hongersnood

Het kweken van insecten

In mei 2013 verscheen er een rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) over eetbare insecten als mogelijke oplossing in de strijd tegen het wereldwijde voedsel- en milieuprobleem. Door de stijgende wereldbevolking en wereldwijd groeiende middenklasse, komt de mondiale voedselvoorziening onder druk te staan. Vlees is voor veel mensen een belangrijke bron van dierlijke eiwitten. Door de eerdergenoemde ontwikkelingen zal de mondiale vraag naar vlees ook gaan stijgen.

Van voer naar vlees
Het probleem met de conventionele vleesproductie is dat de omzetting van voer naar vlees niet efficiënt is. Je bent redelijk veel voer nodig om vlees te krijgen. Als de vraag naar vlees stijgt, zal ook de vraag naar verschillende graansoorten stijgen wat als voer voor het vee dient. Dit betekent uiteraard dat er ook meer landbouwgrond nodig zal zijn om aan deze stijgende vraag te kunnen voldoen.

Onderzoekers hebben in 2003 berekend dat je voor 1 kg hoogwaardige dierlijke eiwitten, vee dient te voeden met 6 kg plantaardige eiwitten. Uit een Amerikaans onderzoek uit 2002 blijkt dat een gemiddeld Amerikaans vleesproductiesysteem voor 1 kg levend kip 2,5 kg voer nodig heeft. Voor varkens is dit 5 kg voer en voor rund 10 kg. Bij insecten ligt deze verhouding gunstiger. Om een voorbeeld te geven: voor 1 kg krekels is 1,7 kg voer nodig.

Gefrituurde zijdewormlarven. Insekten hebben veel minder voer nodig dan varkens en koeien. Even wennen...
Wordt het eten van gefrituurde zijderupsen in de toekomst normaal?

Culturele invloed
In de westerse cultuur is het eten van vlees de norm. Het eten van insecten wordt al gauw als iets merkwaardigs of als iets smerig beschouwd. Er heersen hardnekkige vooroordelen waardoor mensen niet snel insecten zullen gaan eten.

Waarom is het eten van insecten in de westerse cultuur nooit populair geworden? Het is een gedachte dat doordat vee, naast de productie van vlees, ook andere voordelen hadden; het houden van insecten nooit populair is geworden. Enkele uitzonderingen, als het houden van bijen, nagelaten. Het houden van vee heeft als voordelen dat je melkproducten kunt maken, het kan worden gebruikt als transport en dat je bijvoorbeeld wol hebt.

In andere delen van de wereld spelen deze vooroordelen met betrekking tot insecten niet of minder. Het eten van insecten (ook wel entomofagie genoemd) is daar onderdeel van de cultuur of religie. Insecten worden er als een delicatesse beschouwd of als normaal onderdeel van het dagelijks eetpatroon. Inheemse gemeenschappen in bijvoorbeeld Peru, Bolivia en Nigeria eten insecten. Hierbij moet worden gedacht aan mieren, kevers, termieten, krekels en sprinkhanen. In Thailand is gefrituurde sprinkhaan een lekkernij. Het is een schatting dat wereldwijd 2 miljard mensen regelmatig insecten eten.

Insectenhouderij of insectenkwekerij
Een mogelijke grootschalige vernieuwing is om insecten te gaan houden, zoals het nu normaal is om vee te houden. Of beter gezegd: insecten te kweken. De gekweekte insecten kunnen dan worden gebruikt als voer voor andere dieren of voor menselijke consumptie. Overigens gebeurd dit al op kleine schaal. In ons land zijn al insectenkwekerijen te vinden waar bijvoorbeeld meelwormen of sprinkhanen worden gekweekt. Ook is er al een brancheorganisatie voor insectenkwekers: de Verenigde Nederlandse Insectenkwekers (Venik).

Bron
Edible insects, Food and Agriculture Organization

Een negenjarig meisje wordt dichtgenaaid en van haar clitoris afgeholpen in Mogadishu. Eén van de vele hoogtepunten van de rijke Somalische cultuur.

Hongersnood in Hoorn van Afrika veroorzaakt door overbevolking

Het is vaste prik. Om de zoveel tijd worden onze TV-schermen weer gevuld met Somalische kindertjes. Hoe komt het dat dit volk wereldrecordhouder menselijke ellende is? En wat is een goede oplossing?

Meer Somaliërs dan het leefgebied aan kan
De Somaliërs zijn een nomadisch volk van ongeveer zeventien miljoen mensen, waarvan tien miljoen in Somalië leeft en de rest voornamelijk in de buurlanden Kenia, Ethiopië en Djibouti. In 1970 waren er ongeveer drie miljoen Somaliërs in Somalië zelf. In veertig jaar is het aantal Somaliërs dus verveelvoudigd. En zoals dat wel vaker gaat in een halfwoestijn: als de bevolking over de carrying capacity van het gebied heen gaat, leidt dat tot hongersnood. Dit is wat er in Somalië gebeurt. De zaak wordt verergerd door de voortdurende burgeroorlog in het gebied, waardoor migreren moeilijker is geworden.

Een negenjarig meisje wordt dichtgenaaid en van haar clitoris afgeholpen in Mogadishu. Eén van de vele hoogtepunten van de rijke Somalische cultuur.
Een negenjarig meisje wordt dichtgenaaid en van haar clitoris afgeholpen in Mogadishu. Eén van de vele hoogtepunten van de rijke Somalische cultuur.

Geen paradijs voor vrouwen
Somaliërs zijn islamieten die in een patriarchaal semi-nomadisch stamverband leven. Vrouwen hebben zoals in alle islamitische landen, weinig tot niets te vertellen. Hierbij komt de patriarchale Somalische cultuur. Deze combinatie maakt dat vrouwen weinig bespaard blijft. Vrouwelijke kinderen worden ‘verlost’ van hun clitoris en kleine schaamlippen, waarna hun grote schaamlippen bijna geheel worden dichtgenaaid. De wond geneest in enkele weken, waarbij zich littekenweefsel vormt. Anders zie je geen verschil met een geit, vinden de Somalische mannen, die als veehouders waarschijnlijk praktijkdeskundigen op dit gebied zijn. Na de bevalling wordt de vagina weer dichtgenaaid.

De Somalische vrouw is gewoonlijk nauwelijks tot niet opgeleid (Ayaan Hirsi Ali was als dochter van een welvarende familie een uitzondering). Het leven van een Somalische vrouw is dus bij uitstek dat van een zoontjesfabriek, zoals Ayaan dat treffend omschreef.  Geen wonder dus dat de geboortecijfers onder Somaliërs tot de hoogste ter wereld behoren.

Patriarchale stammensamenleving
De Somaliërs geloven dat ze afstammen van een enkele stamvader, Samaale, waarvan de zonen elk  de voorvader zijn van de meeste clans. In werkelijkheid bestaan de clans al langer en zijn deze later geïslamiseerd. De clans leven voortdurend met elkaar op voet van oorlog en zijn alleen tegen de niet-Somalische buitenwereld eendrachtig. Zo steunde het toenmalige Somalische regime van dictator Siad Barre de Somalische rebellen in de Ogaden-woestijn in Ethiopië. Door de voortdurende bloedige oorlogen en bevolkingsexplosie ontvluchten veel Somaliërs het land. De buurlanden zien ze uiteraard liever gaan dan komen, omdat Somaliërs een voortdurende bron van overlast en terrorisme vormen (zo waren de aanslagen in Uganda een daad door Somalische vluchtelingen). Ook in Ethiopië en Kenia kan men daar uit bittere ervaring over meepraten.

Burgeroorlog, overbegrazing en bevolkingsexplosie verergeren hongersnood
Droogteperiodes komen vaker voor in de Hoorn van Afrika, twee jaar droogte achter elkaar is niet uitzonderlijk. De voorraadschuren met voedsel zijn nu echter uitgeput, mede door voortdurende plunderingen van gewapende groepen. Ook zijn de veestapels zo groot dat het land nu kaalgegraasd is. Veeteelt, vooral het verkopen van vee aan Saoedi-Arabië ten bate van de jaarlijkse rituele slacht, is een belangrijke inkomstenbron.

In combinatie van de voortdurende burgeroorlog en de bevolkingsexplosie heeft dit geleid tot deze ernstige tragedie.

De Somaliërs geloven dat Allah voor ze zal zorgen. Inderdaad lijkt het erop dat de natuur nu doet wat de mens in Somalië naliet: de menselijke populatie tot ecologisch aanvaardbare grenzen terugbrengen. In de praktijk gebeurt dit vooral in de vorm van kleine meisjes die als eerste dood langs de weg neervallen. De jongetjes krijgen namelijk als eerste voedsel en water. Kortom: vooral de onschuldigen, die er niet om hebben gevraagd geboren te worden, zijn de dupe. Allah houdt niet van vrouwen en meisjes. Zeker niet in Somalië.

 

 

 

De Somalische islamisten zullen hard moeten worden aangepakt.
De Somalische islamisten zullen hard moeten worden aangepakt.

 

 

 

Wat is er aan te doen?
Alleen een structurele oplossing zal helpen. Om te beginnen moeten de strijdgroepen en clans worden ontwapend. Er moeten strenge straffen komen voor lieden die worden betrapt op het bezit, laat staan het gebruik van vuurwapens. Vooral gewapende religieus gehandicapten, denk aan de organisatie al-Shabaab, zullen meedogenloos hard moeten worden aangepakt.

Het geboortecijfer moet terug naar het vervangingsniveau. Er zal een een-kindpolitiek naar Chinees model moeten komen, waarbij moet worden voorkomen dat er te weinig meisjes worden geboren. Wellicht is een een-zoonpolitiek een oplossing. Ook moet de rechtspositie en het onderwijspeil van vrouwen en meisjes worden verbeterd. Hoogopgeleide geëmancipeerde vrouwen lenen zich er niet toe om zoontjesfabriek te worden. Het probleem: hoe verstandig deze maatregelen ook zijn, ze mogen volgens veel soennitische godsdienstgeleerden niet van de islam. Immers, hoe meer kinderen, vooral zonen, hoe machtiger de islam. Dit betekent dus dat er een einde moet komen aan de islamistische godsdienstwaanzin die het land teistert. Reactionaire imams die niet willen luisteren, en dat zijn er nogal wat, zullen in een heropvoedingskamp moeten worden ondergebracht, waar ze eerlijk werk moeten verrichten.

De veeteelt in de huidige vorm moet verdwijnen. Grote gebieden zullen weer opnieuw met bossen, bijvoorbeeld met de zeer waterzuinige cashewnoot die op 200 mm neerslag per jaar gedijt, moeten worden beplant, zodat ze meer water vasthouden en er een natuurlijke buffer ontstaat die water vasthoudt. Ook kan er gebruik worden gemaakt van run-off farming, waarbij de neerslag in een groot gebied in een dal terecht komt. Wellicht kan er worden geëxperimenteerd met woestijnkassen. Zonnecollectoren kunnen energie leveren, een waardevol exportproduct.

Gefrituurde zijdewormlarven. Insekten hebben veel minder voer nodig dan varkens en koeien. Even wennen...

De laatste druppel

De grondwatervoorraden in verschillende droge gebieden zijn bijna helemaal leeg. We kunnen dus maar beter snel gaan nadenken over een manier om die half miljard mensen te eten te kunnen geven…

Grondwater in droge landen wordt schaars
Peak oil, de toenemende schaarste aan aardolie omdat er meer olie wordt verbruikt dan ontdekt, kennen veel mensen al. Minder bekend is dat ook grondwatervoorraden in droge landen sneller wordt uitgeput dan ze door neerslag aan worden gevuld. De gevolgen hiervan zijn bijzonder vervelend.

Vissersboten liggen op de voormalige bodem van het Aralmeer. De boosdoener: waterslurpende katoenteelt.
Vissersboten liggen op de voormalige bodem van het Aralmeer. De boosdoener: waterslurpende katoenteelt.

Landbouw is namelijk uiterst afhankelijk van water. Er bestaat zelfs een vrij precieze correlatie tussen de hoeveelheid water die een gewas gebruikt en de productie. Uiteraard verschilt die verhouding per gewas – zo verbruikt rijst of suikerriet veel meer water per kilogram oogstbaar product dan de droogtetolerante granen sorghum en millet, maar zonder water is landbouw in aride gebieden nauwelijks mogelijk. Om een kilo rietsuiker te produceren zijn tot vijfduizend liters water nodig. Een kilo millet “slechts” enkele honderden liters.
Aride (droge) gebieden werden geïrrigeerd en leefden jaren boven hun stand. Ze produceerden veel meer oogst dan de jaarlijkse regenval toelaat. Nu zijn in India, Saoedi-Arabië en de VS de aquifers in hoog tempo aan het leeg raken. Binnen enkele jaren (Saoedi Arabië) tot decennia (VS) staan ze droog.

Biobrandstof en voedseltekort
De toenemende productie van biobrandstof uit maïs en andere graansoorten heeft als voordeel dat de prijzen gestabiliseerd worden (en dat hierdoor boeren worden gestimuleerd om hun productie flink te verhogen-wat overigens ook de nodige risico’s heeft). Nadeel is dat de voedselproductie al veel te laag is en dat biobrandstof de prijzen nog verder opjaagt. Zo verdwijnt er van de vierhonderd miljoen ton graan die in de Verenigde Staten – de graanschuur van de wereld – geoogst worden, honderd twintig miljoen, dat is dertig procent, in de vergistingsketels om er bio-ethanol van te stoken.  De koopkracht van een Amerikaanse of Europese SUV is groter dan die van een hongerige derde-wereldbewoner zonder werk – de realiteit in veel derde-wereldlanden vanwege corrupte regimes die de bevolking verstikken met een overvloed aan regels.

Meer vlees betekent meer voedsel als veevoer
Vlees is afkomstig van dieren die leven van planten. Graan is dan ook een belangrijk ingrediënt van veevoer. Vervelend nieuws is dat er een veelvoud van de hoeveelheid graan nodig is om vlees te produceren. Om een kilo kippenvlees te produceren is twee tot vier kilo graan en peulvruchten nodig.

Gefrituurde zijdewormlarven. Insekten hebben veel minder voer nodig dan varkens en koeien. Even wennen...
Gefrituurde zijdewormlarven. Insekten hebben veel minder voer nodig dan varkens en koeien. Even wennen...

Voor een kilo varken 3,5 kilo. Rundvlees vereist acht kilo. Steeds meer mensen willen vlees eten, waardoor er een veelvoud aan graan nodig is. Visteelt lost dit probleem voor een deel op (koudbloedige vissen, vooral luchthappende Afrikaanse meervallen, springen veel efficiënter met voer om dan warmbloedige zoogdieren en vogels). Een actieve lobby probeert in Nederland het eten van insekten te pushen. De voederconversie van insecten is erg gunstig: voor één  kilo insekt is bij sommige soorten slechts 1,3 kilo voer nodig en tachtig procent van de mensen eet nu al insekten. Toegegeven: er is geen speld tussen te krijgen.

Ook interessant is van zoogdieren over te stappen op koudbloedige vegetarische dieren als woestijnschildpadden. Schildpadden leveren smakelijk vlees (de reden dat ze met uitsterven worden bedreigd), groeien vooral in de eerste jaren snel en woestijnen hebben we in overvloed. Wellicht geven sommigen dan toch maar de voorkeur aan een vegetarisch dieet. Nog beter uiteraard, al moet je opletten wat betreft essentiële aminozuren die in planten vaak ongelijkmatig voorkomen.

Rellen in Arabische wereld voor een groot deel het gevolg van voedselschaarste
Er is een vrij simpele correlatie tussen politieke onrust en voedselprijzen in landen waar mensen een groot deel van hun inkomen aan voedsel uitgeven. Hier in Nederland geven mensen misschien een vijfde van hun inkomen aan voedsel uit. In zeer arme landen als Bangladesh en Egypte is dat meer dan de helft. Elke verhoging komt hier dus zeer hard aan: het betekent domweg dat deze mensen minder kunnen eten.

In landen waarin het politiek bewustzijn sterk is – islamitische en Latijns-Amerikaanse landen bijvoorbeeld – heeft dat vervelende gevolgen voor het regime. Vandaar dat regimes als dat van Saoedi-Arabië (waar de aardolie volgens Wikileaks nu akelig snel aan het opraken is) als razenden graanvoorraden aan het aanleggen zijn. Uiteraard zal het nieuwe regime geen onderaardse zoetwaterzee of bergen voedsel uit het niets tevoorschijn kunnen toveren. Door de revolutie en chaos wordt de productie zelfs nog lager. De hongersnood zal dus verergeren.  De wereldgeschiedenis leert dat hongersnoden altijd leidden tot grote volksverhuizingen en oorlogen. Dat geldt zeker nu. Door satelliet-TV weet zelfs de armste dorpsbewoner waar er wel genoeg voedsel is. Hier. En door dezelfde TV zal het lijden in deze gebieden ook onze huiskamers binnenkomen. Dus willen we een catastrofe voorkomen, dan zullen we moeten ingrijpen. Deze waterbesparende woestijnkassen snel uitrollen bijvoorbeeld. Ideeën welkom.

Bron
‘Food bubble about to burst’ – New Scientist