President V. Poetin laat zich graag fotograferen in stoere poses, om zijn image van sterke leider in stand te houden.

Gezichtsverlies als oorzaak van een wereldoorlog

Geopolitieke spanningen komen en gaan, maar vaak blijkt er maar weinig voor nodig om een latente spanning te laten ontaarden in een bloedige wereldoorlog tussen machtsblokken. Wat kunnen we leren van de geschiedenis, en hoe groot zijn de kansen op een nieuwe wereldoorlog nu?

President V. Poetin laat zich graag fotograferen in stoere poses, om zijn image van sterke leider in stand te houden.
President Poetin van de Russische Federatie laat zich graag fotograferen in stoere poses, om zijn image van sterke leider in stand te houden.

De bron van macht
In een apenkolonie is macht voornamelijk afhankelijk van spierkracht. Bij mensapensoorten zoals de chimpansee komt ook het maken van vriendjes hierbij. Het alfadier met de meeste bondgenoten staat het sterkst. Bij mensen zijn de sociale groepen zo groot, dat spierkracht helemaal niet meer telt en machthebbers alleen omdat ondergeschikten ze gehoorzamen, over effectieve macht beschikken. Om gehoorzaamheid af te dwingen, is het van groot belang dat de leider over gezag beschikt, wat neerkomt op: de ondergeschikten moeten ontzag voor de leider hebben, of in ieder geval hem als goede en effectieve leider zien. Daarom zien we in Russische staatsmedia president Poetin vaak opduiken in stoere poses als jager of sportman. In Noord-Korea neemt de leiderverering zelfs religieuze vormen aan. In westerse landen is de macht minder geconcentreerd bij één persoon en verdeeld over een oligarchie van rijke zakenlieden en politici, die afhankelijk zijn van het respect van de onderdanen voor het “democratische systeem” en de “rechtsstaat”, of instituten als de Europese Unie of de NAVO. We kunnen dus samenvatten: alleen omdat de onderdanen macht geven aan hun heersers, beschikken deze over macht.

Gezichtsverlies
Gezichtsverlies is dodelijk voor een effectieve leider. Gezichtsverlies betekent namelijk dat hij in de ogen van zijn aanhangers zijn verheven status kwijtraakt en ‘slechts’ een gewoon mens is. Gezichtsverlies kan om verschillende redenen ontstaan: onder meer persoonlijke omstandigheden, denk aan de affaire-Lewinsky bij de Amerikaanse president Clinton, of bijvoorbeeld twijfels over de geldigheid van een verkiezingsuitslag. In ernstige gevallen verandert hierdoor de president in een ‘lame duck’. Geopolitiek gezien hebben deze strubbelingen niet erg veel gevolgen, al beperken ze de maneouvreerruimte van een president. Deze wil dan graag in het buitenland scoren om zijn gezag te herstellen.
Veel vervelender is het als een president bij een internationaal conflict gezichtsverlies oploopt. Niet allen zijn onderdanen, maar ook buitenlandse leiders nemen de man (of enkele keer vrouw) dan niet meer serieus. Om die reden, en zeker als er binnenlandse problemen zijn, kunnen politieke situaties snel escaleren. Helaas zijn er zowel voor de Amerikaanse president als de politici van de Europese Unie en Poetin de nodige binnenlandse problemen.

Hoe ontstaat buitenlands gezichtsverlies?
Diplomatieke of militaire nederlagen, vooral als deze ontstaan in een conflict met zwakke tegenstanders, pakken doorgaans uiterst desastreus uit voor een  leider. Poetin, verreweg de meest  geslepen leider van de drie, slaagde er in de kwestie-Syrië bijvoorbeeld in om na het gebruik van chemische wapens op het laatste moment een Amerikaanse militaire ingreep te voorkomen. Dit deed hij, door een eervolle uitweg te creëren voor de incompetente president Obama, die eerder de inzet van chemische wapens een rode lijn had genoemd. Deze kon nu de verwijdering van alle chemische wapens van Syrisch grondgebied als overwinning verkopen en zo gezichtsverlies voorkomen.

Kruitvat Oekraïne
De situatie in de Oekraïne is veel explosiever. Voor Rusland is het behoud van Oekraïne essentieel: Oekraïne ligt op een steenworp afstand van Moskou en heeft de nodige wapenfabrieken uit de Sovjettijd, naast de grote Zwarte Zeehavens op het schiereiland Krim. Dat europarlementariërs zich massaal met de protesten tegen de corrupte pro-Russische Oekraïense president Janoekovitch gingen bemoeien, werd door Poetin gezien als een verkapte oorlogsverklaring. Nadat, niet voor de eerste keer, de afspraken met de Russen werden geschonden en Janoekovitch af werd gezet, was voor Poetin de maat vol en orchestreerde hij de annexatie van de Krim. Poetin kan nu niet meer terug. Als hij de Krim opgeeft, zien de Russen hem als zwakke leider. Ook de westerse wereld kan niet meer terug. De VN heeft resoluties ingediend waarbij de annexatie van de Krim illegaal werd genoemd.  Legt de VN zich hierbij neer, dan is hiermee de rol van de VN en andere internatuionale instituten uitgespeeld. Alle partijen hebben zich nu in een positie gemaneouvreeerd waarin ze niet meer terug kunnen zonder gezichtsverlies. De voortekenen zijn niet gunstig.

3 gedachten over “Gezichtsverlies als oorzaak van een wereldoorlog”

  1. Nou misschien komt het met diplomatieke (dubieuze) argumenten/smoesjes.
    Toch tot een vredesakkoord, dat schijnt iedereen wel te willen behalve die separatisten.

  2. De eerste wereldoorlog, althans het uitbreken ervan (1914), draaide ook voor een groot deel om het voorkomen van gezichtsverlies. Eenmaal begonnen konden de deelnemende landen Duitsland, Oostenrijk, Rusland, Frankrijk en Groot-Brittannië niet meer terug zonder ernstig gezichtsverlies.   Wel frappant dat de tegenwoordige russisch-westerse crisis (2014) precies honderd jaar na deze oorlog plaatsvind…..

Laat een reactie achter