Bij onze oosterburen bestaat de gekozen burgemeester al lang. Veel landelijke Duitse politici waren burgemeester of hoofd van een deelstaat. Copyright: SPD Schöngau

Hoe zou de gekozen burgemeester kunnen werken?

Nederland en België kennen als enkele van de weinige landen in Europa geen gekozen burgemeester. Wat zijn de voor- en nadelen van de gekozen burgemeester? Hoe kan het gekozen burgemeesterschap het beste worden geïmplementeerd?

Waarom een burgemeester kiezen?
In een democratie wordt in theorie macht uitgeoefend door het volk. In de praktijk komt dat neer op een representatieve democratie, immers: niet iedereen kan fulltime met besturen bezig zijn. De bevolking kiest vertegenwoordigers die het bestuur van alle dag voor hun rekening nemen. Idealiter worden in een representatieve democratie alle bestuurders gekozen door de bevolking. Een burgemeester heeft in Nederland (en waarschijnlijk ook in België) behoorlijk veel macht. Zo is hij of zij het hoofd van de politie (en hiermee verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid) en formeel het aanspreekpunt van de gemeente. In een democratie wordt macht gecontroleerd door het volk. Daarom ligt het voor de hand om de bevolking burgemeesters te laten kiezen.

Voordelen van de gekozen burgemeester
Gekozen burgemeesters zijn gekozen door een meerderheid van de bevolking, als sprake is van twee stemrondes. Dit geeft de burgemeester een sterk democratisch mandaat en draagvlak onder de bevolking. De bevolking van een stad kent haar stad beter dan buitenstaanders en zal daarom eerder voor een persoon kiezen die haar belangen het beste kan behartigen. In landen met gekozen burgemeesters is het burgemeesterschap vaak een opstap voor een landelijke carrière, en hiermee een kweekvijver voor politiek talent. Een gekozen burgemeester hoeft niet partijgebonden te zijn, waardoor uit een veel grotere pool van talent kan worden gerekruteerd dan uit de enkele honderden partijbaasjes.

Bij onze oosterburen bestaat de gekozen burgemeester al lang. Veel landelijke Duitse politici waren burgemeester of hoofd van een deelstaat. Copyright: SPD Schöngau
Bij onze oosterburen bestaat de gekozen burgemeester al lang. Veel landelijke Duitse politici waren burgemeester of hoofd van een deelstaat. Copyright: SPD Schöngau/fair use

Voordelen van de benoemde burgemeester
Een benoemde burgemeester heeft over het algemeen een goede relatie met het heersende gezag in de hoofdstad, die twee kanten op werkt: zij of hij zal de wil van de landelijke overheid gezagsgetrouw opleggen, maar kan ook effectief lobbyen in Den Haag of Brussel. Omdat hij of zij door het centraal gezag beoemd is, is zijn machtsbasis niet afhankelijk van lokale machthebbers. Daardoor kan hij of zij een zekere onafhankelijkheid bewaren ten opzichte van de rest van de gemeente. Ook biedt de benoemde burgemeester geschikte en gegarandeerde werkgelegenheid voor uitgerangeerde eliteleden. Dit vergroot de loyaliteit van de heersende elite aan het centrale gezag en verkleint hiermee de kans op burgeroorlog. Een goede bestuurder is vaak niet een goede stemmentrekker en andersom.

Argumenten die door de voorstanders van de benoemde burgemeester vaak worden genoemd tegen de gekozen burgemeester zijn: het is makkelijker om een benoemde burgemeester weg te sturen dan een gekozen burgemeester als er bijvoorbeeld een slepend conflict is tussen burgemeester en gemeenteraad; gekozen burgemeesters scoren waarschijnlijk laag op diversiteit en multicultureel gehalte. En: de meerderheid van de bevolking kan op een populaire, maar verder incompetente kandidaat stemmen. Bijvoorbeeld een beroemde zanger of filmster. Of, natuurlijk het absolute nachtmerriescenario, dat begrijpt u, waarde lezer, een populist.

Hoe zou de constructie rond de gekozen burgemeester er uit kunnen zien?
Er zijn verschillende benaderingen voorgesteld voor het op veilige wijze invoeren van de gekozen burgemeester. Zo zou de gemeenteraad de kandidaten voor kunnen stellen, zoals nu al gebeurt met benoemde burgemeesters. Daarmee zou al een eerste bezwaar weggenomen worden. Een partij zonder vertegenwoordiging in de gemeenteraad zal geen kandidaten kunnen stellen. Nadeel is dan weer dat niet-partijgebonden kandidaten afvallen, nu net een van de charmes van de gekozen burgemeester. Een tweede oplossing is kwaliteitseisen aan burgemeesterskandidaten stellen. Bijvoorbeeld een examen, IQ-test of opleidingseis. Nadeel is dat hiermee het democratische karakter geweld aan wordt gedaan. Persoonlijk denk ik dat er geen verdere eisen nodig zijn, als de gemeenteraad de bevoegdheid krijgt om de burgemeester op non-actief te zetten bij gebleken wanbestuur.

Laat een reactie achter