

    Conclusie: pak Achterhuis snel zijn diploma af!!! Hij is een soort Stapel… Maar dan anders. ;)

    1. Geld sec is dus nooit ‘goed’ of ‘slecht’. Ook de mens is niet ‘goed’ of ‘slecht’. Volgens mij worden in de filosofie de termen ‘goed’ en ‘slecht’ alleen gebruikt in de zin van het handelen van de mens dat als ‘goed’ of ‘slecht’ wordt aangemerkt.
      Maar dan heb je het altijd over het menselijk niveau; niet over een universeel, natuurlijk of metafysisch niveau – als dat laatste Ãœberhaupt al bestaat.
      ‘Goed’ en ‘Slecht’ is dus altijd relatief.

  4. Voor mij is geld slechts bedrukt papier en gestampte metalen rondjes. Ik ontvang het in ruil voor verleende diensten aan een ander. Daarna ruil ik het weer voor te verlenen diensten van een ander. Dat hoeft niet altijd met ‘geld’. Het kan ook met levensmiddelen.

  5. Geld is voor mij opgeslagen energie. Als je tijd of energie ergens in steekt, dan volgt een beloning daarvoor, in normale termen heet dit werk. Als je tijd of energie in iets wat niet werk is, een hobby of een passie, dan is het minder logisch dat een geldelijke beloning het gevolg is, maar kan ik stellen dat het in het ideale geval dit wel gaat gebeuren? Want van eer, roem, dank, tevredenheid of geluk kan je niet je levensonderhoud betalen. Of ben ik dan te pragmatisch?

    Geld mag dan niet gelukkig maken, maar het maakt wel dingen mogelijk. Geld op zich is niet slecht, het is neutraal, een middel om energie op te slaan. Je gebruikt het om arbeid van anderen te kopen, Het is uitstekend en duidelijk ruilmiddel met een goede houdbaarheid. Een surplus aan deze energie geeft mij een bepaalde gemoedsrust en maakt mij zelfs krachtiger. Dat laatste geeft ook het verslavende aspect weer…

     

  6. Op zich is het principe geld neutraal, dus niet goed of slecht. Goed of slecht wordt bepaald hoe je ermee omgaat, hoe je het geld gebruikt/misbruikt. Verder maakt geld niet gelukkig, maar het is altijd nog comfortabeler huilen in een Rolls Royce dan in een oude eend.

Laat een reactie achter