Carol Dweck is een Amerikaanse psychologe die de termen van een groei en een statische mindset heeft ontwikkeld. Ze heeft voor grote Amerikaanse universiteiten als Stanford, Yale en Harvard gewerkt met specialisatie motivatie, persoonlijkheid en de ontwikkeling ervan. Er was mij aangeraden om haar boek (Nederlandse titel; Mindset, de weg naar een succesvol leven) te lezen, omdat ik nogal kritisch ben, zowel op mezelf als op anderen.
Mindset?
Mindset of mentaliteit van een persoon is het geheel van overtuigingen, bewust of onbewust, die het gedrag bepalen. Dweck maakt hierbij onderscheid tussen een groei of statische mindset.
Ik vind het boek uitermate Amerikaans geschreven, met een ‘if you want it, you can do it’ toon. Een groei mindset is goed, een statisch mindset is dat niet. Dweck haalt vele voorbeelden aan om haar theorie te bevestigen. Ze geeft daarbij voorbeelden aan uit de sport en uit het bedrijfsleven, maar ook van gewone mensen zoals uit haar omgeving.
Toen ik liet bezinken wat de mindsets zouden inhouden, kwam ik tot de conclusie dat het niet zo zwart/wit is als het boek voorhoudt. In het boek zelf is een kort paragraafje gewijd aan het feit dat de meeste mensen in verschillende situaties een statische en een groei mindset hebben. Maar door het boek heen wordt de indruk gewekt dat mensen een ‘fixed’ of ‘growth mindset’ hebben.
Hoe werkt het?
De mindset wordt grotendeels bepaald door onbewuste overtuigingen. Deze zijn sturend in emoties en gedrag. Als je je meer bewust van deze overtuigingen kunt maken, ontstaat er ruimte om deze te veranderen. Mensen met een fixed mindset neigen te geloven dat hun talenten en capaciteiten vastliggen en moeilijk te ontwikkelen zijn. Zij zoeken bevestiging en richten zich op om hun capaciteiten te bewijzen en intelligent over te komen. Ze gaan daarbij uitdagingen uit de weg en haken al snel af als iets tegenzit. Als iets niet snel tot succes leidt, is voor hen de conclusie dat ze daar blijkbaar geen aanleg voor hebben.
Mensen met een growth mindset daaraantegen gaan ervan uit dat hun capaciteiten te ontwikkelen zijn. Zij nemen van uitdagingen aan, zijn niet bang om te falen, zijn flexibeler en hebben daarmee een grotere sociale intelligentie. Dit geeft volgens Dweck een veel productievere instelling die tot meer succes en voldoening leidt.
Een bekende proef uit deze theorie is waarbij een eerste groep kinderen bij het oplossen van een puzzel werden gecomplimenteerd werden dat ze slim en getalenteerd zijn, en een tweede groep met dat ze hun best hebben gedaan. In de verloop van de test bleek dat kinderen uit de eerste groep daarna duidelijk minder gingen presteren als de kinderen uit de tweede groep, omdat ze eerder naar bevestiging zochten dan naar uitdaging om de grenzen van hun vaardigheden te verleggen.
Mening
Ik zie deze theorie vooral als een reactie op de stroming dat er veel vast ligt. Mensen zijn zoals ze zijn en veranderen is moeilijk, IQ score zegt hoe slim je bent, talenten zijn genetisch bepaald, karakter ligt vast etc. Ik zie dit als een uitvloeisel van de wetenschappelijke cultuur van categoriseren, meten is weten en het oorzakelijk denken.
Een standpunt dat Dweck maakt is dat een mens tot veel meer in staat is dan wat zijn of haar talent aangeeft, wat overeenkomt met het idee van een plastisch brein. Maar dit zal veel werk, oefening, focus, toewijding en inzet vereisen. Het lijkt mij dat weinigen daartoe in staat zijn, omdat vrijwel iedereen begrenst zijn in hun tijd, energie of motivatie. Dan komt het toch neer op de eigenschappen en omstandigheden die een persoon heeft. En dat lijkt me toch lastig te sturen.
Volgens de twee leidende persoonlijkheidstheorieën heeft ieder mens een bepaalde, relatief vastliggende persoonlijkheid. Opmerkelijk is dat iedere cultuur een persoonlijkheidstype heeft dat maatschappelijk het meeste wordt gewaardeerd. Worden de problemen in de westerse wereld veroorzaakt omdat we het verkeerde persoonlijkheidstype vereren?
Persoonlijkheidstypen
De twee nu leidende modellen, zijn de op het werk van de Zwitserse dieptepsycholoog Carl Gustav Jung gebaseerde Myers Briggs trekkentheorie en de op basis van statistisch en taalkundig onderzoek door diverse psychologen vastgestelde Big Five. Er zijn ook andere, minder populaire modellen, zoals het PEN-mode van Eysenck, het enneagram-model op basis van inzichten van de mysticus Gurdjieff en het zestien-trekkenmodel van Cattell. Beide leidende modellen zijn zogeheten trekkentheorieën. Dat wil zeggen dat de menselijke persoonlijkheid wordt gezien als het resultaat van een aantal karaktereigenschappen, ’trekken’, die relatief onafhankelijk van elkaar zijn. Wiskundig kan je dit zien als vier (MBTI) of vijf (Big Five) trekkendimensies. Elke trek kan in wisselende sterkte voorkomen. Psychologen geven in grote meerderheid de voorkeur aan het Big Five trekkenmodel, dat inderdaad wetenschappelijk gezien het minst slecht gevalideerd is. Met de steeds grotere vorderingen op het gebied van het verband tussen hersenanatomie en gedrag, is dit overigens een momentopname. Waarschijnlijk zal de uiteindelijke psychologische ‘persoonlijkheidstheorie van alles’ gebaseerd zijn op de rol en onderlinge samenwerking van hersencentra.
Deze trekken zijn als volgt.
Introversie vs. Extraversie (beide theorieën).
De verschillen tussen introverten en extraverten hebben te maken met informatieverwerking. Introverte mensen denken zeer zorgvuldig na over weinig informatie, terwijl extraverten grote hoeveelheden prikkels verwerken met relatief weinig diepgang. Voor dit onderscheid is er zowel statistisch als neurofysiologisch bewijs.
Gewetensvolheid (Big Five)/Judging (MBTI) versus weinig impulsbeheersing (Big Five)/Perceiving (MBTI).
Gedisciplineerde mensen (volgens de Big Five) leven doorgaans regelmatig en voeren hun taken gewetensvol uit, als gevolg van een actieve frontale cortex. Ze zijn daarom doorgaans succesvoller in persoonlijk leven en beroep, wat ten koste gaat van creativiteit en improvisatievermogen, die in de wisselwerking van linker en rechter hersenkwabben hun oorsprong vinden. Het Myers-Briggs model legt weer de nadruk op wijze van informatieverwerking: judging mensen passen de buitenwereld aan aan hun mentale model, terwijl de perceiving mensen open staan voor invloeden.
Open(Big Five)/iNtuïtief(MBTI) versus gesloten(Big Five)/sensorisch(MBTI).
Open mensen zijn geïnteresseerd in abstracte zaken, zoals theorieën en idealen. Ze zijn dan ook sterk vertegenwoordigd onder bijvoorbeeld Dierenpartij stemmers. Gesloten mensen willen eerst zien, dan geloven en staan weinig open voor nieuwe ideeën. Ze denken en stemmen doorgaans conservatief. Het Myers-Briggs model beschrijft deze tegenstelling als abstractiegericht versus prikkelgericht.
Thinking(MBTI)/Kilheid(Big Five) versus Feeling(MBTI)/meegaandheid(Big Five).
Deze trek maakt onderscheid tussen kille, rationele mensen die voornamelijk intellect en logica gebruiken versus gevoelige, vriendelijke mensen die hun empathie gebruiken. De eerste groep gaat er vanuit dat mensen niet te vertrouwen zijn en zal ook eerder tot kille, onpersoonlijke relaties kiezen, alsmede de nodige bureaucratie en paranoia. De tweede groep vindt empathie en persoonlijk contact belangrijker, wat dan weer een goede voedingsbodem schept voor corruptie en vriendjespolitiek. De vriendelijkheid van deze mensen is verder beperkt: wordt iemand tot buitenstaander gerekend, bijvoorbeeld op grond van huidskleur of culturele gebruiken, dan heeft die persoon een probleem. Dit weerspiegelt de Januskop van het ‘knuffel’hormoon oxytocine, dat zowel de groepsband versterkt als de afkeer en agressie jegens niet-groepsleden versterkt.
Neuroticisme (alleen Big Five).
Neuroten zijn erg gevoelig voor prikkels. Dit betekent ook dat neuroten vaker introvert dan extravert zijn, omdat ze een overmaat aan prikkels proberen te vermijden. Ook zeer intelligente mensen zijn vaak, niet altijd, neurotisch. Hypersensitieve mensen zijn ook vaak neuroten. In een gevaarlijke omgeving zonder mogelijkheden je te verdedigen, zijn neuroten sterk in het voordeel, de reden dat bijvoorbeeld bij niet-islamitische minderheden in islamitische landen neuroticisme veel voorkomt. Uiteraard heb je liever een zorgvuldige neuroot dan een GeenStijl journalistje als process operator in een chemische fabriek. Als verkoper of brandweerman zijn ze dan weer minder geschikt.
De geniale en visionaire uitvinder Nikola Tesla legde de basis voor de elektrificatie van de moderne tijd. Bron: Wikimedia Commons
Culturele persoonlijkheidstypen
Elke cultuur heeft bepaalde normen en waarden, waar weer ideale persoonlijkheidstrekken aan gekoppeld kunnen worden. In de Nederlandse cultuur anno 2012 zijn dat bijvoorbeeld openheid, vriendelijkheid en extraversie, wat zich manifesteert in een overdaad aan praten, rapporten en imagocampagnes. De Nederlandse culturele held is iemand als Mark Rutte of Emile Roemer: een vriendelijke, niet bedreigend slimme, bourgondische man die niet al teveel de diepte induikt. Kille technocraten en botteriken leggen het af. Toptalenten wijken dan ook snel uit naar het buitenland.
In andere landen (ik zal hier alleen de succesrijke landen behandelen) is dat vaak anders. Zo hebben Duitsers meer respect voor intelligente, weinig meegaande en introverte Draufgängers (gezien bijvoorbeeld het decennialange succes van de Beierse politicus Franz Josef Strauss en nu Merkel). Dit zijn ook de karaktertrekken die Duitsland een wereldleider qua toptechnologie maken. De Duitsers nemen geen genoegen met middelmatigheid; ze willen niet minder dan topkwaliteit.
Leidende Amerikaanse persoonlijkheidstype op Wall Street verantwoordelijk voor ramp
De Verenigde Staten vormen een behoorlijk conservatief land: de prototypische Amerikaanse held is de sheriff, die overtreders van law and order bij de kladden pakt. De voornaamste Amerikaanse bijdrage aan de buitenwereld wordt echter niet geleverd door de conservatieve meerderheid, maar door twee zones waar progressieven zijn opgehoopt: Californië en New York. Californië, om precies te zijn Silicon Valley, is de plaats waar nieuwe technieken worden ontwikkeld en New York is de thuisbasis van Wall Street, in veel opzichten het financiële centrum van de wereld. Wall Street bestuurt voor een groot deel Silicon Valley, waardoor toch het overheersende persoonlijkheidstype van Wall Street leidend wordt en Wall Street succesvolle beursgenoteerde Silicon Valley-bedrijven, vaak met de hippie-achtige Californische vrijbuitermentaliteit, naar Wall Street-normen ombuigt.
Tijd voor de uitvinder en de architect
Het overheersende persoonlijkheidstype op Wall Street is in Myers Briggs terminologie de ESTP, in Big Five termen de extraverte, kille, korte-termijn denkende opportunist. De extreme versie van dit persoonlijkheidstype is de psychopaat. Dit persoonlijkheidstype gaat in extreme vorm over lijken om korte termijn persoonlijk voordeel te behalen. Europa en de rest van Amerika komt er zo langzamerhand achter dat de gevolgen hiervan rampzalig zijn. Een belangrijke reden voor het Duitse succes is dat de Duitsers dit soort roofkapitalisten buiten de deur hebben gehouden met uitgebreide beschermingsconstructies en veel Duitse bedrijven middelgrote familiebedrijven zijn.
Wil Nederland weer een succesvol land worden, dan moeten we kiezen voor een persoonlijkheidstype dat in staat is lange-termijn en constructief te denken. Vriendelijk en sociaal waar het kan, keihard tegen de enkele mensen die onze vriendelijkheid misbruiken. Er moet volop reden zijn voor nieuwe technische vondsten en creatieve ideeën. Er moet weinig gepraat worden, maar veel gepresteerd. We moeten technische pioniers koesteren en ons meer op waarde gaan toeleggen in plaats van op korte-termijn winst. We moeten een land worden waar een Californiër zich thuis zou voelen. We moeten geen opportunist (ESTP) of zedeprediker (INFJ) verheerlijken, of oppervlakkige levensgenieters (ESFP), maar gaan voor inhoud en innovatie. Ruim baan voor de sociale uitvinder dus, die niet alleen praat maar vooral doet: de visionaire innovator en wetenschapper (ENTP resp. INTP) dus. Laten we ophouden met het geneuzel en met volle kracht problemen oplossen die er werkelijk toe doen.
Herstel na een hersenbloeding of dwarslaesie duurt lang en verloopt niet voor iedereen voorspoedig. Dankzij onderzoek van revalidatiecentrum De Hoogstraat en het UMC Utrecht zijn in een vroeg stadium de patiënten aan te wijzen waar de kwaliteit van leven achterblijft. Zorgverleners kunnen daar op inspelen met aanvullende behandelingen.
Bron plaatje: wikipedia
Het zijn de resultaten van twee promotieonderzoeken. Ten eerste ondervroeg revalidatiearts Patricia Passier 143 patiënten met een subarachnoïdale bloeding (SAB) die gedurende twee jaar bij het UMC Utrecht terecht kwamen. Ook analyseerde ze het welbevinden van patiënten drie jaar na de bloeding. Het blijkt dat de meeste patiënten na drie maanden fysiek redelijk hersteld zijn, maar vaak psychosociale klachten houden. Zo’n tachtig procent van de patiënten rapporteert klachten in het denken, vijftig procent heeft angsten en veertig procent heeft depressieve klachten.
Opvallend genoeg hebben deze klachten meer invloed op de kwaliteit van leven dan de objectief meetbare lichamelijke en cognitieve stoornissen. Passier pleit dan ook voor een individueel revalidatieplan voor patiënten waarbij zowel rekening wordt gehouden met lichamelijke en cognitieve stoornissen als met psychosociale gevolgen van de hersenbloeding.
Daarnaast volgde psycholoog Christel van Leeuwen in haar promotieonderzoek vijf jaar lang 225 mensen met een dwarslaesie. Het welbevinden van dwarslaesiepatiënten blijkt op de lange termijn grotendeels af te hangen van psychosociale factoren. Patiënten die bijvoorbeeld emotioneel stabieler zijn en hun dwarslaesie beter kunnen accepteren blijken een hoger welbevinden te hebben. Het fysieke herstel heeft natuurlijk ook invloed op het welbevinden, maar minder dan gedacht. Van Leeuwen stelt daarom voor om dwarslaesiepatiënten tijdens de revalidatie een korte vragenlijst met twee vragen over welbevinden af te nemen. Patiënten die risico lopen op een langdurig laag welbevinden kunnen op deze manier vroegtijdig geïdentificeerd worden en extra zorg krijgen.
“Voor het herstel op de lange termijn is de ernst van de aandoening vaak niet het belangrijkstâ€, stelt onderzoeksleider dr. Marcel Post van De Hoogstraat en het UMC Utrecht. “Vooral de persoonlijkheid van patiënten bepaalt het welbevinden. Dat is belangrijk voor zorgverleners, want die zijn geneigd om zich voornamelijk op fysiek herstel te richten.â€
Waarom hebben we de neiging leiders te kiezen die oneerlijk of corrupt blijken te zijn? Goed nieuws: goede leiders hoeven niet per definitie slechte mensen te zijn.
Zijn leiders per definitie rotzakken?
Een bekende uitspraak van de Britse historicus John Dalberg-Acton (waarschijnlijk zelfs bekender dan de man zelf) is: macht maakt corrupt, en absolute macht corrumpeert totaal. Wantrouwen tegen de leiders en de overheid is dan ook diep ingebakken in de westerse cultuur. Vandaar dat ze zich in het land van Niccolò Macchiavelli niet zo druk maken een leider als Berlusconi ver over de schreef gaat. We zien wangedrag van politieke leiders als een ‘occupational hazard’ – iets dat onvermijdelijk is voor mensen die een topfunctie bekleden. We verwachten van leiders dus dat ze arrogant, zelfzuchtig, hebberig, immoreel en getalenteerde bedriegers zijn. De vele anekdotes uit politiek en bestuur, denk aan de vele zelfverrijkers in Nederland, ondersteunen deze visie. Ook in het buitenland zijn er vele smeuiige verhalen bekend, denk aan Schwarzenegger, Herfkens en de strapatsen van Franse politici.
Stalin leed aan paranoïde wanen. Zijn zinloze moordpartijen maakten hem onder de machiavellistische Russen nog populairder als 'krachtige rode tsaar'.
Nee, zegt psychologisch onderzoek
Dit klopt niet, zegt psycholoog Stéphane Côté van de Universiteit van Toronto in Canada, die daar met zijn collega’s onderzoek naar deed[1]. Mensen met een vriendelijk karakter die aan de macht komen zullen deze op een mensvriendelijke manier gebruiken. Dit concludeert hij op basis van drie experimenten. In het eerste experiment bekeken de onderzoekers de mate waarin de hartslag van een persoon varieert, doorgaans een maat voor de gevoeligheid van een persoon. Het bleek dat mensen met een sterke respons van de vagale toon (de medische vakterm hiervoor) die een leiderschapsrol vervulden, veel beter in staat waren om de gevoelens van een ander te vatten dan mensen die een zwakke vagale respons bezaten.
In een tweede experiment bleken de vriendelijke leiders beter in staat om iemands gevoel van iemands gezicht af te lezen dan onvriendelijke leiders. Hoe meer macht ze hadden, hoe beter ze hiertoe in staat waren.
In het derde en laatste experiment bleken leiders beter in staat om emoties te lezen als ze daarvoor beelden hadden gezien van mensen in nood.
De conclusie van Côté en de zijnen is daarom dat we niet per definitie opgescheept hoeven te zitten met types als Berlusconi, frauderende toplieden en dergelijke. Macht werkt als een vergrootglas. Etterbakken worden tirannen[2], warmvoelende mensen op een toppositie worden sociale leiders die een hele samenleving kunnen transformeren naar een positievere manier van denken.
Het vriendelijke karakter van Gorbatsjov voorkwam dat de Sovjetunie met grof geweld ineenstortte.
Manier waarop we leiders kiezen hopeloos verkeerd
We hebben de neiging narcisten en psychopaten als leider te kiezen omdat ze zelfverzekerder overkomen. Helaas zijn dat soort mensen slecht in het luisteren naar anderen, waardoor de effectiviteit van het leiderschap is beperkt tot de doorgaans uiterst bekrompen denkwereld van dit soort lieden. Ook zijn ze van nature geneigd om hun omgeving naar hun hand te zetten voor hun eigen zelfzuchtige doeleinden.
Kortom: de manier waarop we onze politieke leiders selecteren is domweg verkeerd. Er zijn genoeg getalenteerde leiders in spe die helemaal niet de behoefte hebben hun macht te misbruiken. Alleen worden ze zelden gepromoveerd. Niet de werknemer die helpt bij rotklusjes wordt bevorderd, maar degene die het beste kan slijmen bij de baas. Ook stemmen mensen liever op een dominante, knappe politicus die mooie woorden spreekt en gelikt overkomt op de camera, dan op een politicus die in zijn leven werkelijk sociaal handelt. Dergelijke leiders zullen minder rekening houden met anderen dan de veronachtzaamde vriendelijke mensen. Al zijn ze er wel erg goed in die schijn te wekken, omdat ze precies weten wie ze de juiste vriendendiensten moeten bewijzen om hun status te verhogen[3].
Een voorbeeld van een dergelijke leider was bijvoorbeeld Jan Peter Balkenende, een (volgens mensen die hem van nabij kennen) vriendelijke en aimabele man. Erg visionair is hij niet, wat overigens voor vrijwel alle politici geldt, lees hier waarom het heil niet uit de politiek komt. Daarom is er nog steeds geen behoorlijk innovatieplatform, maar hij slaagde er wel in Nederland door een politiek uiterst lastige periode te loodsen. En eerlijk is eerlijk, dat is een prestatie van formaat. Op volstrekt vriendelijke wijze bereikt. Ook Warren Buffett, een van de rijkste mensen ter wereld, heeft naar het schijnt een mild en vriendelijk karakter.
NV’s hebben de persoonlijkheid van psychopaten
Hoe krijgen we meer van dit soort leiders? Wat zou helpen is sociale verantwoordelijkheid weer terug te brengen als kerntaak van een bedrijf. Op dit moment is in de VS (en vaak ook in Nederland) geregeld dat een manager alleen moet streven naar ‘share holder value’, zoveel mogelijk opbrengst voor aandeelhouders dus, en alles hieraan ondergeschikt moet maken. Dit geeft grote beursgenoteerde ondernemingen de persoonlijkheid van een sociopaat en zorgt dat vooral psychopaten “succes” (in de vorm van korte-termijn winst) boeken als leider. Google heeft bijvoorbeeld als slogan “You can make money without doing evil”. Toch is het bedrijf opmerkelijk succesvol (al ligt het wegens enkele privacy-inbreuken onder vuur, de corrumperende invloed van de corporation-rechtsvorm).
Ook moeten voor toekomstige politici de doopcelen gelicht worden. Blijkt meneer of mevrouw op de weg naar de top een spoor van ellende te hebben achtergelaten in de vorm van allerlei corrupte malversaties, dan moet dit in de openbaarheid. De kiezer zal dan hopelijk verstandig genoeg zijn dat soort mensen naar huis te sturen.
Links houdt van kletsen, rechts van tieten. Brits hersenonderzoek wijst uit dat ‘liberals’ (wat we in Nederland progressieven zouden noemen) een actiever gevoelscentrum (cortex cingularis anterior) hebben dan conservatieven. Conservatieven hebben juist een actievere amygdala, het deel van de hersenen dat reacties als angst, agressie en seks regelt. Humoristisch is dat op foute, rechtse wijze (namelijk door hersenonderzoek) de linkse vooroordelen over rechts bevestigd zijn. Rechtse onderbuikgevoelens bestaan echt.
Opgezwollen melkklieren en schreeuwende koppen over geweld prijken vaak prominent op en in rechtse bladen. Onderzoekers weten nu waarom. – Wikimedia Commons, Fair use
Wereldvreemd links versus de rechtse onderbuik
Het gebeurt vrij weinig dat rechtse kiezers op een linkse partij gaan stemmen of andersom. Er bestaat een sterke antipathie tussen linkse kiezers, die vinden dat rechts harteloos is en toegeeft aan onderbuikgevoelens, en rechtse kiezers, die linkse kiezers wereldvreemd en overgevoelig vinden. De beroepskeuze van linkse en rechtse mensen is vaak ook heel anders. Linksstemmende mensen werken vaak in creatieve beroepen, overheid of in de zorg, terwijl rechtse mensen vaak in de industrie of het harde commerciele bedrijfsleven werken. Het lijkt er kortom op alsof er een bepaald ‘links’ en ‘rechts’ menstype bestaat.
Ryota Kanai en zijn collega’s van het Londense University College hebben nu aangetoond dat dit beeld klopt. Het hersencentrum dat betrokken is bij gevoelens en empathie, is bij progressieven veel sterker ontwikkeld, terwijl conservatieven sterker worden bepaald door angst, seks en agressie. Dit verklaart ook waarom in rechtse bladen als de Telegraaf en de rechtse omroep Powned een harde, agressieve benadering en schaarsgekleed vrouwelijk schoon met pronte melkklieren een grote rol spelen, terwijl de progressieve omroepen (de rest m.u.v. Wakker Nederland, ook rechts maar beschaafder) overlopen van medelijden en aandacht voor maatschappelijk omstreden groepen, die ze willen beschermen tegen de ‘koude, rechtse wind’.
Als er angst heerst onder de bevolking, wordt er massaal op rechtse, autoritaire partijen gestemd.
Kanai zegt geen directe verklaring te hebben voor het ontstaan van de correlatie tussen stemgedrag en hersengebieden. Volgens hem kan het stemgedrag een gevolg zijn van de overontwikkeling van een bepaald hersengebied, maar kan het kiezen van een “linkse” of “rechtse” levensstijl ook leiden tot verschillen in de hersenen (dit is in enkele andere hersengebieden inderdaad aangetoond). Een bekend verschijnsel is dat oudere kiezers vaak rechtser stemmen. Dit is dan weer moeilijker te rijmen met een zwakkere invloed van de amygdala, maar is mogelijk te verklaren door de zwakkere lichamelijke gesteldheid en daarmee grotere angst bij ouderen.
Links komt van Venus, rechts van Mars
Hoe rechtser de partij, hoe hoger het percentage mannen dat er op stemt. Vrouwen stemmen veel vaker op linkse partijen dan mannen, terwijl mannen de steunpilaren van de conservatieven zijn.
Links en rechts hebben ook een heel andere belevingswereld, waardoor links en rechts dingen ontgaan en ze een heel andere taal spreken. Bekend is dat de hersenontwikkeling sterk wordt gestuurd door de concentratie aan geslachtshormonen in de foetus tijdens de zwangerschap. Zou het conflict tussen links en rechts misschien iets te maken hebben met het eeuwige conflict tussen vrouwen en mannen (of vrouwelijkheid en mannelijkheid)?
