Kritisch denken

Een waardevolle vaardigheid om te ontwikkelen, is de vaardigheid om kritisch te kunnen denken. Vooral in het huidig tijdperk waarin er een overvloed aan informatie is en er steeds meer informatie bijkomt is het belangrijk om de kwaliteit van de verstrekte informatie te kunnen bepalen.

Internet en de (alternatieve) media
Het internet is een belangrijke informatiebron waar iedereen van alles en nog wat kan beweren. Waar allerlei informatie opstaat en wat ook een belangrijke informatiebron voor veel mensen is om iets op te zoeken. Als je iets niet weet, dan ga  je´even googelen´om de informatie te zoeken. Een hele rij met zoekresultaten wordt zichtbaar en het komt dan op de vaardigheden van de zoeker aan om te bepalen welke informatie correct lijkt te zijn.

Een ander fenomeen zijn de alternatieve media of nieuwe media op het internet. Het is vrij simpel om een eigen website op te zetten en een eigen nieuwssite te beginnen waar je nieuws beschikbaar stelt voor een bepaalde doelgroep.  Hierop kun je allerlei informatie plaatsen en beweren wat je maar wilt en is het aan de bezoekers om te bepalen of het waar is, of juist niet.

Dit geldt echter niet alleen voor de nieuwe media, maar ook voor de reguliere media. Het maar de vraag of alles wat in de reguliere media komt altijd 100% betrouwbare informatie is. Iets wat je op het eerste gezicht wellicht zou verwachten doordat je te maken hebt met professionele journalisten die aan waarheidsvinding behoren te doen. Maar die 100% is uiteraard een utopie. Het televisieprogramma De Leugen Regeert, uitgezonden tot en met 2009, besteedde volop aandacht aan dit thema.

Een concreet voorbeeld waarin de rol van de media niet 100% objectief is geweest, is de aanvang van de Irakoorlog begonnen in 2003. De rol van de media is hierin gekleurd geweest. Een concreet voorbeeld is het verhaal over Jessica Lynch waarbij haar gevangenneming en bevrijding niet correct werd weergegeven conform de werkelijkheid.

Leren kritisch denken
Een website wat het kritisch denken promoot is: kritischdenk.info

In onderstaande video wordt uitgelegd wat deze website onder kritisch denken verstaat.

De website biedt ook een podcast met transcript aan over scepticisme en kritisch denken. Het archief met de oude afleveringen zijn hier te vinden en de actuele afleveringen op de startpagina van de website. In de eerste aflevering wordt uitgelegd waarom de makers deze website zijn begonnen. Verder biedt deze website ook Het Debunking Handboek aan.

Bronnen
Website Kritischdenken.info
Artikelen over de Irakoorlog, Nederlandse Wikipedia

24 gedachten over “Kritisch denken”

  1. Bedankt voor dit interessante filmpje. Wat altijd jammer is aan een filmpje, is dat er een hele hoop niet gezegd kan worden en dus versimpeld is weergegeven. Helaas heb ik geen tijd om de websites helemaal te lezen, maar ik heb altijd een beetje een slecht gevoel bij dit soort filmpjes omdat het zo sterk lijkt dat de makers denken zelf wél de waarheid in pacht te hebben. En dat is juist waartegen ze ageren…

    Een voorbeeld: op 6:16 wordt er gezegd dat overhaaste conclusies te maken hebben met gemakzucht. Waar komen die lijstjes die ze aan het einde opsommen dan vandaan? Wie zegt dat kennis nastrevenswaardiger is dan geloof? Dat volgt voor mij niet uit het filmpje en ik heb het vermoeden dat er bij het opstellen van die lijstjes ook een aantal overhaaste conclusies zijn getrokken.

    Waarom ik dat vermoeden heb? Ze lijken bijvoorbeeld aan te nemen dat de rede belangrijker is dan gevoel. Daarmee zijn het volgens mij Kantianen en daarbij negeren ze compleet Hume’s pleidooi: reason is slave to the passions. En als we om ons heen kijken zien we ook dat de passie zich vaak leidender aan ons voordoet dan de rede. Legio voorbeelden zijn er te verzinnen (waarom kopen ‘arme’ studenten massaal iphones e.d.? heeft niks met de rede te maken maar met het gevoel erbij te willen horen). Waarom zou het ene beter zijn dan het andere? Dat is een aanname, maar daar mist nog een argumentatie voor.

    Dat is overigens ook wat er mis gaat bij het idee dat je de tak afzaagt waar je op zit, als je de rede zou verwerpen als belangrijkste instrument. Bij het verweer wordt niet gezegd waarom het zo is, behalve dat je het zelf gebruikt en je dus een drogreden zou gebruiken. Maar ik kan me haast niet voorstellen dat iemand zou beweren dat de rede niet bestaat, maar wel dat de rede ‘slaaf van de passie’ is. Dit weergeven als je eigen tak afzagen is naar mijn idee gemakszucht of misschien zelfs een valse dichotomie ;).

     

    Sorry voor mn afbouwende reactie ;). Laat het duidelijk zijn dat ik ook heel veel goed en duidelijk vind aan dit filmpje! En ik ben ook zeker blij met deze post; kritisch denken (of het skepticisme) is een belangrijke eigenschap imho.

    1. Zit veel in Niek, wat me persoonlijk opvalt in deze maatschappij is dat het ‘kritische’ denken zich vooral uit in het afbreken van wat anderen zeggen maar dat er maar weinig echt kritisch gedacht wordt. Een reactie hierop zou dan kunnen zijn dat ik net hetzelfde doe en het waarachtige kritische denken wordt alweer naar de achtergrond verdreven, begrijp je? Naar mijn mening is kritisch denken vooral (en in de eerste plaats) een vorm van zelfreflectie dat finaal eindigt in zeer eenvoudige en schijnbaar domme dingen. Ik geef dan een even dom voorbeeld waarover de perceptie verschillend kan zijn, stelling … ik kan op m’n eentje iedereen een voltijdse job bezorgen met een riant salaris, het enige dat ik daarvoor nodig heb is een berg geld en ook niet meer dan dat. Tenzij de die hard scepticus die er totaal iets anders van wil maken, zal niemand de stelling ontkennen. Uiteindelijk is dus de vraag wat we nog kunnen geloven van al die ‘economische’ berichtgeving, is het niet allemaal een ‘leugen’ dan? Of is het gewoon zelfbedrog? En wat is het verschil tussen een leugen en zelfbedrog?     

      1. Dat kritisch denken hier zich vooral uit in afbreken kan ik me wel in vinden. Zo ook mijn vorige reactie ;). Dat ik het niet opbouwend heb willen formuleren komt dan ook vanwege wat ze in het filmpje ‘luiheid’ noemen. Ik zou het zelf liever zoiets als ‘de top van het menselijk kunnen’ noemen en dan stellen dat omdat ik niet alles kan, mijn prioriteit daar niet gelegen heeft. Helaas lag mijn prioriteit dus bij het afbreken…

        1. Naargelang je doelstelling zal je altijd wel tot een soort van gelijk komen, zinvol is een andere kwestie. Zo zijn er economen die zullen beweren dat oorlog goed is voor de economie. Het is maar hoe je erover denkt, op een gegeven klopt alles, dit naargelang perceptie en manieren van denken :) 

        2. Wauw bedankt prosument! Een econoom die stelt dat oorlog goed is voor de economie is hét voorbeeld van het denken vanuit een bepaald paradigma. Die moet ik onthouden als ik het ooit aan iemand wil uitleggen :)

        3. Geen dank, er zijn verschillende manieren van denken. Wij stellen ons bv de vraag hoeveel uur we nog moeten werken zonder verlies aan luxe, we denken dat 4 hr/dag nog wat teveel zal zijn. Ook groei is natuurlijk relatief te beschouwen, de ene denkt dat het gaat over getallen en statistieken, de andere denkt aan meer menselijkheid. Een serieus conflict natuurlijk, de mens het slachtoffer van het denken. Ook om kritisch over na te denken :)  

    2. Geeft niet hoor. :-) De makers geven zelf ook aan goed is om juist ook kritisch te kijken naar wat zij maken. Overigens staat in de video het volgende eronder:

      Een vrije vertaling van de film “Critical Thinking” van “Qualiasoup”: http://www.youtube.com/watch?v=6OLPL5

      Het is dus een vrije vertaling van een andere bron. Ik kan overigens aanraden om de rest van de site juist wel te bekijken en enkele podcastst te beluisteren. 

  2. Wat ook van belang is bij kritisch denken is de motieven van actoren volgen. Voortbestaan is daarin belangrijk aangezien alles in deze wereld bewust of onbewust aan het eigen voortbestaan werkt en dat is van dieren tot mensen tot door de mens geschapen instituten het geval. En ook de oeroude regels follow the money en Quo bono wie profiteerd hiervan. En zoals Pieter Stuurman als schreef complotten zijn inherent aan machtsstructuren dus het is altijd nuttig om machtige partijen per definitie kritisch te volgen.

    Mensen en groepen hebben op bepaalde punten, zeker als het om schaarse resources gaat niet dezelfde belangen. En hoe wordt dan het spelletje van gelijk en je zin krijgen behaalt en gespeelt. Dan is kritisch denken buiten nuttig ook vooral erg leuk.

        1. Beste Tuihu, er is op zich niets mis met de rede maar zoals altijd kan iets z’n pathologische vorm aannemen waardoor er enkel nog rede is en geen daden. Een voorbeeld om kritisch over na te denken :). Stel dat we zeggen dat we nu voor iedereen een dak boven het hoofd gaan bouwen, als een mondiale top prioriteit. Leuk idee zal je zeggen, aan basktenen en cement is er echt geen gebrek. Maar dan komt die pathologische rede, men gaat eerst 20 jaar een debat voeren over de kleur van het dak zonder dat er één steen gelegd wordt. Je kan ook met de eerste steen beginnen en ondertussen de kleur van het dak bepalen, begrijp je? Anders gezegd, met dualiteit op zich is niets aan de hand, het is maar wat wij hiermee doen. Zonder dualiteit zou er ook niets zijn om kritisch over na te denken :) 

        2. Daarmee haal je ook een probleem van Oosterse spiritualiteit aan; de passiviteit die er voort uit kan vloeien.

          De dualiteit van de rede die ik bedoelde is dat er label van waar/nietwaar (of goed/slecht) aan wordt gehangen, wat in veel gevallen slechts een persoonlijke waarneming is. Dat lijkt me de valkuil van de rede.

    1. Misschien lijkt dat alles op complotten omdat men de weg kwijt is, zo is bv de drie-eenheid ‘geld-schuld-macht’ heel makkelijk te ontmantelen of te neutraliseren. Schuld is immers maar een idee dat slechts waarde kent als je er blijft in geloven, als we er daadwerkelijk kritisch over denken lijkt het bijna op een grap. Ik merk hierbij op, tragische grappen bestaan ook, zeer pijnlijk voor het menszijn. Hier krijg je het bewijs dat we schulden gewoon kunnen ‘oplossen’, en dat is heel iets anders dan ‘aflossen’. Het vergt in principe 5 minuten aandacht en de bereidheid om kritisch en vooral nuchter te beschouwen.

  3. Inge v Bergen

    Graag voeg ik hierbij enkele commentaren uit de reacties (van mezelf, met hulp) bij Leer alle kinderen programmeren op Visionair: Douwe op 2 februari 2013.
    . Inge v Bergen
    4 februari 2013 at 11:22· Reageren
    Al meer dan 30 jaar komt deze roep om programmeren leren iedere keer weer langs.
    Maar we leven in het informatietijdperk (nou ja ik zie nog wel erg veel denken volgens het industriële tijdperk) en daar is leren programmeren volgens mij maar een mythische bezweringsformule.
    Hadden we vroeger meneer pastoor, de onderwijzer en de notabelen als onze enige infoverstrekkers, nu komt informatie in een vloedgolf (gevraagd en ongevraagd) op ons af.
    Wij en onze kinderen moeten dus leren te onderscheiden uit welk perspectief de verkregen info is gebouwd. Want we zijn er achter gekomen dat veel info bedoeld is ons gedrag (b.v. kopen) te veranderen. En het maakt ook heel wat uit of de info komt van beïnvloeders die werken vanuit  “De 3 Grote Boeken” (1 paternalistische almachtige god) of  b.v. de boeken van Ayn Rand (nietsontziende meritocratie). Wel dient opgemerkt dat in al die bronnen vaak wel ook iets goeds valt te ontdekken. Het droevige is dat vaak wordt geschreven door gelovigen, terwijl van beide soorten boeken al lang gebleken is dat ze verre van de waarheid en/of cultureel vervuild zijn.  Ayn Rand b.v. stierf van de armen, haar benadering is dus een (verleidelijk) sprookje.
    Het eerste wat we onze kinderen moeten leren is dus te leren bepalen wat het waarheidsgehalte is van de verkregen info en uit welke hoek die komt. Dit metaniveau is zo belangrijk dat we dit denken eigenlijk zodanig zouden moeten aanleren dat het een geautomatiseerd proces (onbewust bekwaam) is.
    Het tweede wat we onze kinderen moeten leren is dat “programmeren/informatie vormgeven” altijd een pad is tussen beginsituatie en doel. Onze kinderen en wij dienen dus duidelijk te kunnen bepalen of onze beginsituatie wel overeenkomt met die van deze infobrok èn of het doel wel is wat door ons (persoonlijk) wordt nagestreefd.
    En ook of dit “pad”/informatiebrok de meest efficiënt en passende oplossing/antwoord is.
    Het derde gaat om de interne kwaliteit van informatie. Informatie is net als een bouwwerk, met fundamenten, bakstenen, ramen en een dak. Informatie heeft dus altijd een structuur/vorm (in een stapel stenen kan je niet wonen) die te maken heeft met het doel (“sterren dansen op het ijs” of een “cursus beleggen”).
    Een goede leraar werkt dus (hopelijk vaak onbewust bekwaam) vanuit deze beginsituatie en opengeklapte doelen met ordelijke infostuctuur van de info, zodat het het makkelijkst in de hersenen kan worden opgenomen/vast genaaid aan bestaande structuren.
    En de misleider en reclamemaker doen dat ook. (Enige kennis van “The medium is the Message”en misinformatie-kunde is dus ook van belang).
    Ten vierde is het belangrijk niet te vergeten dat taal/video een symboolniveau van de werkelijkheid is. Maar uiteindelijk gaat het altijd om hoe jij je voelt, de menselijke ervaring.
    Info heeft altijd minder dimensies en vrijheidsgraden dan jouw ervaring.
    Taal kan jouw ervaring manipuleren, maar nooit vervangen.
    In het informatietijdperk lijkt het echter wel het belangrijkste te worden.
    Willen we dat? in woorden/beelden leven?
    En als laatste als vervolg op punt drie: een kwalitatief goed pad tussen A en B kent keuzes: rijd ik over Den Haag of Utrecht naar Belgie. Neem ik de auto of de trein. En dan zijn er altijd de “grote stappen”: Amsterdam – Breda, de grens over, etc. Die grote (abstracte) stappen noemen we het algoritme. Die zijn de basis. En als laatste vertalen we dan het algoritme met een programmeertaal die algoritmes kan omzetten naar een taal die de computer verstaat, iets wat trouwens meer en meer een ge-automatiseerd proces is. Dat is programmeren. Je begrijpt dat ik goed algoritmiseren veel belangrijker vind dan programmeren. Zoals ik goed getalbegrip belangrijker acht dan rekenen.
     
    Aldus mijn snelle oprisping hier uit mijn leunstoel in het bos.
    Deskundologen zullen er veel meer over kunnen zeggen.
    Wat bedoel je met “leren programmeren” of zoek je een magische oplossing voor misschien wel het grootste probleem van onze tijd.
     
    Blijft dat we dringend op zoek zijn naar een nieuw wetenschapspardigma, dat meer-dimensioneel en beweeglijk werkt.
    o    paul-r
    5 februari 2013 at 14:53· Reageren
    Beste Inge, je verhaal eens rustig nagelezen te hebben, kom ik steeds terug in mijn gedachten op deels waarheid-deels leugen. Het sterke punt in je verhaal vind ik, dat je kinderen moet leren te bepalen wat goed en fout is. Hier kleeft wel een moeilijkheids factor aan nl dat als je als kind op school iets leert wat daadwerkelijk goed is en je komt thuis en zou naar dat nieuwe gegeven handelen, kunnen je ouders het wel verbieden. Omdat ze bv het er niet mee eens zijn, daar zij het vanuit de oude dogmatiek het anders geleerd hebben. Daarnaast de interpretatie van wat is nu goed en of fout, dat zal m.i. altijd een persoonlijke keuze blijven. De belangrijkste wetgeving is de wet, die we samengesteld hebben om een leidraad te zijn voor een ieder. Maar ook dit is niet altijd het juiste. M.a.w.  het is, als je er daadwerkelijk stil bij staat en je realiseert je dan het gegeven, blijkt ook hieruit weer, dat het een zeer moeilijk en complex gegeven zal zijn. Je eind conclusie kan ik me zeer goed in vinden, “Wat bedoel je eigenlijk met leren programmeren”? Mvg Paul.
    §  Inge v Bergen
    6 februari 2013 at 09:46· Reageren
    Dank Paul voor je reactie.
    Het gaat hier niet over goed en kwaad, zelfs niet om waar of onwaar.
    Het gaat erom dat dezelfde tekst een totaal andere plaats/uitwerking kan hebben als je het leest. B.v. bij een Hajek oplossing of een Keynes oplossing van onze economische problemen. Of bij iemand die Singulariteit (Kurzweil) als prachtige toekomst omschrijft of iemand als ik, die dat als een fascistisch einde der mensheid ziet (de Borg) en juist door betere en nieuwe vermogens in mensen te ontwikkelen tot een betere wereld wil komen. Of dat iemand het doodnormaal vindt dat de laatste 30jaar in de USA 90% procent van de rijkdomvermeerdering bij de bovenste 10 % van de inkomens terecht is gekomen of ik die geloof dat die landen waar de inkomens niet te ver uit elkaar liggen het gelukkigst en produktiefst zijn.
    Het maakt uit wie wat zegt. Dat moet je dus leren inschatten. Je doet dat al onbewust bij bv teksten van Wilders, Samson of Rutte.
    Programmeren. Ik het geluk al in het pre-PC tijdperk met computers te beginnen en mijn Aspergerhersenen spraken heel makkelijk die logica. Als ik toen had leren COBOLkrassen, had ik er nu niks meer aan gehad. Het leren probleem oplossen en werken in de cirkel van ervarend leren is veel belangrijker.
    Toen ik laatst een vriend bij een computercursus van het UWV verplicht allerlei obscure opdracht-toetsen zag leren, ging ik weer helemaal over mijn nek.
    Ik hoef de versnellingsbak van mijn auto niet te maken of te repareren, ik moet weten dat ze er zijn, welke functie ze vervullen en wanneer wat daar nodig is. Zonder grote routine en het modernste gereedschap kan ik toch geen goed produkt opleveren. Voor Programmeren (zodanige taal gebruiken dat de computer bepaalde opdrachten vervult) geldt, als je het niet direkt veel gebruikt, heeft het geen zin allerlei programmaties te leren, want tegen de tijd dat je het wilt gebruiken ben je vergeten hoe het precies zat of is het systeem alweer veranderd. 2 keer per jaar moet ik met “samenvoegen” etiketten voor onze vereniging uitdrukken. Zelfs ik moet me dan weer helemaal daarin inwerken, hoe zat het ook alweer. Het maken van functievolle Excel-worksheets, leer je niet op school, maar door het veel voortdurend te doen. Als mijn assistent één keer per jaar een Excelsheet zou moeten programmeren, zou ik het niet vertrouwen als goed produkt en zonde van zijn tijd vinden. Veel van mijn computer-leer-ondersteuning bestaat uit: heb je al bij HELP gekeken?
    Nou Paul, laten we lekker blijven denken, organiseren en doen. groetjes, inge
     
    naschrift:
    Wat leuk toch hier op visionair, zoveel onderwerpen die in mijn belangstellingsveld zitten en te maken hebben met denken waar ik zelf ook mee bezig ben.
    En ik ben, zoals je inmiddels wel weet, bezig met : het nieuwe denken. Ga nog een nachtje slapen over het niet hierarchisch numeriek systeem. Het eerste wat bovenkomt is “Gödel Escher Bach”.
    O, ja, “informatietijdperk” is toch ook nog oud denken. Voor het nieuwe denken peins ik nu over “conceptueel”tijdperk.
    inge

  4. Berny, de video is bij uitstek een zeer goede beredenering van het kritisch denken. Kan me er ook zeer goed in vinden. Emotie zou men moeten uitschakelen bij kritisch denken. Dus sceptisch zijn zonder emotie, daarnaast zoals in de video ook aangegeven wordt op onderzoek gaan naar waarheidsbevinding. Maar we hebben als mensheid een groot probleem nl dat ons denken, doorgaans uit een reflectie ontstaat, die uit informatie bestaat dat al aanwezig is in ons brein en gevormd is door de jaren heen. Zelf moet ik me al te vaak op de vingers tikken, daar ik dan te snel conclusies wil trekken, terwijl als ik de tijd neem meestal op heel andere gedachten kom. Maw de neurotransmittors werken doorgaans sneller dan ons brein, dat is dan ook het gegeven dat we meer tijd moeten investeren in de waarheidsbevinding van het onderwerp. En dan nog de vraag of het dan ook daadwerkelijk zo is. Mvg Paul.
    Beste Inge, programmeren met al die nulletjes en eentjes is voor mij niet weggelegd, maar we blijven wel kritisch denken. Mvg Paul.

  5. Kritisch denken lijkt me een must als je intentie en motivatie gericht is om het best mogelijke resultaat te bereiken.                                                  Kritiek is een welkome vriend die een aangenomen denkwijze/uitkomst opnieuw in beschouwing brengt en zodoende wortelende idealen/opvatingen van richting kan doen veranderen.Openstaan voor verbetring of aanpassing staat gelijk aan het geven van ruimte aan vriendschap waardoor die kan groeien/floreren.

    1. Jasper, als je in het dagelijks leven onderhevig bent aan de versnelling van de maatschappij, denk aan school, werk etc en je komt dan thuis heb je niet altijd zin enof tijd om je te verdiepen in waarheidsbevinding van de onderwerpen in het dagelijks leven. In mijn tijd op zee, waarin ik gemiddeld 12 a 14 uur per dag en 7 dagen in de week werkte had ik nooit veel tijd om na te denken over waarheidsbevinding. Ik kreeg er pas tijd voor toen ik door gezondheids omstandigheden stoppen moest met werken. Verder ben ik het met je verwoording eens. Mvg Paul.

      1. Ja, dat is wat onze hedendaagse maatschappij doet, we worden geconsumeerd en krijgen niet eens de tijd om na te denken waar het nu allemaal over gaat. De uitspraak ’tijd is geld’ is hier niet vreemd aan en moesten we daar wel over beginnen nadenken dan overvalt ons misschien een diepe schaamte jegens mens en natuur, Dan maar liever niet over nadenken :) 

        1. Prosument, mi is het ook een duidelijke strategie om het volk geen tijd te geven om na te denken. Maar ondanks dat, heeft elk individu zijn/haar eigen verantwoordelijkheid in dit gegeven, dus ook gezien in de misleiding van de mens. De ouderen moeten dan ook zo snel mogelijk het kritisch denken bij hun kinderen aanleren. Ik ga dan ook bij mijn 7 kleinzoons altijd in dialoog/discussie, wat me door hun ouders niet altijd in dank wordt afgenomen. Maar het is een mooi gegeven om te zien hoe mijn kleinzoons hierin op gaan, met vallen en opstaan. Mvg Paul.

  6. Zie vooral: http://skepdic.com/ticriticalthinking.html en met name ook de hoofdstukken van het boek
    Becoming a Critical Thinker, 2nd ed. onderaan de bladzijde. Verder ook nog Unnatural Acts that can improve your thinking
    Overigens zijn gesproken of te beluisteren “bijdragen” een belemmering voor kritisch denken. Een van de eerste dingen die je moet doen is een tekst begrijpen (ook al is die onbegrijpelijk) en dat is lastig als je hem niet kunt lezen.
     

    1. Victor, De stelling die je hier aangeeft, kan ik me zeer goed in vinden, het is niet alleen de tekst te begrijpen maar ook nadrukkelijk te begrijpen wat er tussen de regels staat. En dat is al een kunst op zich zelf. Mvg Paul.

Laat een reactie achter