zelfvoorziening

Het NASA Kilopower experiment is bedoeld voor astronauten om zelf 1-10 kilowatt stroom op te wekken. De 93% uranium-235 in de brandstofkern maakt het iets minder aantrekkelijk voor thuisgebruik. Bron: Wikimedia Commons/NASA

Hoe wek je zelf je stroom op?

De Nederlandse overheid ontdekt gas en stroom steeds meer als lucratieve melkkoe. Off grid gaan, wat is daar voor nodig? Dit stappenplan kan helpen om jezelf los te koppelen van het stroomnet..

Raak vertrouwd met je stroomverbruik en identificeer de grootste stroomslurpers. Zoek hiervoor stroomzuiniger alternatieven.
Elke dag gebruikt de gemiddelde Nederlander of Vlaming zo’n vijf kilowattuur aan stroom. Ontdek hoe hoog jouw stroomverbruik is en hoe dat over de dag verdeeld is. Zonnestroom, bijvoorbeeld, is overvloedig aanwezig overdag en in de zomer, maar niet meer zodra de zon onder is en in de winter. Uit onderzoek blijkt dat drie op zich vrij nutteloze apparaten verantwoordelijk zijn voor het leeuwendeel van het stroomverbruik. Dat zijn waterbedden, elektrische boilers en tropische aquaria. Ook apparaten als vrieskisten, koelkasten en plasmaschermen zijn bericht om hun hoge stroomverbruik. Identificeer met een stroommeter de grootste stroomvreters. Wil je onafhankelijk worden, dan kan je deze het beste uit je leven bannen. Hoe minder stroom je gebruikt, hoe makkelijker het is om zelf in je stroom te voorzien. Slaag je er bijvoorbeeld in om je stroomgebruik terug te brengen tot bijvoorbeeld één kilowattuur per persoon per dag, dan heb je vijf maal zo weinig stroomleveranciers en opslagcapaciteit nodig.

Bekijk, welke mogelijkheden er zijn voor alternatieve energie.
De meest bekende vorm van alternatieve energie is de zon. Zonne-energie kan in twee vormen benut worden: via een zonneboiler op het dak of via zonnepanelen. De zon kan enorm veel vermogen leveren – op jaarbasis levert een zonnepaneel in de Lage Landen per kilowatt geïnstalleerd vermogen (1000 Wp) dat optimaal geplaatst is (45 graden, zuiden) zo’n 950 kilowattuur op. In theorie zou dat betekenen, dat het gemiddelde huishouden met vierduizend Wp volledig zelfvoorzienend zou zijn. Het nadeel van zonne-energie is de variabiliteit, vooral tussen winter en zomer. In de winter leveren zonnepanelen ongeveer een kwart op van de energie die ze in de zomer opleveren. Wil je energie-onafhankelijk worden, dan is het -zeker met de lage prijzen voor zonnepanelen nu – te overwegen om te overdimensioneren voor de winterzon en de zonnepanelen onder een hoek van minimaal 40 graden te plaatsen, zodat de opbrengst in de winter maximaal is.

Helaas stierf de Hyperion nucleaire batterij een vroege dood. Dit kleine apparaat kan een eiland zo groot als Texel voor twintig jaar van stroom voorzien.
Helaas stierf de Hyperion nucleaire batterij een vroege dood. Dit kleine apparaat kan een eiland zo groot als Texel voor tien jaar van stroom voorzien.

Het kan zijn dat lokale omstandigheden bijzondere vormen van energiewinning mogelijk maken. Zo maken veel boeren in de polders gebruik van brongas. Beschik je over een groter stuk land, dan worden biogas, houtgas en houtkachel interessant om in de winter voor aanvullende energie te zorgen.
Zorg in het geval van biogas wel voor goede isolatie of bijverwarming om de temperatuur van de gistingstank boven de 25 graden te houden. Een kilogram GFT-afval levert genoeg biogas om een uur op te koken.

Ook kan je papier inzamelen bij vrienden en bekenden; de verbrandingswaarde van papier per kilogram is ongeveer een derde van die van benzine. Door papieren briketten op te stoken, gemaakt van eigen papier met een brikettenpers, is in ongeveer de helft van de jaarlijkse warmtebehoefte te voorzien. Houtkachels zijn mooi te combineren met een Stirlinggenerator of Seebeck effect generator. Het rendement van Stirlinggeneratoren is niet verbijsterend hoog, te vergelijken met die van een benzinegenerator, maar ze hebben alleen een warmteverschil nodig om elektriciteit te genereren. Dat maakt Stirlinggeneratoren een droom voor creatieve knutselaars. Waar je dit warmteverschil vandaan haalt, maakt namelijk niet uit. Helaas zijn er alleen speelgoedmodellen of industriële modellen te koop. Prijzen voor particulieren liggen rond de tien- tot vijftienduizend euro. Beschrijvingen van kleinschalige zelfbouwmodellen van Stirlingmotoren en Seebeck effect generatoren zijn hier te vinden.

Een minder milieuvriendelijk, maar wel betaalbaar alternatief is het kopen van een generator op fossiele brandstof. Een dieselgenerator van vijfduizend watt kan voor onder de tweeduizend euro aangeschaft worden. Dieselgeneratoren kunnen met plantaardige oliesoorten zoals zonnebloemolie, afgewerkte frituurolie of slaolie gestookt worden. 8 uur stroom kost 13,5 liter diesel. Rond de vijftien euro per dag dus, of rond de dertig cent per kilowattuur. Dit is erg veel; hierbij zijn de kosten van de generator nog niet meegerekend. Wel is dit slechts een beperkt aantal malen nodig bij een forse overdimensionering van zonnepanelen.

Energieopslag
De variabiliteit van duurzame energiebronnen maakt het noodzakelijk om te investeren in een goede elektriciteitsopslag. Bekend is bijvoorbeeld de -dure- PowerWall van autofabrikant Tesla. Deze levert 13,5 kWh opslagcapaciteit voor rond de tienduizend euro. De Velkess vliegwiel kickstarter, waarover we eerder schreven, is helaas mislukt. Als gebruik wordt gemaakt van loodaccu’s, is deze 13,5 kWh opslagcapaciteit te realiseren voor omgerekend drie- tot vierduizend euro, zij het met grote verliezen aan stroom. Waar mogelijk moet je energie-intensieve taken, zoals de wasmachine gebruiken, plannen als er een overvloed aan energie is.

Een aardig alternatief qua verwarming, voor wie beschikt over veel land, is de zonnevijver. Water is door de zeer hoge warmtecapaciteit één van de beste warmteopslagmedia die er bestaan. Wel moet deze vijver dan goed geïsoleerd worden of overdekt worden door een kas. Per slot van rekening moet de vijver meerdere maanden de hoge temperatuur behouden.

Sustainer Homes kunnen overal neer worden gezet, omdat ze hun eigen energie, water en afvalverwerking voor hun rekening nemen. Bron: SustainerHomes.nl

Sustainer Homes: volledig off-grid woning voor onder de ton ontwikkeld

Volledig onafhankelijk wonen, zonder elektriciteitsmaatschappijen, gemeenten of waterleidingsbedrijven. Een droom voor velen. Nu is een Nederlands bedrijf er in geslaagd deze droom waar te maken. Hoe zien de Sustainer Homes er uit?

Sustainer Homes kunnen overal neer worden gezet, omdat ze hun eigen energie, water en afvalverwerking voor hun rekening nemen. Bron: SustainerHomes.nl
Sustainer Homes kunnen overal neer worden gezet, omdat ze hun eigen energie, water en afvalverwerking voor hun rekening nemen. Bron: SustainerHomes.nl

De basis van Sustainer Homes vormen zeecontainers. Om precies te zijn, de lange variant, van 10 x 10 x 40 voet (in metrische eenheden: 3 x 3 x 13,3 m). Twee van deze containers vormen samen een volwaardige woning van tachtig vierkante meter. Het platte dak van de zeecontainers verzamelt regenwater, dat via een helofytenfilter wordt gefilterd. Extra filters zorgen voor een drinkwaterkwaliteit die voldoet aan de (internationaal gezien strenge) Nederlandse drinkwaternormen. Dit levert het benodigde drinkwater. Kleine windmolens, nuttig tijdens de winter als er weinig zon maar wel veel wind is, en zonnepanelen dragen zorg voor de energievoorziening.

Verwarming is de grootste energieconsument. Sustainer Homes zijn zeer goed geïsoleerd en maken gebruik van een warmtepomp. Warmtepompen kunnen bij kleinere temperatuursverschillen een veelvoud aan warmte uit de omgeving halen. Daardoor kunnen warmtepompen veel energie besparen.

Het complete systeem, we praten dan over containers plus inrichting, energieverzameling en afvalzuivering, kost rond de tachtigduizend euro. De constructie is erg robuust.

Het lijkt erop, dat het deze vijf startende ondernemers is gelukt, waar woningcorporaties en overheden jammerlijk faalden. Zo eenvoudig zijn de “onoverkomelijke” problemen op de vaderlandse woningmarkt op te lossen. Vooral als dit idee wordt gecombineerd met mobiele woningparken. Hopelijk zullen ambtenaren niet in de weg gaan lopen, als deze en andere visionaire oplossingen voor de woningnoodproblemen over Nederland en de rest van de wereld wordt uitgerold.

Met dank aan Berend Watchus voor de tip.

Meer info
SustainerHomes

Rubberbomen moeten ingekerfd worden, waarna het rubber in opvangbakjes loopt. Een moeizaam werkje.

Europese natuurrubber vervangt tropische rubber

In Wageningen wordt nu gewerkt aan het teeltrijp maken van de Russische paardenbloem en de woestijnheester guayule. Beiden leveren de uitgangsstof die voor natuurrubber wordt gebruikt. Als de proeven slagen, is Europa over vijf jaar niet meer afhankelijk van de import van natuurrubber uit Azië.

De guayule is een woestijnplant; teelt bedreigt dus niet de voedselproductie. De resten kunnen als biomassa worden gebruikt. Bron: USDA
De guayule is een woestijnplant; teelt bedreigt dus niet de voedselproductie. De resten kunnen als biomassa worden gebruikt. Bron: USDA

Russische paardenbloem en guayule-heester
De twee planten die nu onderzocht worden staan al langer bekend als rubbervervanger. Zowel de Russische paardenbloem, Taraxacum kok-saghyz, als de guayule-heester (Parthenium argentatum) bevatten namelijk hoge concentraties poly-isoprenen, de natuurlijke grondstof voor natuurrubber die nu uit het melksap, de latex, van de rubberboom (Hevea brasiliensis) gewonnen wordt. In de Tweede Wereldoorlog waren de rubberplantages bezet door de Japanners. Daarom deden de Sovjets onderzoek naar de Russische paardenbloem, de Amerikanen naar de guayule-heester, een inheemse woestijnplant uit de Arizona-woestijn. Ook de guayuleheester is verwant met de paardenbloem.

Rubber steeds schaarser en bedreigd door ziekten
De rubberboom is afkomtig uit Brazilië, maar een daar inheemse schimmelziekte maakt plantages in Brazilië zelf niet rendabel. Om die reden zijn er grote rubberplantages in onder meer Indonesië en het Maleise schiereiland, waar de schimmelziekte nog niet massaal voorkomt. De laatste tien jaar is de prijs van natuurrubber vervijfvoudigd. De reden: een sterk groeiende vraag uit India en China. Natuurrubber is onmisbaar voor onder meer autobanden en gemakkelijker uit planten te halen dan synthetisch te bereiden.

Europa klimatologisch erg geschikt voor rubberalternatieven
De Russische paardenbloem is vooral geschikt voor noordelijke breedtegraden, zoals die van Nederland. De guayule voelt zich het beste thuis in halfwoestijnen, zoals in Spanje. Beide soorten kunnen hierdoor Europa onafhankelijk maken van rubberimport.
In Wageningen worden nu genen ingekruist om het poly-isopreengehalte in het melksap van de Russische paardenbloem te verhogen. Ook doen Wageningse onderzoekers in Spanje ‘klassiek’ agronomisch onderzoek naar de beste teeltmethoden voor guayule om de poly-isopreenopbrengst per hectare te maximaliseren.

Rubberbomen moeten ingekerfd worden, waarna het rubber in opvangbakjes loopt. Een moeizaam werkje.
Rubberbomen moeten ingekerfd worden, waarna het rubber in opvangbakjes loopt. Een moeizaam werkje.

Machinaal oogstbaar
Er is nog een voordeel. Op dit moment wordt natuurrubber moeizaam met de hand geopogst. De boer kerft de stam van de rubberboom in, zodat het melksap in gereedstaande emmertjes stroomt. Om die reden is er een enorme arbeidsbesparing te verwezenlijken. Op dit moment wordt bij de guayule al een oogst van 1000 tot 1500 kg natuurrubber per hectare bereikt. Dat is ongeveer even goed als de rubberboom presteert, maar dan wel met veel minder werk. De onderzoekers verwachten over enkele jaren een dergelijke oogst ook bij de Russische paardenbloem te kunnen halen. Kortom: het schilderachtige plaatje hiernaast heeft waarschijnlijk zijn langste tijd gehad.

Bron:
WageningenWorld (1/2012)

Bij permacultuur worden alle ecologische niches op een stuk land opgevuld. Daardoor kunnen vaak hoge oogsten gehaald worden.

Hoeveel grond heb je nodig om zelfvoorzienend te zijn?

Hoeveel grond heb je nodig om zelfvoorzienend te zijn? Hoeveel vierkante meter land heb je per persoon nodig om qua voedsel helemaal zelfvoorzienend te worden? Opvallend weinig, zo blijkt.

Zelf in je eigen groenten en fruit voorzien: 35-40 m2

hoeveel grond heb je nodig om zelfvoorzienend te zijn
Bij permacultuur worden alle ecologische niches op een stuk land opgevuld. Daardoor kunnen vaak hoge oogsten gehaald worden. CC-BY-SA 2.0, la Ferme de Sourrou

Het makkelijkst is om qua groenten en fruit zelfvoorzienend te worden. Groenten en fruit bestaan voornamelijk uit water, waardoor je al snel hoge opbrengsten per vierkante meter haalt. Nadeel van zelfvoorzienendheid is dat je altijd de groenten van het seizoen moet eten. Dus geen tomaten in de winter  – tenzij je een kas hebt.

Als we het advies van het Voedingscentrum volgen, moet elk mens zo’n 400 gram groenten en fruit per dag eten.
Dat komt neer op rond de 150 kg per persoon per jaar. De meeste groentes hebben opbrengsten die variëren van een tot vier kilo per vierkante meter[1]. Als twee keer per jaar groente wordt geteeld en uit wordt gegaan van  gemiddeld twee kilo opbrengst per vierkante meter zit je dus op 35-40 vierkante meter per persoon.

De opbrengst kan zelfs nog verder omhoog als je kiest voor productieve groentensoorten (winterpeen levert meer dan 10 kg per vierkante meter op) en intensieve teelt, dus het land het hele jaar door bedekt houden.
Houd bij de planning ook rekening met de winter, dus leg een kas aan en/of zorg dat je groenten als sluitkool of winterpeen kweekt. Zuurkool kan je ook zelf maken uit witte of rode kool en blijft zeer lang goed. Dus de hoeveel heid grond die je nodig om zelfvoorzienend te zijn in groente en fruit is maar klein.

Brood, aardappelen en peulvruchten: 250 vierkante meter

De Nederlandse landbouw behoort tot de productiefste ter wereld. Een hectare aardappels levert in goede jaren meer dan zestig ton op. Dat is genoeg om zo’n 750 mensen van aardappels te voorzien, dus ongeveer 15 vierkante meter per persoon (iets ruimer genomen). Een hectare tarwe levert minder op omdat meer dan de helft van de biomassa in het stro zit en tarwe natuurlijk droog is – aardappels bestaan voor driekwart uit water. Driekwart van het gewicht van de aardappelplant bestaat uit aardappelknollen.

Wintertarwe, dat is tarwe die in de herfst gezaaid wordt om de planten zo een voorsprong te geven in de lente, brengt rond de negen ton per hectare op. Voldoende voor 110 mensen, dus (weer met overmaat) rond de honderd vierkante meter per persoon. Het loont dus de moeite voor een deel over te schakelen op aardappels.

De aminozuren in granen en peulvruchten zijn complementair – als beide in een verhouding 3:1 worden gegeten krijg je in principe alle aminozuren in de juiste verhouding binnen. Omdat peulvruchten per vierkante meter  minder opbrengen dan granen – denk aan drie ons vergeleken met bijna een kilo – is het areaal dat nodig is vergelijkbaar. Gunstig is dat peulvruchten veel stikstof in de bodem achterlaten, waardoor de granen beter gaan groeien. Peulvruchten, aardappelen en granen kunnen dus in rotatie. Met slim en intensief roteren verklein je zo hoeveel grond je nodig hebt om zelfvoorzienend te zijn.

Ook hier geldt dat het groeiseizoen flink verlengd kan worden door te werken met kassen. Zo kunnen ook tropische gewassen als zoete aardappel en kousenband worden gekweekt. Het is dus mogelijk geheel zelfvoorzienend in voedsel te worden met een tuintje van ongeveer 300 vierkante meter. Wel heb je uiteraard kunstmest of een andere bron van meststoffen nodig. Echte ecofreaks composteren dus hun eigen excrementen. Wie vals wil spelen kan beter een grote zak fosfaatkunstmest en kalirijke meststof in zijn schuurtje zetten. Voor weinig geld kan je zo jaren verder.

Oliehoudende zaden: 30 vierkante meter

Een kleine hoeveelheid meervoudig onverzadigde vetzuren is absoluut van levensbelang. Het Voedingscentrum beveelt 15 gram meervoudig onverzadigde vetten per dag aan. Per jaar wordt dat ongeveer 6 liter (5 kg) olie. Een gezond oliehoudende gewas, dat het in Nederland ook goed doet, is koolzaad, dat per vierkante meter een halve kilo oliezaad (200 gram olie) produceert. De perskoek is eetbaar of te gebruiken als veevoer. Nog gezondere alternatieven, maar met een iets lagere opbrengst per vierkante meter zijn lijnzaad en raapzaad (niet in Nederland verkrijgbaar). Ook zonnebloemen kunnen.

Vlees, melk en andere dierlijke producten: verdrievoudiging grond die je nodig hebt om zelfvoorzienend te zijn

Om alle vlees te kweken dat de gemiddelde Nederlander eet, zo’n 86,6 kilo per jaar, is dit kleine tuintje van 350 vierkante meter lang niet genoeg. Als we er van uitgaan dat al dit vlees varkensvlees is (voederconversie: 5), dan is om deze varkens te kweken rond de 500 kilo graan en andere gewassen per jaar nodig. Hiervoor moet het tuintje in afmeting verdrievoudigen. Een slimmer alternatief is daarom kippen te houden. Die leggen ook geregeld eieren. Per persoon is één a twee kippen voldoende. Deze kunnen met etensrestjes en de koolzaadkoek gevoerd worden en voor de rest loslopen.

Een andere interessante aanvulling is een visvijver. Wat je absoluut wilt voorkomen is watergebrek in je tuintje, want dit vertaalt zich direct in een lagere oogst. In het waterreservoir kunnen weinig eisende vissen zoals zoetwaterkarpers of Afrikaanse meervallen (verwarmd water) gehouden worden. Graskarpers of tilapia’s kunnen worden gevoerd met eendenkroos, dat erg goed groeit op overbemest water. Ik heb ooit onderzoek gedaan naar een systeem waarbij eendenkroos als waterreiniging werd gebruikt.

Hoeveel grond heb je nodig om zelfvoorzienend te zijn?

Bij een vegetarisch dieet dat net voldoende is om in leven te blijven, is is er in Nederland rond de 350 vierkante meter grond nodig om zelfvoorzienend te zijn. Hier is niet de oppervlakte van je huis meegerekend. Hierbij gaan we er van uit dat je je gewassen even goed verzorgt als een moderne boer. In de praktijk haal je dat niet vanzelfsprekend.

Lees ook:
Permacultuur: de toekomst van de landbouw?

Bronnen
1. Fijne groententeelt – Vlaamse deelregering

In de prehistorie kostte alleen al het malen van graan tot een kilo meel vele uren. En dat elke dag.

Zelfvoorziening leidt tot armoede – nog wel

Veel mensen dromen er van: een simpel leven waarin je helemaal alleen voor jezelf zorgt. Maar is dat wel zo’n goed idee als veel mensen denken?

Isolement betekent armoedig bestaan
Er zijn nog een handjevol volken, die geen contact met de buitenwereld hebben en helemaal zelfvoorzienend leven. Op de Nicobaren (een eilandengroep ten oosten van India), het Amazone regenwoud en Papoea Nieuw Guinea, bijvoorbeeld. Met de meeste van die volken liep het nogal akelig af. Zo raakte de techniek van de Tasmaniërs door hun isolement steeds verder in verval. Ze waren niet meer in staat van hun eiland te ontsnappen, omdat ze de kunst om zeewaardige boten te bouwen, hadden verleerd. Uiteindelijk werden ze uitgemoord door de Europeaanse kolonisten (al bestaan er nog nakomelingen van Tasmaanse vrouwen en Europese mannen).

In de prehistorie kostte alleen al het malen van graan tot een kilo meel vele uren. En dat elke dag.
In de prehistorie kostte alleen al het malen van graan tot een kilo meel vele uren. En dat elke dag. Bron/copyright: Archeon.

Kapitalisme is wereldomvattend
Vrijwel de gehele wereld maakt nu deel uit van een wijdvertakt kapitalistisch systeem. Van de grootste metropool tot het kleinste plattelandsgehucht, alle zijn ze onlosmakelijk onderdeel van een onafzienbare stroom goederen en diensten. Dit systeem kent de nodige nadelen – variërend van frauderende, graaiende bankiers tot het plunderen en verwoesten van natuurlijke hulpbronnen. Dit is de reden dat een aantal mensen zich het liefst afwenden van dit systeem en zelfvoorzienend willen worden. Hun ideaal: ‘off grid’, een klein boerderijtje, waarbij ze zelf voor hun eerste levensbehoeften, zoals voedsel, zorgen.

Zelfvoorziening betekent hard werken en een kort leven
Dit kan een tijdje goed gaan, vooral als de beplanting om de boerderij een beetje slim gekozen worden, bijvoorbeeld via het permacultuur systeem. In de praktijk betekent het echter hard werken, met soms werkdagen tot twaalf uur per dag. En dan moet je uiteraard niet ziek worden. Weliswaar voorkomt gezond leven met veel beweging een aantal ziektes, maar als ons lichaam de jaren passeert waarvoor het geëvolueerd is, gaat het onvermijdelijk aftakelen. Er is dan moderne geneeskundige zorg nodig. De diepere oorzaak is: als generalist kan je je nooit op een bepaald gedeelte specialiseren. Je werkt altijd minder snel dan iemand die zijn hele leven er op gericht is zich op een bepaalde deeltaak te specialiseren. Tot voor kort was het streven naar zelfvoorziening dus een garantie voor armoede en een ellendig bestaan.
Geloof je ons niet? Breng eens een bezoekje aan het Archeon en geniet volop van het zelfvoorzienende leven.

Zelfvoorziening in de toekomst wel mogelijk?
Dit zal in de toekomst echter veranderen. Er komt steeds meer techniek die bepaalde productiefuncties overneemt. Zo was er in de jaren negentig de DTP-revolutie, waardoor voortaan iedereen zijn eigen krantje of boekje kan drukken. Duur, inefficiënt, maar het is in principe mogelijk. Nu gaat dat verder met de 3D-printers. Andere ontwikkelingen: zelf energie opwekken met eigen zonnepanelen, biogas en warmtepompen. We kunnen steeds meer dingen zelf. Voor het eerst in de geschiedenis is het in de nabije toekomst mogelijk om als zelfvoorzienend mens een redelijk gerieflijk bestaan te leiden. In principe is straks een huis met tuin ongeveer vijfhonderd vierkante meter oppervlakte voor een gezin al ruim voldoende om op voedsel- en energiegebied volledig zelfvoorzienend te worden. Gezondheidszorg en het aanschaffen van geavanceerde techniek moet nog wel uitbesteed worden.