Kan de Five Foundations Theory verklaren waarom de tegenstellingen tussen links en rechts onoverbrugbaar lijken?
Wat houdt de Five Foundations Theory in?
In de oorspronkelijke versie van de theorie, opgesteld door de psychologen Haidt en Joseph in 2004, bestaan er vijf basale morele waarden. Deze zijn:
- Zorg: anderen koesteren en beschermen; het tegenovergestelde van schade
- Eerlijkheid of evenredigheid: recht doen aan gedeelde regels; het tegenovergestelde van bedrog
- Loyaliteit of ingroep: staan voor uw groep, familie, natie; het tegenovergestelde van verraad
- Autoriteit of respect: onderwerping aan traditie en legitiem gezag; het tegenovergestelde van ondermijning
- Heiligheid of zuiverheid: afkeer van walgelijke dingen, voedsel, daden; het tegenovergestelde van degradatie
Aanhangers van de Five Foundations Theory stellen, dat het morele handelen van een mens door deze vijf ethische beweegredenen in wisselende mate wordt bepaald. Welke morele beweegreden het belangrijkste is, verschilt per persoon. Zo is voor fanatieke voetbalsupporters of nationalisten de waarde Loyaliteit het belangrijkst. Voor religieuze fanaten is dat Heiligheid/Zuiverheid.
Deze deugden worden in twee groepen ingedeeld, die ruwweg overeenkomen met links en rechts: de interne deugden Zorgzaamheid en Integriteit (voor links erg belangrijk) en de externe deugden Loyaliteit, Autoriteit en Zuiverheid (voor rechts erg belangrijk).
De laatste jaren hebben Haidt en Joseph een zesde morele deugd voorgesteld: vrijheid.
Conflicten tussen links en rechts
Uit bovenstaande grafiek blijkt dat links en rechts het er over eens zijn dat Eerlijkheid en Zorgzaamheid belangrijk zijn (al zijn deze voor links iets belangrijekr dan voor rechts). De echte verschillen treden pas op bij de overige drie morele dimensies. Links vindt Autoriteit, Loyaliteit en Zuiverheid weinig belangrijk, waar rechts deze even belangrijk vindt als Eerlijkheid en Zorgzaamheid. Dit verklaart veel van de conflicten tussen links en rechts. Links vindt rechtsdenkenden hardvochtig en oneerlijk, een soort enge fascisten, terwijl rechts hun linkse medemensen niet loyale, anarchistische en vunzige hippies vindt.
Hoe overbruggen we deze tegenstellingen?
Alle vijf deugden spelen min of meer een belangrijke rol in het overleven van een maatschappij. Zorg en eerlijkheid houden de corruptie laag en de bevolking gezond. Autoriteit handhaaft de gevestigde orde – waarvan je je uiteraard kan afvragen of dat altijd gewenst is – , loyaliteit houdt de groep bij elkaar en zuiverheid kan beschermen tegen schadelijke invloeden. De drie laatstgenoemde deugden zijn arbitrair.
Botsing van vijf morele waarden
In de recente affaire rondom het regime-Rutte zien we een conflict van deze vijf morele waarden. Liegen, wat Rutte deed, is oneerlijk en daarmee een walgelijke daad. Erger nog: Rutte loog ten koste van de slachtoffers van de kindertoeslagaffaire. Rutte loog echter in commissie, met zijn partners in crime van het kabinet. Rutte deed een beroep op de typische rechtse deugden loyaliteit en autoriteit om dit te overleven. Dat werkte: de rechtse stemmers op zijn partij VVD lopen nauwelijks weg en zijn coalitiepartners CDA en D66 bleven de liegende premier trouw. Voor de christelijke partij ChristenUnie was het liegen en de Kamer bewust van informatie onthouden dermate degraderend, dat deze partij de samenwerking verbrak. Bij de leiding van de opportunistische partijen D66 en CDA ontbreekt een moreel kompas, hoewel de CDA-achterban mort.
Meer informatie
Daar moet apart over gestemd worden en eerst door een psycholoog, ethicus, econoom en een socioloog over gepraat worden.
Misschien ook nog een paar filosofen erbij.
Er moet dan ook gekeken worden hoe de morele waarden in de praktijk werken door naar landen te kijken die erg links en rechts geleid worden.