Elk jaar worden er in Nederland op vier mei doden herdacht. Daar komt de laatste jaren steeds meer kritiek op. Want hoe zinnig is de dodenherdenking van een oorlog van meer dan zeventig jaar geleden nog?
Een korte geschiedenis van Dodenherdenking
Tijdens de Duitse bezetting van Nederland in de periode 1940-1945 vielen bijna 200.000 slachtoffers, waarvan meer dan de helft behoorde tot de joodse minderheid. Deze werd door nazi-Duitsland systematisch opgepakt en uitgemoord in vernietigingskampen. Na de bevrijding in 1945 bestond er begrijpelijkerwijs veel behoefte om deze doden – een op de veertig van de toenmalige Nederlandse bevolking – te herdenken.
Deze dag werd de dag voordat Nederland van de nazi’s werd bevrijd, vier mei dus. De dodenherdenking heeft een sober karakter. Tussen 20.00 en 20.02 heerst er stilte. TV-zenders die bij het establishment horen of daar bij willen horen zenden rond acht uur ’s avonds het klokkenluiden op de Waalsdorpervlakte uit of de kranslegging.
In de loop van de jaren zijn er ook de doden van andere groepen bijgekomen: de Indische Nederlanders en Nederlandse militairen die om zijn gekomen bij zogeheten vredesoperaties. Dan valt bijvoorbeeld te denken aan de 23 jonge Nederlandse militairen die in Afghanistan hun leven op hebben geofferd om CDA-politicus Jaap de Hoop Scheffer aan een baantje als NAVO-secretaris te helpen.
Waarom alleen Nederlandse slachtoffers herdenken?
Anders dan veel Nederlanders geloven, is het Nederlandse verleden verre van brandschoon. Zo zijn er begin twintigste eeuw tienduizenden Sumatranen over de kling gejaagd tijdens de Atjeh-oorlogen. Waar de islamistische Atjehers het overigens met hardnekkige zeeroverspraktijken naar gemaakt hadden. Na de Tweede Wereldoorlog, de termijn waarover de dodenherdenking gaat, woedde er een bloedige koloniale oorlog in Nederlands-Indië, de zogeheten politionele acties. Dit betekende meer dan 150.000 doden, voornamelijk Indonesische burgers. Wel een dodenherdenking waard, zou je toch zeggen. De praktijk is anders. Gelukkig verliep de dekolonisatie in Suriname vreedzaam.
En waarom alleen militaire doden?
Ieder jaar sterven er rond de honderdduizend mensen. Sommigen van hen hebben een welvarend en/of productief leven gehad, anderen leidden een kommervol bestaan. Toch betekent iedere dood een persoonlijk drama, het einde van de persoonlijke wereld van die mens. Dit geldt ook voor de nabestaanden. Als iemand na een lange ziekte of juist plotseling, zonder dat afscheid kon worden genomen is overleden, zorgt dat vaak voor jarenlang leed.
Alternatief: seculier Allerzielen
De katholieken (en de zieltogende excuuskerk van de Engelse vorst Hendrik de Achtste) kennen een herdenkingsdag waarop alle doden worden herdacht: Allerzielen. Deze gedenkdag vindt plaats op 2 november en bestaat al ruim duizend jaar. Tegenwoordig zit alleen de klad in de katholieke kerk en hun protestantse concullega’s. Een feestdag op religieuze grondslagen invoeren heeft dan weinig draagvlak.
Maar wat als de nationale dodenherdenkingsdag een niet-religieus karakter zou krijgen? Iedereen kan dan zijn doden herdenken. Aangezien de dood iets is wat alle mensen (nog) gemeen hebben, zou het ook een verbindend karakter hebben. Het heeft nog een tweede groot voordeel. Het feit dat we dood gaan komt dan eindelijk als probleem op de politieke agenda te staan.