Kapitalisme heeft problemen nodig
Het kapitalisme is in veel gevallen een effectief probleemoplossend systeem. Helaas worden de problemen bepaald door de kapitalisten zelf, waardoor de kapitalisten alles in dienst stellen van de zelfverrijking. Wat is de oplossing?
De ondernemer: u vraagt, wij draaien
De centrale persoon in het kapitalisme is de ondernemer. De ondernemer kan een enkele persoon zijn, of een groep personen die via een nogal kromme juridische constructie, de “rechtspersoon”, de rol van ondernemer speelt. De ondernemer is in het kapitalisme de persoon die de onder zijn of haar beheer staande middelen zo gebruikt dat hierdoor de maximaal toegevoegde waarde wordt gecreëerd. Het zal duidelijk zijn dat een goede ondernemer dus over een behoorlijk organisatievermogen en creativiteit moet beschikken. De succesvolste ondernemers zijn voortdurend bezig met nieuwe producten en diensten te verzinnen en uit te rollen.
Hoewel er verrassend veel idealisten onder de ondernemers voorkomen, is voor een succesvolle ondernemer het maken van winst domweg noodzakelijk om te overleven. Ook een idealistische ondernemer zal er voor moeten zorgen dat wat zij ontvangt voor haar producten of diensten meer is dan wat zij en haar mensen er in hebben gestopt.
Wat is waarde?
De ondernemer moet dus waarde creëren. Een fabrikant van blikken bruine bonen combineert bijvoorbeeld de werkuren van zijn werknemers, de productielijn, droge bruine bonen, energie, water, zout, conserveringsmiddelen,bedrukte etiketten en de diensten van reclamebureaus om zo goedkoop mogelijk blikken bruine bonen van een redelijke kwaliteit te produceren. De verkoopwaarde van een blik bonen van 800 gram (uitlekgewicht: rond de 500 gram) van het AH-merk Euroshopper ligt rond de 53 eurocent (precies 50 cent zonder 6% BTW). De 250 gram gedroogde bruine bonen die hiervoor nodig zijn, kosten op de veiling augustus 2013 rond de 25 cent. Van de overige 25 cent moet de ondernemer de afschrijving van zijn productieinstallatie, de lonen, transport, het blik, energie, management etc. produceren. Een knappe prestatie. Ongeveer hetzelfde blik bruine bonen, deze keer van het luxe merk Bonduelle, kost bij Albert Heijn €1,41. Wel bevat dit blik maar 300 gram bonen. Deze ondernemer voegt heel veel “waarde” toe, in de vorm van gebakken lucht, door veel bekende Nederlanders op televisie potsen te laten bakken, te schermen met “kwaliteitscontroles” en het blikje op te leuken met grappen en grollen. Daar betaalt de Bonduelle-koper dus flink voor.
De maatschappij moet de problemen bepalen
In het voorbeeld van de twee blikken bonen zien we hoe subjectief waarde kan zijn. De Bonduelle-fabrikant voegt heel veel waarde toe door zijn bonen in een kleiner blikje te stoppen en heel veel televisiereclame te maken. Het probleem dat de Bonduellefabrikant oplost is dus in feite: hoe geef ik de consument van mijn bonen het gevoel dat zij erg rijk en bijzonder is, terwijl honderden miljoenen Indiase huisvrouwen voor ongeveer een twintigste van de kosten van een blik Bonduelle er een verrukkelijke dhal van maken. Fopwaarde dus. Het meest extreme voorbeeld is het Griekse olijfoliemerk Lambda, dat ongeveer vijftienduizend dollar per flesje van een halve liter kost, althans: inclusief de luxe verpakking. Een flesje Lambda zonder tierelantijnen is voor 0,3% van deze prijs uw eigendom. Enfin, menig arme Griek verdient er een goede boterham aan.
‘We’ hebben echter geen flesjes olijfolie van vijftienduizend dollar nodig. We hebben genezing van kanker, gevaarlijke infectieziekten en schoon voedsel en drinkwater nodig. Die zaken die essentieel zijn voor de overleving van ons als individu, als soort en als planeetomspannend ecosysteem. Helaas wordt er aan deze zaken geen waarde gehecht door koopkrachtige partijen. Wie kan er voor zorgen dat het vinden van een definitieve genezing voor kanker, de ‘silver bullet’, bijvoorbeeld wordt beloond met een miljard euro? Hiermee zou voor honderden miljarden aan waarde worden gecreëerd, afgezien nog van het wegnemen van afschuwelijk leed.
Rol voor de overheid?
De meest voor de hand liggende actor om deze rol op zich te nemen is de nationale overheid of internationale organisaties als de VN. Een alternatief zijn rijke miljardairs (die helaas lang niet altijd zulke filantropen zijn als Warren Buffet of Bill Gates) die grote prijzen uit gaan loven om deze wereldproblemen op te lossen. Als het doel maar ambitieus genoeg gesteld wordt, zal er vroeg of wat later een uitvinder opstaan die het probleem oplost. Tenminste, als de natuurwetten dat niet fundamenteel verbieden. Op deze wijze kan het kapitalisme in zo een richting worden gestuurd, dat niet alleen de rijken rijker worden, maar dat ieder mens, vooral de armsten en de zieken, er enorm in levenskwaliteit op vooruit gaat.
