recessie

Zijn we veroordeeld tot een eeuwige recessie?

Komt er nooit meer economische groei?

Gewoonlijk duurt een economische recessie enkele jaren, waarna de vaart er weer inkomt. Deze keer lijkt anders. Zelfs enorme leningen tegen bijna nul procent rente aan banken helpen niet. Zijn we veroordeeld tot tientallen jaren armoede, zoals Japan?

Waarom komt er nu een einde aan jarenlang economische groei?
Een betere vraag is waarom het zo veel jaren goed is gegaan. Vanaf 11 september 2001, toen de wereldeconomie na de dot.com crash toch al kwakkelde, zou zonder ingrijpen van de federale banken een recessie zijn ontstaan. Dit was ook de bedoeling van Bin Laden. De toenmalige Amerikaanse president George Herbert Walker Bush liet om dat te voorkomen, de Fed grote hoeveelheden dollars tegen lage rente uitlenen. Als gevolg hiervan daalde de dollar ten opzichte van de euro en de yen, wat de Amerikaanse fabrikanten uiteraard erg fijn vonden, want zo kwam er meer vraag naar hun goedkopere producten. Ook gingen banken massaal speculeren en rommelhypotheken aan de man brengen met het “gratis” geld. De Amerikaanse overheid stak zich verder enorm in de schulden om de Irak-oorlog te bekostigen. Dit geld ging in rook op, want oorlogen zijn pure kapitaalvernietiging. Deze keer konden ook geen spaarpotjes van rijke oliestaatjes geplunderd worden, zoals tien jaar eerder door George Bush senior. Weinig Amerikanen merkten dit, want de federale overheid kocht grote hoeveelheid oorlogsmaterieel in. Goed nieuws voor wapenleveranciers en contractanten.

Zijn we veroordeeld tot een eeuwige recessie?
Zijn we veroordeeld tot een eeuwige recessie?

Ondertussen werd in Europa een ander feestje gevierd. Na de invoering van de euro op 4 januari 1999 werd lenen plotseling erg goedkoop voor de Zuid-Europeanen. De uitleners gingen er van uit dat als een land als Griekenland in de problemen zou komen, de rest van de eurozone wel zou ingrijpen en dat het Stabiliteitspact voldoende zou zijn om al te grote leenzondaars in toom te houden. We weten nu dat het bij Griekenland direct vanaf het begin al mis ging (hier is ook door een enkeling tegen gewaarschuwd) en dat ook ander Zuid-Europese landen veel moesten lenen om het verlies aan exportinkomsten door de dure euro op te vangen. De rest is zo langzamerhand bekend. De efficiënte Duitse industrie, bovendien niet gehinderd door gebergten of zeeën zoals in Zuid-Europa, liet weinig heel van de Zuid-Europese concurrenten. Devalueren kon niet meer.  De nekslag kwam door de snel stijgende olieprijs, een symptoom van peak oil. Energie, en vooral olie, is het levensbloed van de wereldeconomie. Door de toenemende energieschaarste werden de enorme uitstaande leningen onbetaalbaar.

Is de situatie totaal hopeloos?
Dat hangt af van de politici. We zullen gedurende een bepaalde tijd moeten lijden, omdat er nog steeds veel lucht in omloop is. Deze lucht, in de vorm van de huizenzeepbel en allerlei vernuftige financiële constructies, moet uit het systeem. Reken op een recordaantal faillisementen, dalende huizenprijzen en dergelijke. Op een gegeven moment ontstaat er een nieuw evenwicht. We zijn daarna allemaal een stuk armer, maar we hoeven niet meer bang te zijn  dat we nog armer worden. Vanaf dat moment begint de weg omhoog weer. In de Nederlandse context: stel dat nu de hypotheekrenteaftrek geheel zou worden afgeschaft. Dat zou betekenen dat huizenkopers ongeveer dertig procent minder kunnen besteden aan een huis. De prijzen van huizen zouden dus met een derde dalen. Vervelend, vooral als je met een restschuld komt te zitten, maar overkomelijk. In het laatste geval leefde je toch al boven je stand.

Liever twee jaar heftige ellende dan twintig jaar kommer en kwel
De keuze is tussen een korte, heftige lijdensweg of een lange, kwijnende lijdensweg. Ervaringen in andere landen, zoals Argentinië, wijzen uit dat na een radicale, korte sanering na twee jaar de ellende voorbij is en het land weer overeind krabbelt. Rekt de politiek deze periode zo lang mogelijk, zoals in Japan gebeurde, dan betekent dit tot wel twintig jaar kommer en kwel. De beste maatregel is mijns inziens niet-solvabele banken massaal te laten ploffen. Op dit moment lenen banken toch al nauwelijks meer geld uit en zijn ze dus effectief losgekoppeld van de rest van de economie. Eigenlijk zijn banken alleen onmisbaar voor het betaalverkeer. Deze tak kan worden geamputeerd van de failliete rest van de bank, die dan vervolgens kan afsterven. Laten we deze tikkende tijdbom demonteren, ons verlies dragen, ingrijpen daar waar mensonterende toestanden ontstaan en daarna opgelucht doorgaan.

Recessies treffen mensen zwaar. Toch is er na de recessie weer een nieuw begin.

Leve de recessie!

De economische recessie. Gevreesd, gehaat en vervloekt. Voor een groot deel terecht, want een tijdje financiële pech hakt er stevig in qua leefomstandigheden. Toch zitten er aan de recessie ook goede kanten. Sterker nog: af en toe een recessie is hard nodig. Misschien moeten we recessies meer leren waarderen en er voor zorgen dat hun reinigende kracht maximaal werkt.

Recessies treffen mensen zwaar. Toch is er na de recessie weer een nieuw begin.
Recessies treffen mensen zwaar. Toch is er na de recessie weer een nieuw begin.

Waarom zijn er recessies?
Over visionaire tijdsschalen groeit de economie met gemiddeld twee tot drie procent per jaar. Het groeitempo per jaar verschilt echter behoorlijk. Er zijn voorspoedige jaren waarin de spreekwoordelijke bomen tot in de hemel groeien en jaren waarin de welvaartsgroei tot stilstand komt of zelfs verandert in een krimp. Recessies worden veroorzaakt door onevenwichtigheden, een foute verdeling van productiemiddelen. In periodes van groei is die groei meestal lineair. De groei bestaat uit een steeds stijgende verkoop van producten die gebaseerd zijn op bepaalde technieken, bijvoorbeeld elektrische apparaten of computertechniek. Dat gaat een paar jaar goed totdat iedereen over die techniek beschikt en de vraag verdwijnt. Op een gegeven moment heeft iedereen een koelkast, een glasvezelkabel of een verzekering. Er zijn dan nieuwe ideeën nodig, nieuwe technieken, die weer tot een nieuwe groei kunnen leiden. Peak fantasy is dus de hoofdoorzaak van recessies. Een tweede oorzaak zijn verkalkte bedrijven en instituties.

De Nederlandse organisatie die inentingen verstrekt liep bijvoorbeeld ooit voorop in de wereld. Nu zit er zoveel dood vlees in de organisatie (en elders in de gezondheidszorg) dat er heel veel tijd en dus geld weglekt aan zinloze bureaucratie. Een recessie dwingt bedrijven dit dode vlees weg te snijden. In het bedrijfsleven kunnen dergelijke lieden door een beul van een CEO wegbezuinigd worden. Hier is een minister met een killermentaliteit nodig.

Er kunnen ook andere oorzaken zijn – de bankencrisis of politiek wanbestuur bijvoorbeeld. In dat geval wordt de kapitaalstroom afgeknepen. Ook dat leidt direct tot een recessie. Een goede reden dus om er voor te zorgen dat we onafhankelijk worden van de parasitaire banken.

We kunnen van tevoren voorspellen welke nieuwe technieken op zullen komen. Het is dus mogelijk om een nieuwe techniek op de plank te hebben liggen net nadat de oude is uitgewerkt. Ook moeten de werkenden die de oude techniek aan de man hebben gebracht, bijgeschoold worden om de nieuwe techniek uit te kunnen rollen. Daar gaat tijd overheen. Die tijd nemen wij waar als recessie.

Creatieve destructie: recessie legt kiem voor nieuwe economische groei
Door een recessie is er minder vraag naar energie en grondstoffen. De prijzen hiervan dalen dus sterk. Dat is goed nieuws voor fabrikanten, want die kunnen zo veel goedkopere producten maken en zo winst boeken. De kansrijkste bedrijven groeien zo het hardst. Terwijl er in de verouderde bedrijven klappen vallen, groeien jonge bedrijven als kool en worden ze de groeimotor van een nieuwe economische boom. Joseph Schumpeter van de Oostenrijkse School (de enige groep economen die de bankencrisis aan zag komen) noemde dit creatieve destructie.

Welke techniek wordt de nieuwe groeimotor?
Internet heeft nu het voorlopige toppunt bereikt. De spectaculaire groei van de afgelopen vijftien jaar behoort tot het verleden. Gelukkig zijn er enkele technieken die de rol van internet over gaan nemen: zonne-energie, de overschakeling van een koolwaterstofeconomie naar een elektriciteit-gebaseerde economie, robotica en nanotechnologie. Een goede tweede worden de diverse levensverlengende technieken.

Over tien jaar zijn er labs on a chip, jaarlijkse medische checkups zoals je nu je auto na laat kijken, zullen op afstand bediende robots een groot deel van het werk doen en zal de overvloedige stroom goedkope zonne-energie een uitgebreid elektrisch wagenpark voortdrijven. Die techniek is er nu al. Hij hoeft alleen maar opgeschaald en uitgerold te worden. Waar die zonne-energie vandaan komt is ook duidelijk. Zuid-Europese landen als Spanje en Griekenland zullen veel geld verdienen met het verkopen van zonne-energie. Energievretende bedrijfstakken als aluminiumsmelters zullen massaal de Middellandse Zee oversteken en zich gaan vestigen in landen als Egypte, Tunesië en Marokko. Drietiende procent van de Sahara is reeds voldoende om heel Europa van elektriciteit te voorzien. Energie is dus domweg geen issue meer in de komende eeuw. We zullen slechts beperkt worden door onze fantasie. Kortom: laat de recessie maar toeslaan en hard. Als we daarna overeind krabbelen zal de levenskwaliteit beter zijn dan ooit.

Hopelijk kunnen we er dan ook voor zorgen dat een recessie niet meer een zaak van leven en dood wordt, zoals in de jaren dertig. Een goed sociaal vangnet is hierbij essentieel. Denk bijvoorbeeld aan een basisuitkering. Zodat we op ons gemak voldoende nieuwe technieken kunnen verzinnen om de volgende recessie te slim af te zijn…

De Kingdom Tower zal als deze gereed is meer dan een kilometer hoog reiken. De zwanenzang van Saoedi-Arabië?

Saoedi-Arabië bouwt wolkenkrabber van meer dan kilometer hoog – Skyscraper Index voorspelt rampspoed

De Kingdom Tower zal gebouwd worden door de Bin Laden Groep in de kustplaats Jeddah aan de Rode Zee. Het gebouw zet alle bestaande wolkenkrabbers in de schaduw. Volgens de beruchte Skyscraper Index betekent dit slecht nieuws…

De Kingdom Tower zal als deze gereed is meer dan een kilometer hoog reiken. De zwanenzang van Saoedi-Arabië?
De Kingdom Tower zal als deze gereed is meer dan een kilometer hoog reiken. De zwanenzang van Saoedi-Arabië?

Het land met de grootste olievoorraden ter wereld is, zoals bekend, Saoedi-Arabië. Nu olie steeds schaarser en moeilijker te winnen wordt, lopen de olieprijzen op en stromen de oliemiljarden de fundamentalistische woestijndictatuur binnen. De buurstaatjes aan de Golf, zoals de Verenigde Arabische  Emiraten, hebben nu het nakijken in het spelletje wie de grootste heeft.

Toch is dit geen reden tot vreugde voor de Saoedi’s. Er blijkt namelijk een merkwaardige historische wetmatigheid te zijn, de Skyscraper Index, ontdekt door beursanalist Andrew Lawrence aan het einde van vorig millennium. Steevast blijkt het voltooien van een groot bouwwerk namelijk samen te gaan met een economische ineenstorting. Zo werd het Empire State Building voltooid in het crisisjaar 1931.

De torens van het World Trade Centrum werden voltooid in 1972, net toen de oliecrisis uitbrak en het Bretton Woods stelsel met gouddekking uiteenviel. Ook de Petronas Towers in Maleisië werden net voltooid in 1997, toen de Azië-crisis op zijn hevigst werd. Op dit moment wordt maar iets meer dan de helft van de kantoorruimte in de torens verhuurd. Als uitsmijter de Burj Khalifa, gebouwd in het nu failliete Dubai. Slechts vijftig van de negenhonderd appartementen is bezet.

De achterliggende reden: als investeerders van gekkigheid niet meer weten wat ze met hun geld moeten doen, gaan ze dat in onzinnige projecten als reusachtige wolkenkrabbers steken. Dit is een symptoom van peak fantasy. En een voorbode voor een recessie.

Het Saoedische fallussymbool is hiermee vergelijkbaar. Het grootste Saoedische olieveld, Ghawar, loopt op zijn laatste benen en wordt nu met reusachtige hoeveelheden zeewater volgepompt om de laatste olie er uit te persen. Petrotechnische Viagra, zo men wil. Tegen 2016 tot 2017, als de Kingdom Tower is voltooid, is Ghawar leeggemolken. Saoedi-Arabië verandert dan in een tweede Jemen, het straatarme en overbevolkte zuidelijke buurland. En de toren? Wellicht dat valken er hun nest in gaan bouwen.