euro

De ingewikkelde geografie van Europa voorkwam dat zich ooit een groot rijk kon vormen.

Overleeft Europa de val van de EU?

8 reacties / Europa, Geopolitiek / Door / 14 september 2011

Volgens de Poolse minister van Financiën, Jacek Rostowski, moeten we oppassen voor het bezwijken van de Europese Unie. Rostowski denkt dat de Europese Unie niet lang zal overleven als de eurozone bezwijkt. Gaat het licht uit als de euro verdwijnt? Of zelfs de EU?

De ingewikkelde geografie van Europa voorkwam dat zich ooit een groot rijk kon vormen.
De ingewikkelde geografie van Europa voorkwam dat zich ooit een groot rijk kon vormen.

Europese Unie om nieuwe oorlog te voorkomen
Oude Europeanen, zeker die uit Polen, bewaren uiterst onaangename herinneringen aan het Europa vóór de EG. Niet geheel onterecht. Twee grote oorlogen verwoestten het continent totaal en zorgden voor tientallen miljoenen doden, waaronder heel wat in Polen. Gesandwiched tussen Duitsland en Rusland is de positie van de Polen niet te benijden.
Kortom: het bedenken van een goed plan om oorlogen voor eens en voor altijd uit Europa uit te bannen is alleen maar toe te juichen. Een oplossing is van Europa één groot land te maken. Een land kan immers niet oorlog voeren met zichzelf. Aan een afgezwakte versie van dit plan, de Europese Unie, is met man en macht gewerkt. En inderdaad was de EU nu in hoog tempo op weg een Europese superstaat te worden. Geen vooruitzicht dat alle Europeanen overigens even blij maakte. Waren niet enkele bijzonder akelige potentaten uit het verleden, denk aan Napoleon en Hitler, hetzelfde van plan?

Europese geografie vraagt om veel kleine staatjes
Geopolitiek gezien is Europa niet erg geschikt om tot één rijk samen te smeden. Je hebt één grote aaneengesloten laagvlakte, de Noord-Duitse laagvlakte, die van Parijs tot Warschau loopt. Het dichtstbevolkte en welvarendste deel van Europa, Noord-Frankrijk, de Benelux, Duitsland en Polen, ligt in deze laagvlakte. Twee hooggebergten, de Pyreneeën en de Alpen, snijden Spanje en Italië af van de rest van het continent. Voor de kust van Frankrijk ligt een enorm, dichtbevolkt eiland met behoorlijk eigenwijze bewoners. Geen wonder dat het na de Romeinen (en zelfs zij kwamen niet veel verder dan de Rijn) niemand gelukt is dit gedurende langere tijd te beheersen. Europa was en is een heel divers continent, waar verschillende landen voor heel verschillende uitdagingen werden gesteld en daarom elk een unieke cultuur hebben ontwikkeld. Zo was voor de Duitsers, nauwelijks beschermd door natuurlijke barrières, efficiëntie van levensbelang om te overleven, vormde het geografisch zeer afwisselende Italiaanse schiereiland het decor voor vele individualistische stadsstaatjes, terwijl in het barre noorden van het continent en de Zwitserse Alpen zorgvuldige planning nodig is om te overleven. Deze geografische isolatie en de dwang efficiënt te plannen en te werken bleek overigens later een pluspunt: het stelde de Zwitsers en Scandinaviërs in staat te investeren in hoogwaardige techniek in plaats van oorlogen te moeten voeren. De culturele en technische innovaties die deze zeer verschillende biotopen met zich mee brengen, maken Europa tot een groot, divers technisch cultureel laboratorium, wat welvaart oplevert, maar samenvoegen tot één groot geheel moeilijk maakt. Rijkdom zonder macht dus.

Maak van de EU weer een EG
Op dit moment is de EU meer een bron voor wrevel tussen diverse Europese landen dan een brenger van vrede. De manier waarop bijvoorbeeld de Grieken de rest van de EU bij de toetreding tot de euro voor het lapje hebben gehouden, brengt veel mensen tot razernij. De ingewikkelde regels van de EU zijn een eenheidsworst die niet aansluiten bij de vaak zeer specifieke behoeften van landen en regio’s. Zo heeft een Italiaanse keuterboer uit de Aostavallei heel andere kopzorgen dan een boer uit de Povlakte, laat staan een megabedrijf in Nederland of Duitsland. Landen als Noorwegen en Zwitserland zijn geen lid van de EU, maar van een vrijhandelsorganisatie, de EFTA, die weer onder de vrijhandelszone EER, de Europese economische ruimte, valt. De EG functioneerde prima zonder gemeenschappelijke munt. Door open grenzen kunnen verschillende groepen zich specialiseren waar ze geografisch en cultureel gezien het beste in zijn, terwijl er toch niet de dwang is van Europese regels. Wel zal er de nodige internationale samenwerking moeten zijn om oorlogen te voorkomen en er voor te zorgen dat Europeanen geregeld andere delen van het continent te zien krijgen.

Zo ziet echt geld er uit.

De gulden terug, goed idee?

19 reacties / Ideeën en techniek, Nederland / Door / 2 september 2011

Wat zouden de gevolgen zijn als Nederland eenzijdig uit de euro zou stappen? Volgens velen zou dit enorme rampspoed met zich meebrengen. Volgens anderen zou Nederland hiermee juist aan heel veel financiële ellende ontkomen. Een verkenning van de voor- en nadelen van de herinvoering van de gulden.

Waarom hebben landen graag hun eigen munt?
We zouden het vaak vergeten, maar een belangrijk teken van onafhankelijkheid is van oudsher een eigen munt. De Romeinse keizers toonden hun macht door munten met hun beeldenaar er op in omloop te brengen. Grote, machtige landen hebben vaak een economische zone om zich heen waarin hun munt veel gebruikt wordt. Zo is er de dollarzone in Amerika en kende Europa vroeger de D-mark zone die nu is opgegaan in de eurozone.

Concurrentie tussen munten houdt politici zuinig
Een geldpers is een machtig mooi ding, vooral voor een politicus die een hele waslijst aan verkiezingsbeloften na moet zien te komen vlak voor de verkiezingen. Fiat currencies, munten die niet worden gedekt door bijvoorbeeld goud maar door ‘vertrouwen’, zoals dat zo mooi heet, houden het meestal niet erg lang vol. Het prettige van veel verschillende nationale muntsoorten is dat politici gedwongen worden zich netjes te gedragen. Drukken ze teveel geld, dan daalt de waarde van hun munt. Wordt hun munt waardeloos, dan worden de kiezers erg boos. Als alle politici ongeremd geld kunnen laten bijdrukken, zoals nu in de eurozone dreigt te gaan gebeuren, dan is het voor de kiezers niet meer mogelijk om te vergelijken met buurlanden. Zowel de euro als de dollar zakken nu in hoog tempo. Munten die niet zakken, zoals de Zwitserse frank, lijken daarom sterk te stijgen, maar in feite behouden ze eenvoudigweg hun waarde.

Lastige omwisseloperatie

Zo ziet echt geld er uit.
Zo ziet echt geld er uit.

Dit zou een grote operatie met zich meebrengen, minstens zo omvangrijk als de invoering van de euro. Alle muntautomaten en bankbiljettenlezers zullen omgebouwd moeten worden. De techniek is een stuk verder dan toen, dus dit zal makkelijker gaan. Als de waarde van de nieuwe gulden, die we florijn zullen noemen, gelijk wordt gesteld aan die van een euro, zal ook het omrekenen niet zo moeilijk zijn.

Grote geldstromen
Een groter probleem is de enorme geldstromen die op gang zullen komen. Verwachten rijkaards en kapitaalbeheerders dat de florijn meer waard gaat worden, dan zullen ze graag deposito’s in Nederland parkeren. Omgekeerd: verwachten ze dat Nederland een Griekenland aan de Noordzee zal worden, dan zullen rekeninghouders massaal hun tegoeden op een buitenlandse bank onderbrengen. Zolang dit geld op zijn plaats blijft na de invoering van de florijn, is er weinig aan de hand. Besluiten beleggers echter na de invoering van de florijn, massaal hun geld in of uit Nederland te verplaatsen, dan gaat de waarde van de florijn wild schommelen, zoals nu in Zwitserland met de frank gebeurt.

ING een maatje te groot voor Nederland
Een tweede probleem is dat Nederland een compleet uit zijn krachten gegroeide financiële sector heeft. ING, bijvoorbeeld, heeft op zijn balans 1247 miljard euro. Dat is meer dan drie keer het Nederlandse BNP. Valt een moloch als ING om, dan zit Nederland in ongeveer hetzelfde onaangename schuitje als IJsland na de problemen met Icesave-moederbank Landsbanki. In principe zou ook dit opgelost kunnen worden door alleen rekeningen in florijnen te garanderen en banken een maximumbedrag aan ingelegde spaartegoeden te garanderen. In de praktijk betekent dat, dat ING een bepaalde maximumgrootte krijgt.

Valutakosten
Verder zouden de kosten voor het omwisselen van geld toenemen. Bij elke invoer- en uitvoertransactie zou het afdekken van valutarisico’s een tot twee procent van de kostprijs uitmaken. Dit hoeft echter geen groot probleem te zijn. De economie in niet-eurolanden, denk aan Noorwegen, Zweden, Zwitserland en Denemarken doet het opvallend goed, ondanks dit nadeel. Omdat Nederland economisch sterk verknoopt is met Duitsland, ligt het voor de hand met de Duitsers (die ook steeds meer heimwee naar de D-mark koesteren) een spilkoers tussen de twee munten af te spreken.

Staat leent goedkoper
De staat kan voortaan lenen in de eigen munt, de florijn, in plaats van in de euro. De staat is de meest kredietwaardige lener in het guldengebied. Dit betekent dat staatsleningen een iets lagere rente opbrengen. Dat scheelt de nodige rentekosten.

Meer autonomie
Het grootste voordeel van een eigen munt is dat Nederland zelf kan bepalen hoe hoog we bijvoorbeeld de rente en inflatie willen hebben. Een al te lage rente is schadelijk voor de relatief grote Nederlandse pensioenfondsen. Ook de inflatie is idealiter laag, maar niet zo laag dat de gulden te duur wordt. Nu is het rente- en inflatiebeleid van de Europese Centrale Bank een gemiddelde van de behoeften van de eurozone (in het beste geval). In de praktijk hebben grote landen als Duitsland en Frankrijk een disproportioneel grote invloed op het beleid. Als klein landje hoeven we ons niet al te veel illusies te maken, maar met een eigen munt heeft Nederland wel aanmerkelijk meer manoeuvreerruimte.

Conclusie: de gulden terug is per saldo geen gek idee
Alleen de financiële en transportsector heeft veel baat bij de euro. Voor de rest van de maatschappij zijn de gevolgen neutraal of zelfs negatief. Zeker als de schade  als gevolg van de Griekse schuldencrisis in aanmerking wordt genomen. Nederlandse politici kunnen iets minder slecht met geld omgaan dan hun collega’s uit Griekenland. Een gescheiden portemonnee een huishoudbudget is dan heel verstandig.

Ooit kende Europa tientallen verschillende munten. Deze zijn nu vervangen door de euro. Handig, maar erg riskant.

Voer meerdere valuta in

2 reacties / Europa, Ideeën en techniek, Maatschappij / Door / 21 mei 2011

De euro is, zo bezweren financiële hotemetoten ons keer op keer, een geweldig idee. Na de perikelen in diverse eurolanden die op omvallen staan, denken steeds meer mensen daar anders over. Het gebruiken van verschillende valuta naast elkaar kent ook de nodige voordelen…

De euro, een goed idee?
De euro is de ultieme droom van de veeleisende consument. Je kan shoppen over de grens in Duitsland of een kratje Franse wijn laten overkomen zonder dat je je over de wisselkoersen druk hoeft te maken. Ook zakenmensen hebben uiteraard grote voordelen van de euro. Ze kunnen immers zonder lastig gereken hun goederen en diensten van het ene land naar het andere exporteren. Een referendum over dit vanzelfsprekende besluit was uiteraard niet nodig. Het klootjesvolk begrijpt toch niets van economie. Aldus de topbankiers en politici die ons de euro ingeloodst hebben.

Het zwakke punt van de euro bleek in 2010 en later. De euro is een fiduciaire munt: gedekt door schulden dus of, meer precies, door de bereidheid van schuldenaars om hun schuld terug te betalen. Die bereidheid is in landen als Griekenland en Portugal, getuige de enorme stakingen, vrij beperkt. Met andere woorden: weg dekking. Een land failliet laten gaan kan niet, dus worden er opnieuw enorme leningen verstrekt, gegarandeerd door de overheden. Daar kunnen de bankiers weer lekker aan verdienen. De burger betaalt wel.

Ooit kende Europa tientallen verschillende munten. Deze zijn nu vervangen door de euro. Handig, maar erg riskant.
Ooit kende Europa tientallen verschillende munten. Deze zijn nu vervangen door de euro. Handig, maar erg riskant.

Meerdere multinationale valuta
Op zich is een multinationale valuta geen slecht idee, om de redenen die de lobbygroepen reeds aangaven. Het probleem is alleen dat er maar één van is. Zo ben je namelijk overgeleverd aan de uiterst beperkte genade van sjoemelende politici en bankiers die immers een monopoliepositie hebben. Zo is de Europese banksector verwend met spotgoedkope leningen in euro’s die lieden dicht bij het vuur massaal gebruikt hebben om door de crisis spotgoedkope bedrijven op te kopen. Een consument die een hypotheek wilde afsluiten betaalde uiteraard de hoofdprijs. Het was netter geweest als de overheid rechtstreeks hypotheken had verstrekt of hiervoor de genationaliseerde ABN Amro bank voor had gebruikt. Dan was er ook geen peperdure WW-regeling voor de bouw nodig geweest.

Als er meerdere, met elkaar concurrerende valuta bestaan, zullen sommige centrale banken zich toeleggen op een anti-inflatie beleid. Deze valuta, bijvoorbeeld de Ron Paul-gouddollar of zilveren florijnen, zullen gedekt worden door goud of energie en steeds meer in waarde toenemen. Kortom: als spaarder wil je uiteraard graag een lief sommetje van deze valuta op je bankrekening.
Andere centrale bankiers, bijvoorbeeld de overheid van Zimbabwe, geven zichzelf keer op keer een cadeautje in de vorm van het voortdurend bijdrukken van geld. Maar weinig mensen willen waarschijnlijk deze  Mugabe-dollars hebben.

Concurrentie straft de Mugabes af
Na verloop van tijd ontstaan er zo zeer gewilde keiharde valuta en bankbiljetten die een tweede leven krijgen als sigarettenvloeitje of behang. De Mugabes kunnen rustig gaan leven van hun van onnozelen bij elkaar geroofde geld, terwijl de rest van de economie gezond blijft.

Natuurlijk zullen er transactiekosten blijven om de ene valuta in een andere om te wisselen. Je zult dus functionele groepen krijgen van mensen die dezelfde valuta onderling hanteren om zo de transactiekosten te minimaliseren. Zo zal de ene munt vooral in de bouw en bouwmaterialenhandel worden gebruikt, terwijl de andere munt in de landbouw, informatica of het toerisme hoge ogen gooit. De overheid kan belasting heffen in haar eigen munt. Drukken ze teveel bij, dan krijgen ze alleen waardeloos geld terug. Heffen ze teveel belasting, dan stappen mensen over naar een andere overheid.

De Verenigde Staten van Europa invoeren is dé oplossing om de euro te redden, beweren sommigen.

Verenigde Staten van Europa: de oplossing van de financiële crisis?

8 reacties / Europa, Maatschappij / Door / 22 februari 2011

Amerikaanse waarnemers waarschuwden al: de Europese plannen voor een eigen munt, de euro, konden alleen worden gerealiseerd als Europa ook in een land zou veranderen. Nadat frauderende Grieken en andere big spenders de euro op de rand van de afgrond brachten, vinden veel politici dat er centraal toezicht op de financiën van deelnemende landen in de eurozone moet komen. Met andere woorden: een Verenigde Staten van Europa…

De overhaaste invoering van de euro
Opeens was hij er: de euro. De voorstanders beloofden dat de euro een einde zou maken aan het eeuwige omwisselen van franken, kronen en guldens als je de grens overstak (en Europese landen zijn maar klein, dus je moet al gauw je munt omwisselen). Valutarisico’s waren verleden tijd. Zuidelijke  landen met een voortdurend kelderende munt zouden goedkoop kunnen lenen. Kortom, invoering van de euro zou de handel sterk stimuleren en veel geld besparen.De voorstanders vonden de voordelen van de euro zo groot, dat ze niet de moeite namen om referenda te houden in de landen waar de euro werd ingevoerd. Om de euro een zo groot mogelijke impact te geven, werden veel landen toegelaten waarvan het twijfelachtig was dat ze aan de strenge monetaire eisen konden voldoen (niet meer dan 3% begrotingstekort, lage staatsschuld en maximaal 1,5% meer inflatie dan de laagste drie inflatiecijfers). Griekenland huurde de louche Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs in om de slechte cijfers op te poetsen en trad toe, ondanks waarschuwingen over de ongeloofwaardig gunstige cijfers.

De kater van 2010
Dit ging een paar jaar goed: sterke EU-landen als Duitsland profiteerden van het verdwijnen van valutarisico’s en de zwakkere broeders zoals Griekenland profiteerden van de lage rente, waardoor ze veel geld konden lenen (vooral van banken uit rijke EU-landen) tegen lage rente.

De Verenigde Staten van Europa invoeren is dé oplossing om de euro te redden, beweren sommigen.
De Verenigde Staten van Europa invoeren is dé oplossing om de euro te redden, beweren sommigen.

De bomen leken tot in de hemel te groeien. De kater kwam met de instorting van de financiële sector. Het werd duidelijk dat de Ieren, Grieken, Portugezen en Spanjaarden op de pof hadden geleefd. De rentes voor nieuwe leningen schoten omhoog en alleen enorme reddingsoperaties voorkwamen dat de Griekse schulden waardeloos werden.

Dit bracht een fundamenteel probleem van de euro aan het licht: deelnemers aan de euro kunnen niet verplicht worden zich aan afspraken (zoals niet te veel schulden te maken) te houden. Het logische alternatief (landen als Griekenland failliet laten gaan of de Griekse schulden afwaarderen) vonden de eurocraten niet netjes (in politiek jargon: ondenkbaar). De inwoners van rijke EU-landen, vooral de Duitsers met hun traumatische herinneringen aan de hyperinflatie van de Weimarrepubliek, hebben begrijpelijkerwijs ook geen zin om ongedekte cheques uit te delen aan landen als Griekenland die bewezen hebben fraude niet te schuwen. Vandaar dat Nederland en Duitsland spijkerharde garanties eisen voor toekomstige leningen.

De Verenigde Staten van Europa als oplossing?
Griekenland is maar een klein land, maar ook grote landen als Spanje en Italië zitten diep in de schulden. Het vergt geen buitengewoon visionaire geest om aan te zien komen dat deze landen (en kleinere als België en Portugal) dit jaar net zo in de problemen kunnen gaan komen als Griekenland en Ierland eerder. Vandaar dat politici als Vendrik van Groen Links er voor pleiten om als oplossing de Verenigde Staten van Europa in te voeren. Alle begrotingen moeten worden goedgekeurd door een cvommissie van ambtenaren voordat ze aangenomen worden. Brussel zal op Europees niveau rechtstreeks belastingen gaan heffen van de burgers  en in een later stadium zelfs het binnenlands beleid nog sterker bepalen dan de VS dat van lidstaten doet. In feite is dat op sommige punten al het geval.

Superstaat geen oplossing, maar nog meer ellende
Zoals ex-Sovjetleider Gorbatsjov terecht opmerkte: de Europeanen zijn bezig de Sovjetunie weer opnieuw uit te vinden.
Het is een illusie te denken dat een grotere federale overheid voorkomt dat landen failliet gaan. Er is al een Verenigde Staten op het Amerikaanse continent en ook hier slagen sommige staten er in zichzelf financieel enorm in de nesten te werken. De Amerikaanse staten Californië en New Jersey zijn al zo ongeveer bankroet. Ze staan er nog beroerder voor dan zondaar Griekenland. Ook de Amerikaanse federale overheid is met meer dan dertien triljoen dollar, meer dan 93% van het Amerikaanse BNP in 2010, kampioen schulden maken. Ter vergelijking: de EU-norm is zestig procent.

De afstand tussen burger en politiek is nog nooit zo groot geweest als nu. Vervangen van een lokaal gezag door een heel Europa overspannende superstaat was in eerdere eeuwen reden voor fanatiek verzet. Nu zijn mensen veel minder volgzaam dan in die tijd, dus is het niet logisch dat dit verzet minder zal zijn, integendeel. Het gevolg is dat de EU de burgerlijke vrijheden in zal perken, lees: sluipenderwijs een politiestaat invoeren. Het is domweg de enige manier waarop een Frankenstein-staat als de VS van Europa kan overleven. Hier zijn  al diverse aanwijzingen voor, denk aan de identificatieplicht en het biometrische paspoort. De vraag is of we dit over moeten hebben voor een paar jaar uitstel van executie.

De CFA-frank bewijst dat een multinationale munt kan werken, als er maar stevige afspraken worden gemaakt.
De CFA-frank bewijst dat een multinationale munt kan werken, als er maar stevige afspraken worden gemaakt.

Wat wel werkt: de CFA-frank
Een groot aantal Franse ex-koloniën in West-Afrika, denk aan Senegal, Burkina Faso en Mali, heeft een gemeenschappelijke munt: de West-Afrikaanse CFA-frank (een aantal centraal-Afrikaanse landen heeft de vergelijkbare en ook 1:1 inwisselbare Centraal-Afrikaanse CFA). Op dit moment zijn deze munten gekoppeld aan de euro, de opvolger van de Franse franc. Er ontstaan geen problemen met staatsschulden in de CFA-zone doordat er een aantal afspraken zijn gemaakt. Landen mogen maximaal 20% van hun belastinginkomsten lenen van hun lokale centrale bank en betalen rente over dit bedrag (en ontvangen rente over het bedrag dat ze uitlenen aan de centrale bank). Ze kunnen geen geld lenen op de centrale geldmarkt. Hierdoor kunnen landen zich niet te hoog in de schulden steken. In feite stelt de CFA-franc slechts één eis aan deelnemende landen: niet meer geld uitgeven dan er is en blijft hun zelfstandigheid behouden. Een dergelijk systeem invoeren voor de euro zou het probleem van te hoge staatsschulden structureel oplossen.

Zonder politie zullen rellen en plunderingen uitbreken.

Red de euro, laat landen failliet gaan

7 reacties / Europa, Maatschappij / Door / 4 december 2010

De euro is een multinationale munteenheid. Dat betekent, dat de euro niet door de centrale bank van één land, maar door de Europese Centrale Bank van alle landen in de eurozone gezamelijk wordt uitgegeven. Als Nederland of Spanje in zee zou zinken, zou de euro hiermee dus niet waardeloos worden.

Wat bepaalt de waarde van een munt?
De waarde van de euro hangt niet af van de economie in één land.

Voor de euro is het het beste om de markt spilzuchtige landen als Griekenland af te laten straffen.
Voor de euro is het het beste om de markt spilzuchtige landen als Griekenland af te laten straffen.

De euro is het betaalmiddel in de eurozone, een groep van zestien (na 1-1-2011 zeventien) landen die afgesproken te hebben de euro te gebruiken. Alle waarde in de eurozone wordt dus uitgedrukt in euro’s. Hoe groter deze waarde, hoe meer de euro waard wordt en omgekeerd.

Hoe kan de waarde van de euro beïnvloed worden?
De centrale bank kan de koers van de euro op drie manieren manipuleren: door de rente te verhogen of te verlagen, door enorme steunaankopen of -verkopen van vreemde valuta’s (in de praktijk is dat de Amerikaanse dollar)  of door extra euro’s bij te gaan drukken.

Wat gebeurt er als een land failliet gaat?
Een land kan niet failliet verklaard worden, omdat er geen gerechtshof bestaat dat het faillisement kan uitspreken.

Wat wel kan gebeuren is dat een land, bijvoorbeeld Griekenland of Spanje, de aflossing op zijn schulden niet meer kan voldoen. Obligaties, dat zijn stukjes lening, van die landen worden dan waardeloos. Dat is bijvoorbeeld met Russische obligaties na de Russische Revolutie gebeurd. Niemand wil het land dan meer geld lenen of goederen of diensten aan de overheid leveren. Ambtenaren worden dan niet meer betaald en alle publieke diensten liggen stil.

Leven zonder overheid
Het particuliere bedrijfsleven functioneert dan wel nog steeds.

Zonder politie zullen rellen en plunderingen uitbreken.
Zonder politie zullen rellen en plunderingen uitbreken.

Ook zullen semi-overheidsbedrijven die niet afhankelijk zijn van subsidies het overleven. Het vervelendste probleem is het handhaven van de orde, immers ook politiemensen en militairen zijn ambtenaren.  Mogelijk gaan ze zelf plunderen om te overleven. In veel Afrikaanse landen, zoals Congo Brazzaville, is dat nu al schering en inslag. 

Gepensioneerden en hulpbehoevenden
Ook ziet het er beroerd uit voor gepensioneerden die een 0verheidspensioen ontvangen. Als de overheid in ieder geval leger en politie door blijft betalen dan zal in ieder geval totale ontwrichting voorkomen kunnen worden. Wel moet er in samenwerking met vrijwilligers en het bedrijfsleven een humanitaire oplossing (voedselbanken en gaarkeukens) gezocht worden voor bejaarden en hulpbehoevenden.

Massale migratie
Door het massaal wegvallen van de koopkracht van ambtenaren zal het bedrijfsleven een stevige dreun krijgen, met als resultaat werkloosheid. Daardoor zullen veel werkenden in het buitenland werk proberen te vinden. Dit gebeurt nu al massaal in Ierland.

‘Faillisement’ per saldo niet zo erg
Een land wordt niet van de aardbodem weggevaagd zonder overheid.

In feite is het een weinig zachtzinnige correctie die brengt wat de spilzuchtige overheden in kwestie zelf al veel eerder hadden moeten uitvoeren: een drastische inkrimping van een veel te grote hoeveelheid ambtenaren en sociale zekerheid. ‘Ouderwetse’  burenhulp en voedselhulp uit andere Europese landen zullen de periode draaglijk maken. Massale hongersnoden zullen niet uitbreken. 

De nieuwe, veel kleinere, overheid zal een groot deel van de schulden domweg afschrijven. Er zullen mogelijk wat ongezonde banken omvallen, onze pensioenen worden een stuk lager als ons pensioenfonds zo stom is geweest in bijvoorbeeld Griekse obligaties te beleggen, maar we zullen niet stoppen met ademen. Het is even slikken, maar daarna kunnen de Grieken weer een nieuwe start maken.