anarchisme

Een vrouwelijke Mexicaanse buurtwaacht. Het vertrouwen in de politie is bij de bevolking tot het nulpunt gedaald.

Zes alternatieven voor de politie

Politie vormt een noodzakelijk kwaad. Politieagenten worden betaald met belastinggeld en hebben een geweldmonopolie.

Het is een gevaarlijke hobby om zwart te zijn en de gramschap van de Amerikaanse politie op te wekken, zo bleek weer eens. Een zwarte Afghanistan-veteraan nam wraak en knalde enkele agenten in Dallas, Texas, neer. Hij werd uiteindelijk gedood met een bomrobot, de eerste keer in de Amerikaanse geschiedenis dat een verdachte werd gedood door een robot. Als dit verder escaleert, zal dat uitdraaien op een politiestaat. Is de politie inderdaad de beste manier om problemen op te lossen? Rolling Stones Magazine kwam met deze zes alternatieven voor politie.

Een vrouwelijke Mexicaanse buurtwaacht. Het vertrouwen in de politie is bij de bevolking tot het nulpunt gedaald.
Een vrouwelijke Mexicaanse buurtwacht. Het vertrouwen in de politie is bij de bevolking tot het nulpunt gedaald.

Ongewapende, getrainde onderhandelaars en buurtwachten.

Veel gewelddadige misdaden, bijvoorbeeld gijzelingen, kunnen door getrainde onderhandelaars worden beëindigd. Ex-criminelen blijken vaak effectieve speurneuzen wat betreft geweldsdelicten en misdaden in wording. In steden als Detroit en Los Angeles leveren ze nu al een belangrijke bijdrage. Vrouwelijke buurtwachten wekken vaak minder agressie op en richten zich vaak op agressie naar vrouwen toe.

Decriminaliseren van zoveel mogelijk misdaden

Vooral zogeheten “slachtofferloze misdaden”, zoals drugshandel en -gebruik zijn verantwoordelijk voor criminaliteit. In feite zijn de meeste misdrijven geweldloos. Als het niet meer strafbaar is om bijvoorbeeld drugs te verhandelen, seksuele diensten te verlenen of te gokken zonder vergunning, dalen de criminaliteitscijfers enorm. Wel ontstaan er dan negatieve neveneffecten (doorgaans zijn er redenen waarom deze handelingen als misdrijven worden gezien), waar dan weer een oplossing voor gevonden moet worden.

Herstelrecht

Bij dit alternatief voor gerechtshoven, wordt de misdaad gezien als een gemeenschapszaak. De gemeenschap is tekort geschoten en moet een oplossing verzinnen.  Hierbij moeten zowel slachtoffer als dader, en de omgeving, leren van het proces en een nieuwe situatie bereiken waarin het misdrijf niet meer voor zal komen. In feite is dit de manier waarop menselijke gemeenschappen conflicten oplossen. Gerechtshoven bestaan pas sinds het Romeinse Rijk. Nadeel van dit systeem is dat, zoals we geregeld in landen als Pakistan zien, de dorpsraad bizarre straffen kan opleggen, zoals de straf om meisjes van de familie van de dader uit te huwelijken aan oude mannen van de familie van het slachtoffer. In meer ontwikkelde samenlevingen  is de kans hierop veel kleiner.

Directe democratie op wijkniveau

Veel criminaliteit ontstaat door doelloosheid. Het gaat niet om agenten of sociale controle. Als de bewoners van een wijk meer te zeggen krijgen over hun lokale aangelegenheden, voelen ze zich meer betrokken en zullen ze minder de behoefte hebben om conflicten et beginnen en deze met grof geweld op te lossen.

Wijkpatrouilles

Wijkpatrouilles en burgerwachten hebben in de Verenigde Staten een slechte naam, wegens de geregelde lynchpartijen een eeuw geleden. Toch blijken ze in veel plekken op de wereld verrassend effectief. Burgerwachten tijdens de opstanden in Tunesië in 2012 beschermden winkels en buurten tegen plunderaars. In Mexico, waar de politie zwaar corrupt is, nemen burgerwachten (Policia Comunitaria en Autodefensas) de taken over.

Geestelijke gezondheidszorg

Veel criminelen hebben een geestelijke stoornis. Zo vormen psychopaten, die ongeveer een procent van de bevolking vormen, meer dan de helft van alle daders die in herhaling vallen. Ook ‘verwarde mannen’ hebben vaak psychische problemen. Overigens niet altijd – de journaalopschudder Tarik Zamzam bijvoorbeeld, in de main stream media afgeschilderd als een verward iemand  met psychische problemen, is geestelijk gezond en had een duidelijke, op zich rationele reden voor zijn daad (waarmee je het uiteraard al dan niet eens kan zijn).
In New York bestaat 40% van de bevolking van het gevangeniseiland in de Hudson, Rikers Island, uit psychisch gestoorden.
Een betere psychiatrische zorg, zoals in België en tot op zekere hoogte in Nederland, had voorkomen dat deze op straat ellende aanrichten voor anderen en zichzelf.

Bron
Policing is a Dirty Job, But Nobody’s Gotta Do It: 6 Ideas for a Cop-Free World, Rolling Stones Magazine, 2014

Aanhangers van de PYD in bevrijd Rojava.

‘Anarchistische samenleving in Rojava nu realiteit’

Is Rojava het eerste bewijs dat een anarchistische samenleving kan werken? De Koerden in Rojava, West-Koerdistan, zijn vooral bekend door hun heldhaftige verzet tegen ISIS en hun handlangers van de Turkse AK Partij.  Minder bekend is dat Rojava een unieke samenlevingsvorm heeft, waarin anarchistische en libertaristische principes verwerkt zijn.

Anarchy in Rojava: A libertarian revolution in the Middle East

Steeds meer anarchisten uit Turkije en de rest van de wereld steunen Rojava. Binnen Rojava zijn man en vrouw gelijkwaardig en bestaat er vrijheid van levensovertuiging. Dat is zoals bekend in de rest van het Midden-Oosten wel anders. Rojava wordt bestuurd door de PYD, waarvan de gewapende tak, de YPG, er nu in geslaagd is bijna geheel Rojava te bevrijden van islamisten. De PYD kent een unieke grassroots-organisatiestructuur, waarbij elk bestuur bestaat uit een Arabier, een Koerd en een Syrische christen. Ook is minimaal 40% van de bestuurders vrouw. Heeft de PYD een werkend recept gevonden om in het door sektarisme geteisterde Syrië vrede te brengen, en zal de PYD er in slagen stand te houden ondanks de handelsblokkade van Turkije?

Meer informatie:
Roarmag
Rudaw.net

Aanhangers van de PYD in bevrijd Rojava.
Aanhangers van de PYD in bevrijd Rojava.
In anarchistische gebieden zijn deze zogeheten technicals erg populair. Bron: Wikimedia Commons

Kan anarchisme werken?

Macht, stellen anarchisten, is de bron van alle kwaad. De mens is inherent goed en macht leidt per definitie tot onderdrukking en uitbuiting. In een ideale maatschappij hebben mensen geen macht over elkaar. Klopt dit, is een maatschappij zonder macht denkbaar? Hoe zou een toekomstige anarchistische samenleving eruit zien, als deze al haalbaar is?

Het anarchisme
Het anarchisme is een van de oudste politiek-filosofische stromingen. Alle anarchisten wijzen alle vormen van macht van de ene mens over de andere af. Sociaal-anarchisten wijzen alle bezit af: alle bezit is volgens hen diefstal. Anarchokapitalisten, een fundamentalistische stroming onder de libertariërs, vinden bezit daarentegen een absoluut recht en wijzen de staat af. Het marxisme ziet de bezitsloze anarchistische samenleving als het logische eindstadium van het communisme. Na de zogeheten dictatuur van het proletariaat (later door communistische dictators veranderd in: dictatuur van de voorhoede van het proletariaat), zal de staat afsterven, en een anarchistische, bezitsloze maatschappij volgen, waarin geavanceerde techniek ieder voorziet van de eerste en ook sommige andere levensbehoeften. Anarcho-communisten delen dit eindideaal, maar wijzen de tussenfase van de dictatuur van het proletariaat af, omdat dit weer het gebruik van macht en dwang inhoudt.

De menselijke conditie, macht en anarchisme
De mens is een dier, m.a.w. een heterotroof organisme, dat alleen kan overleven door andere organismen te eten. Het gebied, waar mensen zonder bezit kunnen overleven is maar klein: om precies te zijn tropische regenwouden, voedselrijke kusten en  wellicht een enkele oase. Dit alleen als de bevolkingsdichtheid niet de kritische grens voor jagers/verzamelaars, doorgaans enkele mensen per vierkante kilometer, overschrijdt. Hogere dichtheden vereisen een vorm van landbouw of synthetische voedselproductie. Om de mensheid zoals we die nu kennen, rond de zeven miljard exemplaren, te laten overleven is bezit, of dit nu individueel of collectief is, dus absoluut noodzakelijk.

In anarchistische gebieden zijn deze zogeheten technicals erg populair. Bron: Wikimedia Commons
In anarchistische gebieden zijn deze zogeheten technicals erg populair. Bron: Wikimedia Commons

Complexe productieprocessen, zoals de moderne landbouw en de rest van de voedselketen, vereisen dat grote groepen mensen op betrouwbare wijze met elkaar samenwerken. Het succesvolste systeem is kapitalisme, waarbij ondernemers verdienen aan het zo efficiënt mogelijk verrichten van deeltaken. Kapitalisme vereist bezit en de gehoorzaamheid van werknemers aan hun baas, of aan het gemeenschappelijke collectief. Ook een ondernemer, of arbeiderscoöperatie, moet aan de afspraken met klanten en leveranciers tegemoet komen. Dit gebeurt door directe of indirecte macht. De leiders van grote bedrijven of van arbeiderscollectieven vormen een heersende klasse. Alleen als arbeiders voor hun werk voldoend hoog geschoold zijn, kunnen ze een hoge mate van autonomie bereiken.

Zuiver anarchisme is dus in de huidige maatschappij alleen mogelijk in de beperkte gebieden waar een jager-verzamelaarsleven nog mogelijk is. Wel zal de anarchist dan zaken als visnet, kookgerei e.d. moeten bezitten en op deze manier dus een compromis moeten sluiten. Anarchokapitalisme zou kunnen werken. Wel zal dan moeten worden voorkomen dat criminele groepen ontstaan, wat weer een vorm van dwang met zich meebrengt.

Heeft anarchie de toekomst?
Verrassend is het antwoord op deze vraag: ja, voor een groot deel. De steeds betere techniek maakt het voor mensen makkelijker om in hun eigen levensbehoeften te voorzien uit minimale bronnen. Zo zijn er nu al goedkope waterfilters, die jarenlang meegaan en waarmee alle benodigde drinkwater uit de omgeving is te winnen. Zonnepanelen worden steeds beter en goedkoper, dit geldt ook voor manieren om energie op te slaan. In theorie is het goed mogelijk om bepaalde basischemicaliën voor het leven, zoals glucose, aminozuren, vitaminen en mineralen uit water, lucht en bodem te bereiden. Nu vereist dat nog een enorme fabriek, later zal een klein apparaat dat ook kunnen. Uiteraard is intensieve kleinschalige landbouw, bijvoorbeeld permacultuur, een oplossing die nu al werkt (maar wel veel grond kost). Er is steeds minder hulp van buiten nodig om als mens zelfstandig te leven. Wel wordt het fundamentele probleem bij het anarchisme ook in de toekomst niet opgelost. Er is nog steeds geen mechanisme om kwaadwillenden tegen te houden.

Onderling vertrouwen is essentieel voor een samenleving als geheel.

Is een anarchistische samenleving realistisch?

Het anarchisme heeft op sommige mensen een sterke aantrekkingskracht. Vooral in tijden van een langdurige economische crisis zoals de huidige lijkt het een nog sterkere aantrekkingskracht te hebben. Het idee van ware vrijheid en zelfontplooiing op basis van vrijwilligheid door het niet accepteren van een overheersende externe autoriteit spreekt deze mensen aan. De overheid wordt dan als negatief element gezien wat de vrijheid van inwoners van een land juist beperkt of zelfs onderdrukt. Het verplicht betalen van belasting wordt dan als een vorm van onderdrukking gezien.

Het is waar dat een parlementaire democratie zoals we dat kennen niet het ideaal is. Er valt hierbij voldoende kritische kanttekeningen te plaatsen over bijvoorbeeld het functioneren van de rijksoverheid. De vraag is of een anarchistische samenleving wel een beter alternatief is voor de overheid zoals door sommigen op deze website wordt beweerd.

Video’s van Larken Rose
In het artikel ‘Interne autoriteit en eigen verantwoordelijkheid’ zijn een tweetal videoclips te vinden waarin wordt uitgelegd waarom je niet zou moeten geloven in een overheid en worden misverstanden rondom het anarchisme behandeld. Het belangrijkste kritiekpunt wat ik op beide videoclips heb, is dat er geen realistische vergelijking wordt gemaakt tussen een anarchistische samenleving en een samenleving met een overheid.

Ter illustratie wordt er aan de hand van twee fictieve eilanden geprobeerd om misverstanden en foutieve aannames rondom het anarchisme te ontkrachten. In dit voorbeeld heb je het anarchistische eiland ‘Anarchia’ en het eiland ‘Authoritania’ met een overheid. Behalve dat de animaties wat kinderlijk getekend zijn en er een redelijke karikatuur van eiland ‘Authoritania’ wordt gemaakt, is dat nog niet mijn belangrijkste bezwaar.

Het zwaktebod vind ik dat er bewust gekozen is voor twee kleine eilanden zonder dat er andere landen of zelfs andere eilanden in de buurt zijn. Dit is een sterk versimpelde weergave van de complexe werkelijkheid waarin wij leven. Alleen al om deze reden kun je dit voorbeeld niet serieus nemen. Een samenleving op een klein eiland betekent ook een kleine samenleving. Het is denkbaar dat een anarchistische samenleving op dergelijk klein eiland in een geïsoleerde omgeving voor een tijdje goed zou kunnen functioneren en dat je de ‘gevaarlijke’ omgevingsinvloeden van het eiland ‘Authoritania’ buiten de deur kunt houden.

Een gedachte-experiment: anarchistisch Nederland
Maar zou dit ook in het hedendaagse tijdsgewricht kunnen? Zouden we van Nederland opeens een anarchistische samenleving kunnen maken? En doen alsof de rest van de wereld er geheel niet toedoet? En zou de wereld om ons heen totaal geen invloed op deze Nederlandse anarchistische samenleving hebben? Ik waag dit te betwijfelen.

Denk maar eens logisch na wat dit eventueel zou betekenen. We heffen de Nederlandse overheid op en beginnen een anarchistische samenleving. Dit betekent dat er geen centraal gezag meer is. Dit betekent ook dat er geen sociaal opvangnet meer is en dat je bijvoorbeeld ook geen paspoort meer hebt. Er is immers geen staat meer en daardoor zijn we staatloos geworden. Probeer dan maar eens naar Duitsland te of een ander land te gaan. Daar hebben ze dan nog wel een centraal gezag en Nederland dus niet meer. Hierdoor kun je dus geen afspraak maken met andere landen namens alle Nederlanders. Tenzij wij we als alle Nederlanders gezamenlijk gaan zeggen dat iedereen zich vrijwillig gaat aansluiten bij een coöperatie of andere organisatievorm die namens alle Nederlanders in de anarchistische samenleving in overleg treedt met andere landen om er afspraken mee te maken. Dit zou dan wel weer veel gaan lijken op een centrale overheid die eerder was afgeschaft.

Maar blijkbaar wordt dan door vrijwillige zelforganisatie vanzelf een oplossing voor allerlei problemen gevonden die dan zouden ontstaan. Ook op problemen in relatie tot de omgeving waarin wij als anarchistische samenleving zouden leven.

Interne conflicten en macht
Maar stel dat de situatie uit de video wel de werkelijkheid is. Dan nog is het de vraag of een duurzame anarchistische samenleving zonder geweld mogelijk is. Een belangrijk element is de vraag hoe je omgaat met interne conflicten. Je kunt doen alsof een anarchistische samenleving alleen maar positieve kanten heeft en dat de mens alle problemen in harmonie oplost als er geen centraal gezag is, maar het is maar de vraag of dit in de praktijk werkelijk zo is. Vroeg of laat zal er ook in een dergelijke samenleving irritaties en daarmee conflicten ontstaan. Hoe ga je succesvol met die conflicten om zonder het gaat escaleren?

In een kleinschalige samenleving van enkele tientallen mensen zal het gemakkelijker zijn om hier een oplossing voor te vinden dan in een samenleving met duizenden of een paar miljoen mensen. Hoe groter een samenleving, des groter ook de kans op conflicten door de verschillende soorten type mensen en persoonlijk belangen die er zijn. Dit betekent dat er ook verschillende normen en waarden zijn of op den duur kunnen ontstaan. Hoe ga je daarmee om?

Verschillende interpretaties van het anarchisme
Een ander punt is wat het anarchisme nu precies is. Het antwoord wat op deze vraag door sommigen op deze site wordt gegeven is: ‘een (georganiseerde) samenleving zonder heersende klasse’. Vervolgens dien je zogenaamde The Natural Law te volgen, dit betekent onder andere het opgeven van het geloof in een overheid en het komt allemaal goed.  Ik weet dat ik hier wat chargeer, maar dit is mijn samenvatting van deze denkwijze.

De vraag is of iedereen die zichzelf anarchist noemt ook deze denkwijze volgt. Als er een ideologie is wat een groot potentieel heeft aan diversiteit van invulling of eigen interpretatie ervan, dan is dat in mijn optiek wel het anarchisme. Als je de betreffende pagina over het anarchisme op Wikipedia bekijkt, dan zie je al de verschillende mogelijke maatschappijvormen en stromingen die (vermeende) binding met het anarchisme hebben of anarchistische kenmerken vertonen. Ik vraag me af hoe aan al deze verschillende interpretaties in een anarchistische samenleving vorm wordt vormgegeven. Geheid dat er een verschil van mening en daarmee conflicten gaan ontstaan. Maar als je The Natural Law of het Non-agressieprincipe gaat volgen komt het blijkbaar allemaal goed. Dit uiteraard onder de voorwaarde dat iedereen dezelfde interpretatie ervan heeft en deze ook accepteert.

Ik vraag me überhaupt af of de menselijke natuur wel geschikt is voor grootschalige anarchistische samenlevingen. In dit artikel wordt ‘naïviteit over de werking van de macht’ de achilleshiel van het anarchisme genoemd. Ik denk dat dit waar is.

Is het anarchisme dan geheel zinloos?
Persoonlijk denk ik dit van niet. Je zou denk ik goed op persoonlijk niveau in je eigen leven anarchistische ideeën of principes kunnen toepassen. Eventueel ook op kleinschalige wijze bij een groep mensen die min of meer hetzelfde denken en dezelfde idealen nastreven. Hierbij dien je open te staan voor nadelen van het anarchistisch gedachtegoed die in de praktijk spelen.

Een voorbeeld is dat het anarchisme wellicht niet de meest efficiënte maatschappijvorm is. Er kan veel tijd en energie gaan zitten overleg met elkaar om consensus te krijgen. Ook loop je het risico dat als je te kritisch bent en te fel gaat discussiëren, dat je als te autoritair wordt gezien. Iets wat weer in gaat tegen de gedachtegang van het anarchisme. Je dient elkaar immers voldoende vrijheid geven zonder dat het als overheersend wordt ervaren.

Artikelen met meer informatie over het anarchisme
Het vrijheidsideaal zoveel mogelijk vorm geven
Verbeter de wereld, doe het zelf
Het onbegrepen anarchisme

Naschrift
Dit artikel kan als mijn antwoord op de twee vragen worden gezien die ik heb gesteld in het artikel ‘Hoe ziet een wereld zonder overheid eruit‘?