Stateloosheid is hét ideaal voor de “soevereine mens”. Maar hoe is dat, leven als stateloos mens? En heb je wel een leven?
Wat is stateloos en stateloosheid?
Vrijwel elke snipper land buiten Antarctica, en een groot deel van de zee, is opgeslokt door staten. Bijna alle mensen zijn onderdanen van een of meerdere staten. Maar wat als je van geen één staat onderdaan bent? Dan heet je officieel “stateloos”. Stateloosheid is de moderne equivalent van vogelvrijheid. Vaststellen hoeveel statelozen er zijn, is lastig. Immers, ze staan nergens ingeschreven als onderdaan. Naar schatting van het Institute of Statelessness and Inclusion zijn er in de wereld zo’n 15 miljoen statelozen en mogelijk meer.
Jurisdictie
Staten kennen rechten toe binnen hun jurisdictie. Dat is de term voor het gebied waarin de wetten van de staat geldig zijn. De meeste rechten die staten toekennen, kennen ze toe aan hun onderdanen. Of aan de onderdanen van andere staten. Dat betekent, dat statenlozen op het grootste deel van de aarde weinig rechten hebben. Een beroep doen op de wet betekent namelijk, dat de staat de statenloze waarschijnlijk uitzet of opsluit.
Hoe word je stateloos?
Volgens de VN-verklaring UVRM (Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, artikel 15) heeft elk mens recht op een nationaliteit, m.a.w., kan aanspraak maken op het onderdaanschap van een staat. In de praktijk stellen de meeste staten vrij strenge regels voor het aanvragen van hun nationaliteit. Mensen, die buiten hun schuld tussen de mazen van deze regels terecht komen, raken soms hun nationaliteit kwijt. Ze worden daarmee stateloos. Een kind van twee ouders met alleen de Canadese nationaliteit, die elk niet geboren zijn in Canada, is stateloos, als dat kind niet in Canada of een ander land waar de plaats van geboorte telt wordt geboren. Meer voorbeelden op Wikipedia.
Vrijwillig stateloos worden
Er zijn ook mensen, die vrijwillig afstand doen van hun nationaliteit. Ben je bijvoorbeeld onderdaan van Usa, en vind je Usa helemaal niets, dan kan je naar de lokale Usaanse ambassade lopen en afstand doen van de Usaanse nationaliteit. De schrijver Glen Lee Roberts, die begin 2021 in Paraguay woont, deed dit en schreef er een boek over.
Afstand doen van de Nederlandse nationaliteit is alleen mogelijk als je al over een andere nationaliteit beschikt, van een land dat Nederland erkent. Afstand doen van de Belgische nationaliteit is vergelijkbaar lastig zonder extra nationaliteit. In deze gevallen is de enige manier om formeel stateloos te worden, eerst het staatsburgerschap te krijgen van een land waar afstand gedaan kan worden zonder extra nationaliteit te hebben, en vervolgens hier eveneens afstand van te doen.
Voordelen van stateloosheid
Er zijn ook enkele, zij het beperkte, voordelen aan stateloosheid. Zo kan je ongestraft misdaden plegen op Antarctica. Het Zuidpoolverdrag stelt namelijk, dat de dader van een misdrijf wordt veroordeeld door zijn eigen land. De logische conclusie is, dat voor een stateloze, misdrijven op Antarctica niet vervolgd kunnen worden. Wil je dus een drugslab openen, dierenporno hosten of de complete US Library of Congress collectie van e-books per satelliet downloadable maken en je bent Rohingya of een andere stateloze, dan is Antarctica een logische keus. Probeer je dat als Belg of als Nederlander, dan word je door een stel stevige dienders op vliegveld Zaventem afgevoerd als je de stroopwafels of frieten van thuis mist.
Nog een voordeel: als stateloze heb je ook geen plichten. Je bent letterlijk vogelvrij. Geen inkomstenbelasting of dienstplicht. Niets. Althans, zolang je niet in een staat verblijft. Dus wil je deep fake porno hosten van machtige mensen, heb je totaal de pest aan het betalen van alle belasting en / of wil je echt foute genetische experimenten uitvoeren, dan is statenloosheid een droom die uitkomt. Wel vereist dit een netwerk in de rest van de wereld. Op Antarctica en volle zee woont bijna niemand en zijn er ook geen postadressen.