Nu in Nederland en de rest van Europa de epidemie aan het afnemen is, zien we steeds duidelijker de gevolgen van deze crisis. Een ervan is dat duidelijk is geworden, hoe fragiel ons handelsnetwerk is. Komt de voedselvoorziening in gevaar?
Aan het begin van de crisis waren er angst voor tekorten. Zo was er na paniekzaaierij op social media een massale run op wc-papier, waardoor supermarkten kampten met lege schappen. In de magazijnen van fabrikanten en groothandelaren lag ruim voldoende wc-papier.
Dit gold niet alleen voor wc-papier. Onze supply chain is voor alsnog intact gebleven. Er waren genoeg voorraden, supermarkten werden ’s nachts bevoorraad en de slechtbetaalde vakkenvullers en cassières werden essentiele beroepsbeoefenaars.
Tekorten zijn voorkomen, behalve in de zorg. Het geeft het gevoel dat de crisis overwonnen is. Maar is dit gevoel terecht?
Kans op voedseltekorten
Nederland is nog een van de rijkste landen ter wereld. Dat betekent, dat uitgaven aan voedsel slechts een beperkt percentage van ons maandelijke budget innemen. Zo geven mensen op bijstandsniveau gemiddeld rond de tweehonderd euro per persoon per maand aan voedsel uit [1]. Dat komt neer op twintig procent van het inkomen op bijstandsniveau van alleenstaanden. De vaste lasten zijn echter hoog in Nederland. Dat betekent, dat een grote stijging van de kosten van voedsel voor de allerlaagste inkomens grote problemen gaat opleveren. In armere landen is dit probleem nog veel groter. Schrijver dezes is aan het begin van de coronacrisis in Libanon geweest. Libanon is een klein, dichtbevolkt land (zeven miljoen mensen op een oppervlakte van een kwart van Nederland). Zo zat Libanon al behoorlijk in de problemen voordat de coronacrisis uitbrak. Economisch wanbeheer, het instorten van toerisme en het opdrogen van de geldstroom uit Syrië bracht het land al op de rand van de afgrond. De coronacrisis leverde de genadeslag. Er is nu (mei 2020) sprake van acute hongersnood in dit ooit welvarende land[2].
Er zijn nu rijen van uren[2] voor de voedselbank. Geweld voor voedsel is niet uitgesloten. Voedselrellen werken erg destabiliserend. De Arabische Lente begon met voedselrellen.
Vooralsnog blijft het rustig. Velen accepteren de lockdown en mensen willen niet nog meer chaos. Toch wordt de onvrede groter, wat zich vertaalt in demonstraties om de lockdown te beëindigen
Geen directe reden tot zorg in Nederland. Althans op papier
Nederland is vruchtbaarder en iets minder dicht bevolkt dan Libanon. Als Nederlanders over zouden stappen op een vleesarm dieet, is Nederland in staat om veel meer dan de tegenwoordige bevolking te voeden volgens het Landbouw Economisch Instituut[3], in een onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse regering. Met de huidige veeteelt is de voedselbalans negatief. Om de enorme hoeveelheden varkens, kippen en rundvee van voer te voorzien is een veelvoud van de landbouwoppervlakte in Nederland nodig. De export zal stil komen te liggen onder dit rampscenario, waardoor deze bedrijfstakken drastisch in zullen krimpen. Ook dreigen op de langere duur kunstmesttekorten. Stikstof kunnen we lokaal uit de lucht sourcen, magnesium uit zeewater en kalium uit Franse kalimijnen, maar fosfaten komen uit Marokko. Tenzij er echt vervelende omstandigheden uitbreken, zoals een burgeroorlog, een extreme zonnevlam of extreme weersomstandigheden is de voedselvoorziening in Nederland voor langere tijd safe. Zeker als er zeewierfarms in de Noordzee worden aangelegd.
Maar wat als de Nederlandse overheid ook hier het af laat weten?
De afhandeling van de coronacrisis liet blunder na blunder zien. Voor een groot deel ligt dit aan de erg bureaucratische organisatie van de Nederlandse gezondheidszorg. Nederland heeft ervaring met de hongerwinter van 1944-1945 en is daarom veel beter voorbereid op hongersnood dan op een epidemie. Boeren zijn veel zelfstandiger en minder gebonden aan protocollen dan zorgprofessionals. Ook is het ministerie van landbouw kleiner en veel minder bureaucratisch dan VGZ. Wel moeten ze zich aan steeds verder doorwoekerende milieuwetgeving, zoals de stikstofnorm, houden.
Robuustheid inbouwen
Ons land is klein en goed georganiseerd, maar bij een echte systeemcrisis is het niet uitgesloten dat het interlokale distributienetwerk gaat falen. In dat geval is een lokaal back-upplan levensreddend. Volkstuinen, lokale telers en voedselverwerkers kunnen in dat geval voor voedselzekerheid zorgen. De Nederlandse tuinbouw draait voor een groot deel op buitenlandse uitzendkrachten. Waarom hier geen Nederlandse werklozen en arbeidsongeschikten aan het werk zetten? Dit zou ons land ook minder vatbaar maken voor systeemcrises en landbouwvakkennis verspreiden onder een groter deel van de bevolking.
Bronnen
1. NIBUD – Wat geeft u uit aan voeding? (2020)
2. NOS – Libanon – hongersnood betekent allemaal zelf groente verbouwen (2020)
3. BN de Stem – Rijen van uren voor de voedselbank (2020)
4. LEI – Nederland kan zelfvoorzienend worden met voedsel (2013)
Als er een voedsel te kort komt in Nederland dan is meer dan de helft van de wereld al overleden aan honger.
Nederland is het 2e voedsel exporterende land te wereld op het moment van schrijven lichter één miljard ja miljard kilo aardappels weg te roten die bestemt waren voor de friet industrie ook is er een overschot aan vlees op het moment.
Wereldwijd is er ruim voldoende voedsel, het komt alleen niet op de juiste plekken terecht.