De bolvormige sterhoop Messier 80. De centrale zwarte gaten in deze bolvormige sterhopen hebben een voorspelde massa van rond de 30 zonsmassa's.

Idee voor een nieuw Groot Verhaal

Recentelijk verscheen het boek “Waardenloos”, vert. van “Banking on Ethics”, van de voorzitter van de raad van toezicht van de Autoriteit Financiële Markten George Moller. Hierin toont hij aan dat de bankencrisis een gevolg is van het ‘verdampen’ van het ethisch besef bij de bankiers. “De bankwereld is verworden tot een sector waar je alles mag doen [bijv. het verkopen van misleidende woekerpolissen] zolang er geen regel is die dat verbiedt [zodat je er op gepakt kunt worden].”
Het is veelzeggend dat de noodkreet nu ook opstijgt uit de bankwereld zelf. Maar die begon al op te klinken in de jaren ’80, en de nihilistische mentaliteit in de financiële wereld was in Amerika al een decennium eerder opgekomen.
Waar stoelde de sociale controle op het zich houden aan normen en waarden voor die neergang dan op?
Op ‘christelijke’ waarden. Op het tot dan toe weliswaar al kwijnende maar nog steeds doorwerkende christendom. Ik ga hier drie punten aan de orde stellen.
1. Waarom zijn normen en waarden afhankelijk van een Groot Verhaal (zoals bijvoorbeeld het christendom) ? 2. Waardoor verdampte dat grote Verhaal hier in de westerse wereld? 3. Hoe kunnen we het gat onder onze normen en waarden weer opvullen?

Ad 1. Waarom moeten onze normen en waarden berusten op een Groot Verhaal? Nog al wiedes. Wanneer je je afvraagt of je iets wél dan wel niét zult doen, moet het ‘stemmetje’ in je binnenste wel argumenten hebben voor een antwoord. Het christelijke antwoord was toen: omdat God wil dat je braaf bent en lief voor je medemensen, dus niet egoïstisch. [Voor een humanosofisch beter onderbouwd antwoord moet je het woordje ‘humanosofie’ maar googelen.]
Ad 2. Waardoor is God ‘verdampt’ in de westerse wereld? Dat komt door de vrije markt-economie. Die was al eind 19e eeuw in opkomst, en toen al riep Nietzsche dat God dood was. Maar het christendom raakte pas echt uitgewerkt toen in de zestiger jaren de vrije markt haar grote doorbraak beleefde met het massamedium televisie.
Het heeft te maken met ons zelfbeeld. Dat hadden de kerken tot dan toe voor de grote massa mogen bepalen: het beeld van de tot niets goeds in staat zijnde, van Gods genade afhankelijke zondaar. Vanaf de zestiger jaren echter kregen de mensen dag in dag uit een veel leuker mensbeeld ter identificatie aangeboden: dat van de vrije en blije, a-godsdienstie en a-politieke, vrouw- en kindvriendelijke, hedonistische consument. Dag aan dag, in ieders vrije tijd, in reclames en shows, met levensecht bewegende beelden en omlijst met verleidelijke muziekjes. Een veel leuker mensbeeld om je mee te identificeren. De zondaar verdween door de achterdeur en de kerken begonnen leeg te lopen.
Wat bracht de vrije markt er aan Groot Verhaal voor in de plaats? NIX. De jongeren die in de nieuwe situatie opgroeiden, werden de ‘generatie NIX’. Natuurlijk: de vrije markt is niet ‘iemand’, het is slechts een economische situatie. We zullen het zelf moeten zien te maken, een nieuw Groot Verhaal.
Ad 3. Maar hoe moet dat? het grondeloze gat opvullen dat het verdampte Godgeloof achterlaat en waar onze normen en waarden boven hangen te ‘watertrappelen’, tot boe noch ba in staat? De gewone mensen hebben noch de opleiding noch de tijd om dat zelf te verzinnen. Het is filosofenwerk. Waarom doen de filosofen dat niet?  Waarom roepen ze hooguit dat we blij moeten zijn dat we van dat oude Grote Verhaal verlost zijn (daar hebben ze gelijk in), en dat nu ieder zijn eigen kleine verhaal mag maken? In dat laatste hebben duidelijk ongelijk: de bankiers laten zien waarom. Dat komt omdat onze filosofen geen idee hebben hoe mensen in elkaar zitten van nature. Ze hebben alleen de ideeën van dode filosofen meegekregen in hun opleiding, en die hadden nog geen echte wetenschappen om hun ideeën mee te onderbouwen. Vandaag zijn die er wél, en dus zou de opleiding van de filosofen daar uit moeten putten. Maar de academische filosofie moet zich nog steeds opnieuw uitvinden. Vroeger was dat namelijk het terrein van de kerken, om uit te maken hoe mensen in elkaar zitten, daar hadden de filosofen af te blijven. Wat een toestand!
Omdat een humanosoof wél gebruik maakt van de menswetenschappen en een coherent verhaal heeft over hoe mensen van apen tot mensen geworden zijn, kan die dat verhaal wél vertellen. Maar hoe wordt dat dan het nieuwe Grote Verhaal dat het oude monotheïstische kan uitdagen en het nieuwe IETS kan worden om het NIX te vervangen? Dat kan alleen als het een wereldwijd menswetenschappelijk project wordt, aangezwengeld door een zo hoog mogelijke instantie. Liefst door de Verenigde Naties – maar dat lukt sowieso nooit, om die daar allemaal achter te krijgen. Door Europa dan? Dat is misschien wél haalbaar.

Het verhaal van hoe mensen tot mensen geworden zijn, dus hoe ze van nature in elkaar zitten, begint zo’n vier miljoen jaar geleden en dat krijg je natuurlijk nooit in een ‘visionair’-post geperst. Als je er even voor wilt gaan zitten, zou je bijv. ook het woordje ’taligheidshypothese’  kunnen googelen. Maar dat het hoog tijd is dat de de ‘ideologische leegte’ gaan opvullen, zal iedereen wel duidelijk zijn.

5 gedachten over “Idee voor een nieuw Groot Verhaal”

  1. Het idee dat moraliteit vanuit het christendom zou komen is volledig achterhaald in mijn opinie. Lees de boeken van Frans de Waal er eens op na die laat zien dat een gevoel voor rechtvaardigheid al diep verankert in onze genetica. Op http://www.cognitieve-evolutie.nl/index/empathie-en-egoisme meer hierover. Of bekijk het grappige filmpje waarin hij dit experimenteel laat zien op:  https://www.visionair.nl/ideeen/filosofie/kennen-dieren-moreel-gedrag/ 

    Daarnaast is als je het huidige economische systeem begrijpt het niet zo raar dat die wereld zo volledig onethisch is geworden. Ons systeem moet namelijk altijd doorgroeien omdat anders het kaartenhuis in elkaar stort. Er is dus vanuit de politiek ook belang bij dat dit gebeurt, en vanuit de banken levert dit meer geld op dus tegen zulke krachten in is het moeilijk om dat te voorkomen maar ik denk dat het Christendom er weinig mee te maken heeft.
    Dit probleem is er nog steeds namelijk en de burgers is eigenlijk niet meer schuld aan te smeren en daarom scheppen de banken nu overheden massaal op schulden om het nog even uit te houden…

    En ook dit probleem waarbij mensen dus geforceerd worden telkens meer schulden te maken is niet nieuw. Dat is ook al 5000 jaar oud. En ook al 5000 jaar lang zoekt men er systemen voor om met dat nadeel van dit type geldsysteem om te gaan. Jubeljaren waren vroeger vrij normaal en als je zo de druk van de ketel haalt is het niet nodig om mensen vanuit het systeem geforceerd op alle kanten proberen zo veel mogelijk schulden aan te smeren. 

    Overigens ben ik het wel eens met de constatering dat onze culturele waarden in Nederland volledig zijn uitgehold door de televisie in de afgelopen 50 jaar. We zijn cultureel een kolonie van de VS geworden na de tweede wereldoorlog. En de behoefte aan een nieuw groot verhaal is er idd ook. Ik hoop dat ruimtevaart daar een belangrijke rol in kan gaan spelen. De mensheid die de sterren kan gaan verkennen. 

  2. Het wordt filosofen ook niet makkelijk gemaakt met een nieuw Groot Verhaal te komen als wetenschappers er op gefocused lijken te zijn continu aan te tonen dat het leven geen zin heeft. Denk aan boeken als ‘Wij zijn ons brein’ en ‘De vrije wil bestaat niet’. Ook door dit soort ‘hypes’ lijken eventuele waarden te devalueren en dreigt het nihilisme, waarvoor een plat hedonisme in de plaats lijkt te komen.

    Maar een vraag voor jou: wat denk je dat er in zo’n Groot Verhaal zou moeten staan? Aan welke eisen zou het moeten voldoen? MOETEN er bijvoorbeeld ‘helden’ in voorkomen die de idealen perfect uitdragen, zoals je vaak bij geloven, maar ook bij filosofische verhalen, ziet? (Denk b.v. aan Nietzsche’s Zarathustra). Allicht kunnen we zelf een richting aanwijzen waar zo’n verhaal zou kunnen ontstaan.

    1. Overigens creëerde Nietzsche zijn ‘held’ fictief, maar je kunt ook denken aan personen die zelf de realisatie waren van hun eigen idealen. Denk aan Socrates, Epicurus, Jezus Christus, Mohammed, maar ook recenter de Dalai Lama bijvoorbeeld.

  3. Beste Frans,

    Ik zou je willen adviseren een kijkje te nemen op http://www.naturalism.org/
    Daar staat het grote verhaal wat je zoekt.
    Het is eenvoudig en wetenschappelijk bewezen. 
    Overigens zie ik er niets in om zoiets van boven af op te leggen. In de eerste plaats is dat onmogelijk want een VN is verdeeld, want bevat landen die allemaal hun eigen religie hebben.
    En wil zo’n groot verhaal nut hebben dan zal het vanuit de mensen zelf moeten komen (dus van onderop).  
     

  4. Uiteindelijk zijn er maar twee dingen nodig. Een wereld waar iedereen gelukkig kan zijn en een wereld die genoeg mogelijkheden biedt om gelukkig te zijn, Zonder die twee zijn we sowieso al verdoemt en maakt het tussen verdrijf inweze ook niet veel meer uit. Het is dan een zinloze bestaansrace waar een paar bevoorrechten meer zin aan iets zinloos konden geven.

    Dit kunnen we wellicht allemaal met de wetenschap op lossen, echter er is nog een probleem. Geluk moet om echt te slagen denk ik onafhankelijk van tijd zijn. Waarmee ik bedoel dat niet uit zou moeten maken of ik een japanse kamikaze piloot uit de 2e wereldoorlog ben of Duitser genaamd Hitler die de hele wereld naaide en vervolgens laf maar zelfvoldaan zelfmoord pleegde in een bunker en zo de eer nog aan zichzelf kon houden van een pijnloze dood. Geluk zou niet geboorte en locatieafhankelijk moeten zijn. Zeker omdat het bestaan op die twee juist vaakst het oneerlijkst is. Theorieën als de evolutietheorie hebben als kern dat dit wel het geval is. Uiteindelijk betekend een tijd en locatieafhankelijk geluk dat iedereen weer teruggehaald moet worden uit de dood en dat vind ik zo mooi aan het christendom. Dit zou echter ook wetenschappelijk moeten kunnen misschien. Hoewel een toekomstig project om elk mens dat ooit geleefd heeft terug te halen uit de dood voor een volmaakt leven heel erg zal berusten op pseudoscience.

    Ik denk echter dat er een kortere weg is. Het christendom is zo succesvol geweest, omdat het uit gaat van een groter bestaan. Het heeft zichzelf echter weer verpest door steeds meer te gaan voor de behoudende wijze. Niks mocht meer maar niemand wist meer waarom. Omdat kracht bij te zetten werd het christendom op ten duur zo klein qua bestaan dat het ging verkondigen dat Satan elke dag, elke seconde bij elke verkeerde handeling aan het rand van de je bed kon staan. Hoe oneerlijk kan je het bestaan dan maken? Als er hogere wezens bestaan die je volledig bestaan elke seconde van de dag volledig kunnen tarten tot in de eeuwigheid? Dan kies ik wel voor dit leven waar ik tenminste tijdelijk nog getart kan worden moet de uiteindelijke slotsynthese geweest zijn. Zo zie je maar hoe gedachten over je eigen bestaan in elkaar steekt, je al helemaal bang kunnen maken. Mensen zijn opzoek naar die ene wereld van eeuwig geluk en worden blij en eerlijk als ze die vinden en kwaad en onredelijk als ze het niet vinden. Waarom kunnen we geen positieve draai aan onze wereld geven? Omdat we weten dat we risico lopen en daardoor de wereld negatiever inschatten. Maar kennen wij de echte implicaties wel van die risico’s?

    We hebben geen groot verhaal nodig. Wat ook grote verhalen houden een keer op. We hebben een goed verhaal nodig wat altijd door kan gaan. Ik zou zeggen zelfs als de wereld tegen ons werkt en op een zeker niveau eindig is. De vraag is dus kiezen we voor een technisch Utopia of een sociaal-spritueel Utopia. Ik ga voor de tweede. Dit omdat het tweede vaker bewezen heeft te werken op sociaal vlak. elke technische uitvinding heeft ons juist bozer gemaakt. Dat komt omdat de mens van nature een egoïst hoort te zijn denk ik. Alleen ons eigen gelukt telt op het einde. En denken we even van niet, dan denken we op de langere termijn toch van wel.

Laat een reactie achter