Wat zou er met de wereld die we kennen gebeuren als de olie plotsklaps op zou raken? Aanhangers van de peak oil theorie geloven dat de piek in olieproductie snel nadert of zelfs al gepasseerd is. Hoe zou ons leven er uit zien zonder de stroperige drab? Antwoord: we zouden voor een aantal heel vervelende problemen komen te staan. En wellicht is dat moment veel dichterbij dan de meesten zich realiseren.
De gevolgen van een olietekort zouden veel verder reiken dan waar veel mensen bij stil staan. Niet alleen zouden auto’s en vliegtuigen stil komen te staan, ook zou er een einde komen aan de moderne landbouw zoals we die nu kennen en de petrochemische industrie.
Waarom stuurt de VS troepen naar Uganda om een obscuur rebellenleger op te ruimen? Waarom stuurt Japan militaire adviseurs naar Zuid-Soedan? Terwijl de wereld zich met de financiële crisis bezig houdt, worden de echte zaken gedaan in Zuid-Soedan en Kenia. Geen wonder. Zuid-Soedan bevat zeer veel olie en volgens hardnekkige geruchten zou het niet alleen in dit jonge land, maar ook in Kenya en Uganda, ja in heel Oost Afrika wel eens kunnen uitpuilen van de olie…
Peak oil maakt OPEC steeds machtiger
Aardolie, het moge duidelijk zijn, wordt snel schaarser. De productie van het onaangename stroperige goedje piekte in de VS al rond 1970 en het ene na het andere olieproducerende land bereikte zijn Hubbert Peak. OPEC-lid Indonesië is sinds kort een netto olie-importeur. De grootste overgebleven olieproducenten zijn fundamentalistische dictaturen en de vroegere aartsvijand van de VS, Rusland.Volgens sommige waarnemers is de economische crisis mede veroorzaakt door de snel oplopende energiekosten.
Zuid-Soedan onafhankelijk na zware genocide
Grotendeels verborgen voor de wereld vond in de jaren tachtig en negentig in Soedan één van de wreedste genocides in de geschiedenis plaats: de oorlog van het islamistische, door de nakomelingen van Arabische slavenhalers gevormde regime in Khartoum tegen de christelijke en animistische Nuer, Nuba en Dinka in het zuiden. Naar schatting zijn hierbij rond de twee tot drie miljoen Zuid-Soedanezen uitgemoord door het regime in Khartoum (naast barbaarse praktijken als slavernij en massale verkrachtingen).
De islamisten konden ongestoord hun gang gaan met het afslachten van de zwarte bevolking. Links had het te druk met protesteren tegen kruisraketten en rechts met de zieltogende Sovjetunie, tot het regime in Khartoum in 1992 de fout beging de Iraakse dictator Saddam Hussein te steunen bij zijn inval in Koeweit. Dit zette hem op de radar van de olielobby en dus Bush sr.
Dit isoleerde het regime. Ook kreeg het verzet steeds meer steun van Israël en buurlanden Ethiopië, Eritrea en Uganda. Hierdoor werd het regime gedwongen een vreedzame oplossing te zoeken. De burgeroorlog eindigde enkele jaren na de eeuwwisseling, daarna snel gevolgd door de bekende slachtingen in Darfur. Er loopt nu een internationaal arrestatiebevel tegen de verantwoordelijke leider, Omar Al-Bashir, wegens oorlogsmisdaden.
9 juli 2011 werd na een vrijwel unanieme stemming voor onafhankelijkheid, Zuid-Sudan een onafhankelijk land. Hopelijk is hiermee het lijden voorbij voor de zwaarbeproefde Zuid-Soedanese bevolking.
Een nieuwe pijpleiding om immense hoeveelheden aardolie af te tappen, verklaart zowel de Keniaanse inval in Somalië als de Amerikaanse, Japanse en Chinese interesse.
Amerikanen bestrijden rebellenbeweging…
Ook buurland Uganda kampt met een uiterst onaangenaam groepje, de Lords Resistance Army (LRA), weinig verrassend gesteund door het regime in Khartoum. Deze gewapende sekte, die een bizarre mengvorm van christendom en animisme praktiseert (al wordt zelfs dat betwijfeld), maakt gebruik van kindsoldaten, ontvoert kinderen als seksslavinnen en terroriseert het noordoosten van Uganda. De sekte claimt op te komen voor het lokale Acholi-volk, maar ook de Acholi’s zelf hebben zwaar te lijden van hun terrorisme.
Oktober 2011 kondigden de Amerikanen aan, een brigade naar het grensgebied te sturen om te helpen de LRA uit te schakelen. De opgegeven redenen hiervoor zijn de genoemde inderdaad zeer ernstige mensenrechtenschendingen. Inderdaad is Obama er al sinds 2009 mee bezig om hier budget voor vrij te maken. Wat de motivatie van de Amerikanen ook is: het opruimen van deze groep zal een weldaad zijn voor de Noord-Oegandezen.
Wegens pijpleiding en grote olievoorraden in Uganda en Kenia
Hier is naast humanitaire en electorale overwegingen, ook een goede strategische reden voor. Er zijn namelijk vergevorderde plannen voor een oliepijpleiding van Zuid-Soedan door Kenia naar zee. Deze loopt volgens plan vlak langs het deel van Uganda waar de terreurbeweging actief is.
Er doen in het oliewereldje hardnekkige geruchten de ronde dat er in Uganda en Kenia veel meer olie onder de grond zit dan hiervoor aangenomen en dat het bekende hoefijzer van olievelden rond de Perzische Golf nog een aftakking richting Afrika kent. Het gebied was de afgelopen decennia zo onrustig dat er nauwelijks geologisch onderzoek is gedaan. Proefboringen bleken veelbelovend.
Een van de kaarten die circuleren omtrent oliereserves in de Hoorn van Afrika.
Keniaanse inval in zuiden Somalië om toekomstige oliepijpleiding te beschermen
Uiteraard is het laatste wat de Kenianen willen dat er kink in de kabel komt. Dit is ook vermoedelijk de werkelijke reden waarom het Keniaanse leger nu een grote bufferzone in het zuiden van Somalië aanlegt, zodat de agressieve Somalische rebellenbeweging Al Shabaab geen aanslagen op de pijpleiding kan plegen. Deze bufferzone komt dan onder bestuur van de Somalische overgangsregering. Overigens zou ook Somalië zelf de nodige aardoliereserves kunnen bevatten, vermoeden experts.
Japanse en Chinese interesse
Waar de Amerikanen al niet bepaald bekend staan om hun buitengewone interesse in mensenrechten, zijn de beweegredenen van de Japanners en Chinezen nog gemakkelijker te duiden. China was de afgelopen jaren een trouwe bondgenoot van de Noord-Sudanezen en kocht hun aardolie via de pijpleiding naar Port Sudan. Noord-Sudan vraagt nu een zeer hoog bedrag (35 dollar per vat) voor de doorvoer van Zuid-Soedanese olie, iets waar Juba weinig voor voelt. De Zuid-Soedanezen zijn de Chinese steun aan hun vijand ook niet vergeten. De Japanners zien nu hun kans schoon en hebben zich gemeld bij de Zuid-Soedanese regering.
Met Japanse hulp zal daarom de olieleiding door Kenia er snel komen, waarmee Japan er een dankbare en betrouwbare olieleverancier bij heeft ten kost van China.
Geen wonder. Geen enkel land vindt het vooruitzicht afhankelijk te zijn van de OPEC en Rusland voor de energievoorziening, erg prettig.
Als Oost-Afrika de rol van het Midden Oosten over kan nemen, zal dit de OPEC verzwakken en de olieprijs laten dalen. Hopelijk zullen de grootmachten de verleiding kunnen weerstaan de democratische regeringen in Oost-Afrika te vervangen door corrupte dictaturen, omdat dat meer winst oplevert.
Deze pijpleiding heeft nog meer prettige kanten. Het regime in Khartoum wordt zo afgesneden van een gemakkelijke inkomstenbron, waardoor het enorme leger ontbonden moet worden en het regime de steun van de bevolking niet meer kan kopen. Hierdoor zal de onrust in de regio, zeker ook voor de geplaagde zwarte bevolking van Darfur, voor een groot deel verdwijnen.
Aardolie wordt geproduceerd door de verhitting van organische resten bij zeer grote hitte, wil de gangbare geologische wijsheid. Het gevolg: alleen op een beperkt aantal plaatsen (namelijk waarvan geologen weten dat daar veel organisch materiaal is gefossiliseerd, zoals voormalige zeebodems) wordt naar aardolie geboord. Nieuw onderzoek spreekt andere taal: naar nu blijkt kan in de aardmantel methaan worden aaneengeregen tot langere koolwaterstofketens. Stikt het op allerlei onbekende plaatsen van de aardolie?
Dinosauruspap
Volgens de gangbare theorie ontstond aardolie als volgt. In de loop van miljoenen jaren dwarrelden allerlei overblijfselen van plankton, eencellige en meercellige microscopische plantjes en diertjes, neer op de zeebodem. Daardoor ontstonden dikke sedimentpakketten met een hoog gehalte aan organische stoffen. Deze raakten op een gegeven moment begraven onder een dikke laag gesteente en belandde op een gebied waar de temperaturen veel hoger zijn. Dat werkte als een natuurlijke kraakinstallatie, waardoor de zuurstofrijke organische stoffen hun zuurstof in de vorm van water afsplitsten en via de stof kerogeen, die door de hitte werd gekraakt, lange ketens koolwaterstoffen produceerde, de zwarte smurrie: aardolie.
Produceert de aarde zelf grote hoeveelheden aardolie? Het is goed mogelijk, blijkt uit nieuw onderzoek.
Abiogenetische vorming van aardolie
De abiogenetische oorsprong van aardolie controversieel te noemen, is vermoedelijk een enorm understatement. Volgens deze theorie, vooral populair in Rusland, vormt zich voortdurend methaan in de aardmantel dat naar boven borrelt. Dit wordt gedeeltelijk geoxideerd, waardoor waterstof wordt onttrokken en -weer – aardolie ontstaat. Uitgesloten, aldus de gevestigde geologie. Een berekening laat echter zien dat aardolie zich wel degelijk in de mantel kan vormen. Ongeveer honderd kilometer onder het aardoppervlak is de druk vijftigduizend atmosfeer en de temperatuur twaalfhonderd graden. Bij deze temperatuur en druk werken diamantjes en metaaloxiden als katalysator om methaan aaneen te rijgen tot langere molecuulketens: aardolie.
Hiermee is niet bewezen dat dit proces ook daadwerkelijk plaatsvindt, maar, zo blijkt, de omstandigheden diep onder de aarde zijn er zeer geschikt voor.
Gevolgen van grote hoeveelheden abiogene olie
Als er zich op allerlei nog niet onderzochte plaatsen op de aardbol aardolie zou bevinden, zou dit de opmars van schone alternatieve energie een zware klap toebrengen en de hoeveelheid milieuvervuiling als gevolg van oliewinning veel groter maken. Een positiever effect zou zijn dat onze afhankelijkheid van dubieuze olieleveranciers als Saoedi-Arabië af zou nemen en dat de catastrofale ineenstorting die sommigen voorzien als de olie uitgeput raakt, uitblijft. We kunnen dan via een zachte landing overstappen op duurzaam. Wel zal de hoeveelheid kooldioxide in de atmosfeer ngo harder stijgen. Op dit moment zijn de gevolgen beperkt (en bevordert het gas de plantengroei), bij hogere concentraties zullen de negatieve effecten vermoedelijk overheersend worden.
Zelfs de alleroudsten onder ons zijn opgegroeid in de tijd dat er overvloedige hoeveelheden van een zwarte stroperige vloeistof beschikbaar waren: aardolie. Achteraf gezien is de ontdekking van aardolie een van de ergste rampen die de mensheid is overkomen.
De La Brea teerput in Los Angeles, een rijke vindplaats van in de teerput gevallen pleistocene dieren. Zijn ook wij in de val gelopen?
Al duizenden jaren was bekend dat er op sommige plaatsen, in Mesopotamië bijvoorbeeld, een kleverige vloeistof uit de rotsen kwam. Tot voor kort werd dit asfalt alleen gebruikt als middel om naden mee te dichten en lampolie. Dat veranderde in de negentiende eeuw, toen eerst een proces werd uitgevonden om lampolie te produceren en daarna de eerste verbrandingsmotoren werden uitgevonden. Plotseling was er een massamarkt voor het brandbare goedje. Rond 1850 werden overal ter wereld boortorens gebouwd en begon het olietijdperk.
De duivelse verleiding van aardolie
Aardolie is uiterst veelzijdig. De energiedichtheid is enorm: een liter benzine of diesel bevat bijna veertig megajoule energie, elf kilowattuur, wat het een ideale brandstof voor voertuigen maakt. Geen wonder dat er steeds meer toepassingen werden -en worden- ontdekt. Plastics zouden erg schaars en duur zijn zonder de enorme stroom aan goedkope olie waar ze van worden gemaakt. In tegenstelling tot steenkool, dat in gevaarlijke mijnen moet worden gewonnen,
De gevolgen
De overvloed aan goedkope aardolie heeft ons lui gemaakt. Elektrische auto’s zijn zuinig, geruisloos en schoon (afhankelijk van de bron van elektriciteit). Er bestonden al elektrische auto’s begin negentiende eeuw. De ontwikkeling van accu’s stond vele decennia ongeveer stil met de komst van de lood-zwavelzuur accu. Pas nu wordt er structureel onderzoek gedaan naar sterkere, lichtere batterijen.
Omdat olie een niet-hernieuwbare grondstof is, veroorzaakte olie het verschijnsel dat in bijna alle grondstofleverende landen optreedt. Het regime is voor de buitenlandse valuta niet meer afhankelijk van de eigen bevolking, maar van de oliemaatschappijen. Er is geen enkele prikkel om een behoorlijke staat of economie op te zetten, het geld stroomt toch wel binnen.
Ex-president Bush jr. weigerde de verderfelijke oliedictatuur Saoedi-Arabië aan te pakken en deed er alles aan om de Amerikaanse olieverslaving zo lang mogelijk voort te laten duren.
De bevolking is in feite voor het regime meer een last dan een lust. Deze wordt dus of met grof geweld onderdrukt, er is namelijk voldoende geld om er een groot leger er op na te houden, of rustig gehouden met veel geld, waardoor een rentenierssamenleving ontstaat van mensen die niet over voldoende arbeidscompetenties beschikken.
Zelfs als de overheid (zoals in Algerije) wel investeert in de eigen bevolking is er geen inheems bedrijfsleven om de opgeleide mensen op te nemen. Het hoge prijspeil door het vele verdiende geld maakt arbeid te duur om te concurreren met olieloze landen. Niet voor de moderne tijd geschikte samenlevingsvormen, zoals socialisme (Venezuela) en islamisme (Saoedi-Arabië en Iran) worden niet gesaneerd maar blijven als een zombie in leven door het voortdurende kapitaalinfuus.
Er is geen enkele buitenlandse druk op deze regimes om te democratiseren. Westerse samenlevingen worden gedwongen mensenrechtenschendingen te slikken.
Ook is aardolie een grondstof die op zeer grote schaal gewonnen moet worden. Olieboringen, vooral nu olie steeds moeilijker te vinden wordt, kosten miljoenen dollars per stuk. Alleen miljardenconcerns als Shell, ExxonMobile en BP kunnen de risico’s voor olieboringen en olieraffinaderijen dragen. Het gevolg: de concentratie van veel kapitaal in de handen van weinigen. Smerige economische spelletjes zijn hierdoor aand e orde van de dag.
Hoe ontkomen we aan de verslaving?
Hier in Nederland is dat moeilijker dan in de meeste andere landen. Shell, op de beurs bekend als Koninklijke Olie is, zo blijkt uit Wikileaks, het troetelkindje van de Nederlandse overheid. Waarnemers wezen al eerder op vermoedelijke banden van het miljardenconcern met het koninklijk huis.
Er zijn twee grootverbruikers van olie: het transport en de landbouw in de vorm van kunstmest, brandstof voor tractoren en landbouwchemicaliën. Vliegtuigen kunnen overstappen op waterstof (dat een hogere energiedichtheid per kilogram heeft dan aardolie).
Het wegvervoer zal over moeten stappen op elektrisch. Deze elektriciteit kan meer dan nu worden opgewekt uit alternatieve bronnen (laadstroom ’s nachts vangt de pieken in windenergie op) of kernenergie. Een goede aanvulling geeft zonne-energie: door auto’s te bekleden met zonnepanelen kunnen de accu’s gedurende de hele dag opgeladen worden, wat weer enkele tientallen procenten verbruik bespaart. Schepen kunnen door moderne zeilsystemen of desnoods net zoals vroeger worden gestookt op steenkool. In feite is alleen door de lage prijs van de uiterst vervuilende bitumenolie, een restproduct uit raffinaderijen, deze brandstof nu zo populair.
Landbouwvoertuigen kunnen op biobrandstof gemaakt van gewasresten, rijden. Terugbrengen van het kunstmest- en bestrijdingsmiddelengebruik is toch al geen slecht idee.
