syrie

Oorlog in Syrië: wat staat er allemaal op het spel?

Door Niels Verduijn:

Het Syrische leger maakt met behulp van Hezbollah, Iran, Rusland en de Koerden gehakt van de Syrische oppositie. Turkije en Saoedi Arabië zijn daarom genoodzaakt om in te grijpen. Beide staten willen koste wat kost dat Bashar al-Assad ten val wordt gebracht. Assad en zijn bondgenoten hebben al laten weten dat zij dit als een oorlogsverklaring zullen zien. Turkije is een NAVO-lid. Daardoor is de kans niet denkbeeldig dat ook het westen meegetrokken zal worden in dit conflict. Zo spreken sommige analisten en ook de Russische minister van Buitenlandse Zaken al van een mogelijke Derde Wereldoorlog. Welke partijen zijn actief in Syrië?

De Koerden

De Koerden zien het conflict in Syrië als een kans om eindelijk een eigen autonome Koerdische staat uit te roepen – de Koerden zijn de grootste minderheid in de wereld zonder een eigen staat. Hun grondtroepen verrichten op de grond het meest effectieve verzet tegen IS en zij worden daarin gesteund door Amerika. Althans, wanneer het de Verenigde Staten uitkomt.

Turkije

Veel rebellen in Syrië zijn getraind in zowel Turkse als Jordaanse trainingskampen en ook voorziet Turkije hen van logistieke steun. Het doel van Turkije is om Assad ten val te brengen, aangezien hij een gaspijpleiding van Qatar naar Turkije heeft tegengehouden. Deze pijpleiding zou de Turkse afhankelijkheid van Russisch gas opheffen, wat geostrategisch zeer voordelig is voor Turkije (UPDATE: deze ‘Pipeline War’ theory is inmiddels verworpen!). Tevens zal Turkije koste wat kost proberen te voorkomen dat de Koerden een eigen autonome staat zullen stichten. De kans is dan namelijk aanwezig, dat ook de Koerden in Turkije zelf zich willen afscheiden en aansluiten bij deze staat.

De werkelijke reden, volgens analisten, waarom al-Assad persé afgezet moet worden: de voorgestelde gaspijplijn tussen Qatar en Turkije.
De werkelijke reden, volgens veel analisten, waarom Assad persé afgezet moet worden: de voorgestelde gaspijplijn tussen Qatar en Turkije. (c) oil-price.net

Wanneer Turkse regeringsleiders dus zeggen dat ze primair als doel hebben om IS te verslaan in Syrië, moet je dat dus met een korrel zout nemen. Zo voerde het land aan het begin van het conflict een open border policy, zodat jihadisten gemakkelijk de grens over konden steken naar Syrië. Het was pas na druk vanuit de internationale gemeenschap dat ErdoÄŸan een eind maakte aan dit beleid. Vervolgens maakte ISIS ErdoÄŸan uit voor verrader en later volgde er ook een aantal bomaanslagen in Turkije die door dezelfde terroristengroep werd opgeëist.

Saoedi Arabië

Saoedi Arabië (en een aantal andere Golfstaten) wil ook van Assad af. Ook zij zien Assad als obstakel voor het realiseren van de gaspijpleiding. Deze gaspijpleiding zou ervoor moeten zorgen dat Europa voortaan haar gas kan importeren vanuit het Midden-Oosten en op die manier niet meer afhankelijk is van Russisch gas. De andere reden is omdat zij de invloed van Iran in het Midden-Oosten willen inperken, aangezien Syrië en Iran bondgenoten zijn. Ook voor de Golfstaten geldt dat je het met een korrel zout moet nemen wanneer zij zeggen dat zij als primaire doel hebben om de terroristen te verslaan (behalve wanneer het de terroristische dreiging binnen hun eigen landgrenzen betreft). Vergeet trouwens niet dat groeperingen zoals Al Qaida, IS, Al Nusra Front etc. allemaal wahabitische groeperingen zijn. De staatsreligie van Saoedi Arabië en tevens onze ‘gezellige’ bondgenoot . . .

Rusland

Uiteraard heeft Rusland er alle belang bij dat die gaspijpleiding er juist niet komt. De Europese Unie is verreweg de grootste klant van Gazprom. Daarnaast hebben de Russen een marinehaven in Syrië (hun enige in het hele Midden-Oosten) die van geostrategisch belang is en kijken zij met argusogen naar de toenemende activiteit van islamitische terreurgroepen in hun achtertuin. De Russen worden ervan beschuldigd dat zij niet enkel terroristen bombarderen maar ook gematigde oppositiegroepen. Iets wat lastig aan te tonen is, aangezien de terroristen al vrij vroeg in het conflict erin geslaagd zijn de oppositie te kapen. ‘Gematigde’ oppositiegroepen werken in veel gevallen samen met extremisten als Al Nusra en Ahrar al-Shams in gezamenlijk operaties tegen Assad. Uiteraard heeft Rusland er belang bij om de gematigde oppositiegroepen die er nog wel zijn uit te schakelen, zodat het westen daarna voor een patstelling komt te staan: de omstreden Assad helpen of terroristen?

Amerika

Uiteraard heeft Amerika er alle belang bij dat Europa minder afhankelijk wordt van Russisch gas. Toch is het primaire belang van Amerika voornamelijk het in stand houden van het internationale petrodollarsysteem (en dus niet het verspreiden van democratie en vrijheid). Het is om deze reden dat verschillende partijen (waaronder Irak) Amerika ervan beschuldigen dat zij een schijncampagne voeren tegen IS, aangezien hun primaire doel is om Assad ten val te brengen. Iets wat naar mijn mening slechts deels waar is. Amerika dacht namelijk Assad wel even zonder al teveel weerstand af te zetten –het doel heiligde hier de middelen – om daarna meteen een pro-Amerikaans regime te installeren. De oorlog woekert inmiddels echter al een paar jaar door en nu zitten ze opgezadeld met een oppositie, gedomineerd door terroristen. Tevens lijken de sancties die zijn opgelegd door Amerika en de EU ook niet bepaald in het voordeel van het Syrische volk te werken.

Strijders van de YPG, de enige effectieve verzetsorganisatie tegen IS. Bron: kurdishinfo.com
Strijders van de YPG, de enige effectieve verzetsorganisatie tegen IS. Bron: kurdishinfo.com

Israël

Naast het militair industrieel complex is de Israëlische lobby binnen de Amerikaanse overheid enorm. Sommige analisten stellen zelfs dat de gehele War On Terror een zionistisch verdeel en heers complot is om het Midden-Oosten te herstructureren. Zo zijn er in het verleden verschillende controversiële overheidsdocumenten online verschenen waarin dit soort strategieën beschreven staan (voor meer informatie klik hier, hier en hier). Persoonlijk word ik altijd een beetje moe van het ‘Israël zit overal achter’. Wat het ook moge zijn, de directe rol van Israël in het conflict is tot op heden in ieder geval beperkt geweest. Zo zijn er een aantal luchtaanvallen uitgevoerd tegen het Syrische leger, alhoewel de Israëli’s zelf stellen dat dit slechts defensief beleid is. Er komen namelijk zo nu en dan verdwaalde raketten in door Israëlisch  gecontroleerd grondgebied terecht. Wel is het bekend dat er verschillende terroristen medische hulp hebben gekregen in Israëlische ziekenhuizen (wat op zichzelf niets bewijst). Toch is het voor Israël vanuit geostrategisch perspectief uiterst wenselijk dat Assad valt. Iets wat in een uitgelekt e-mailtje van Hillary Clinton duidelijk uiteen wordt gezet. Tevens zien sommige Israëlisch denktanks ISIS als een ‘useful tool’ tegenover hun vijanden (Iran, Hezbollah, Assad) en daarom beter niet verslagen kan worden.

Bashar al-Assad

De man om wie het allemaal draait. Assad is een beetje te vergelijken met Qadhafi. Hij kon zijn volk een zekere vorm van economische, politieke en sociale stabiliteit garanderen. Enige voorwaarde was wel dat je het niet in je hoofd moest halen om kritiek te gaan uiten op het regime. Deed je dat wel dan had je een groot probleem. En dit is precies hoe het conflict in het land is begonnen. Een deel van de bevolking kwam om diverse redenen in opstand (waarvan de CIA uiteraard gebruik van heeft gemaakt) en die opstand werd met ijzeren vuist neergeslagen. Assad is dan ook niet de goedheiligman zoals sommige Israël- en Amerikahaters hem soms zien (1). Ook hij bombardeert zijn eigen bevolking, koopt ook net zo vaak olie van IS, heeft in het begin van het conflict een grote groep terroristen vrijgelaten om op die manier de oppositie te radicaliseren en heeft ook bijgedragen aan de Soennitische opstand in Irak wat later resulteerde is IS.

Iran en Hezbollah

Hier kunnen we kort over zijn. Iran is een sji’itische theocratie, Hezbollah een sji’itische gewapende militie in Libanon. Beide zijn bondgenoten van Syrië en beide zijn vijanden van Israël, Saoedi-Arabië en de USA.

De war profiteers

And last but not least zijn er natuurlijk ook nog de war profiteers.

 

(1) Hetzelfde geldt  voor Poetin. Voor meer informatie, klik hier, hier en hier.

 

Russische gevechtsvliegtuigen in actie.

Russische ingreep in Syrie: zwanenzang of meesterzet?

Nu Rusland direct ingrijpt in Syrië ten gunste van de regering-al Assad, lijkt het een kwestie van tijd voordat de Syrische regeringstroepen weer de overhand krijgen in de burgeroorlog. Waarom is Poetin, de president van een land in grote geldproblemen, zo happig om in Syrië een kostbare oorlog te beginnen?

De Russische analyse van de situatie in Syrië en Irak
Met veel andere mensen over de wereld trouwens, maakt de Russische regering zich het nodige zorgen over de zwalkende, visieloze Amerikaanse politiek in het Midden Oosten. Door Amerikaans buitenlands beleid zijn ooit redelijk stabiele staten zoals Libië, Syrië en Irak ten gronde gericht en veranderd in broedplaatsen van burgeroorlog. Het Amerikaanse buitenlandse beleid is zover van de realiteit verwijderd, dat een Amerikaanse officier voorstelde om de extremisten van Al Nusra, een filiaal van de terreurgroep die in 11 september 2001 de verwoestendste aanslag ooit op Amerikaans grondgebied pleegde, te gaan steunen. Terecht leveren de Russen hierop harde kritiek.

Russische gevechtsvliegtuigen in actie.
Russische gevechtsvliegtuigen in actie.

Buurstaten als Jordanië en Libanon voelen de gevolgen, denk aan stromen vluchtelingen, en moeten de grootste moeite doen om ook het hoofd boven water te houden. In deze poel van ellende hebben de extremisten van Al Qa’ida en de afsplitsing Islamitische Staat vrij spel. Kortom: er moest iets gebeuren.

Waarom Poetin de grote winnaar gaat worden
Zelfs een jaar lang bombarderen door grootmacht VS bleek onvoldoende te zijn om Islamitische Staat op de knieën te krijgen. De groep breidde het grondgebied zelfs nog uit. In de westerse media worden de wandaden van IS breed uitgemeten.
Nu Poetin gaat ingrijpen en zoals het nu zich aan laat zien, in samenwerking met de Syriërs, Irakezen en Iran IS en de door de Amerikanen gesteunde moslimextremisten van de kaart gaat vegen, bereikt hij meerdere strategische doelen. Ten eerste heeft hij laten zien dat Rusland, in tegenstelling tot de onbetrouwbare Verenigde Staten, haar bondgenoten nooit laat vallen. Het wegbombarderen van door de VS gesteunde groepen omdat het “terroristen” zijn (wat overigens voor het grootste deel klopt), is een enorme belediging. Ten tweede laat hij zien, dat Rusland in staat is doortastend op te treden en voor elkaar krijgt, wat de Amerikanen niet voor elkaar krijgen. Dit betekent enorm gezichtverlies voor de Amerikanen. Op de Russen kan je, zo blijkt, rekenen. Op de Amerikanen niet.

Ten derde verzekert Rusland zich op deze manier van drie trouwe bondgenoten: Syrië, Irak en Iran, en hierna ook Libanon. Die nu een gaspijpleiding van Qatar naar Turkije effectief zullen blokkeren.
Ten vierde: NAVO-staat Turkije wordt nu vakkundig ingekapseld en gekortwiekt. Erdogan kan zijn plannetjes voor een nieuw groot-Turks rijk op zijn buik schrijven en ook de Koerden in Turkije zelf, met veel Turken overigens, hebben nu een flink appeltje te schillen met de verraderlijke AKP-leider. Kortom: met een harde tactische klap is Poetin weer helemaal terug op het wereldtoneel.

Wat wordt de tegenzet van de Amerikanen?
Deze geopolitieke catastrofe is hard aangekomen in Washington en Ankara en we kunnen er dus op rekenen dat er weer plannen worden bekokstoofd. Het effectiefste zou het leveren van luchtdoelgeschut aan de ‘rebellen’ in Noord-West Syrië zijn. Voor Qatar is het erop of eronder. Mislukt dit, dan moet hun gas door de nauwe Straat van Hormouz, die door Iran eenvoudig is dicht te zetten.

Bashar al-Assad tijdens een bezoek aan het Braziliaanse parlement. Bron: Wikimedia Commons

Wie is Bashar al-Assad?

De president van Syrië moet van de Amerikanen, hun Europese vazallen en de soennitische buurlanden van Syrië vertrekken. Vermoedelijk zal er daarom over niet al te lange tijd een andere leider zitten.  Rusland en China vinden dit geen verstandig idee. Wie heeft er gelijk? Wat voor een persoonlijkheid heeft deze vermeende massaslachter en onderdrukker?

In verband met de actuele situatie in Syrië wordt dit artikel uit 2012 geherpubliceerd.

Bashar al-Assad tijdens een bezoek aan het Braziliaanse parlement. Bron: Wikimedia Commons
Bashar al-Assad tijdens een bezoek aan het Braziliaanse parlement. Bron: Wikimedia Commons

Introvert en gereserveerd
Van ooggetuigen en mensen die Bashar al-Assad persoonlijk kennen, weten we dat hij een introvert en gereserveerd karakter heeft. Anders dan zijn dominante, actieve broer Bassel al-Assad, de gedoodverfde opvolger van vader Hafez, of zijn andere broers en zussen had hij geen enkele interesse om een politieke of militaire carrière te volgen. In plaats hiervan volgde hij een opleiding tot oogarts, eerst aan de Universiteit van Damascus, daarna aan het Londense Western Eye Hospital. Na de dood van Bassel bij een auto-ongeluk in 1994 werd Bashar teruggeroepen naar Syrië en door vader Hafez voorbereid om hem op te volgen. In de karakteristieke, doordachte en geslepen stijl van Hafez senior, bouwden de Al-Assads systematisch aan een stabiele machtsbasis voor Bashar. Zo werd de generatie oudere legerofficieren die loyaal waren aan Hafez, geleidelijk vervangen door jongere officieren die met Bashar in nauw contact stonden.Ook werd het Syrische volk langzamerhand vertrouwd gemaakt met Bashar als nieuwe leider. Ook nam Bashar het belangrijke wingewest Libanon over. Er bleef naar schatting 2 miljard dollar aan de Syrische strijkstok hangen van het Iraakse oliegeld.

Brute, maar bekwame dictatuur
Na het overlijden van zijn vader Hafez in 2000 volgde Bashar hem zonder al teveel problemen op. Binnenlands trad hij keihard op tegen politieke dissidenten (overigens gebruikelijk in de Arabische wereld), in het buitenland schroomde hij stevige taal tegen Israël en de Verenigde Staten niet. Hiermee maakte hij zich populair bij de bevolking. Anders dan buurland Irak beschikt Syrië maar over kleine, snel slinkende olievoorraden. Bashar moest dus door een uitgekiend buitenlands beleid compenseren wat de olierijke buurlanden door de geografie in de schoot geworpen kregen. In het begin heeft hij geprobeerd om democratische hervormingen door te voeren, maar kwam er al snel achter dat Syrië hier niet rijp voor was.

Succesvoller was zijn hervorming van Syrië van planeconomie naar grotendeels markteconomie. Hierdoor werd hij ook minder afhankelijk van het rijke buurlandje Libanon als bron van inkomsten. Met succes: Syrië is nu 2,5 maal zo rijk vergeleken met de dag waarop Bashar het roer van vader Hafez overnam. Bashar ligt onder vuur voor onder meer het schenden van mensenrechten en corruptie. Naar verluidt heeft de familie al-Assad zo’n 2 miljard dollar bij elkaar gestolen en naar bevriende landen als Rusland gesluisd. Gezien de extreem snelle groei van de Syrische economie de afgelopen tien jaar lijkt dit echter geen funeste gevolgen te hebben gehad. Hierom wordt hij ook door de meeste Syriërs gewaardeerd. Niet veel staatshoofden kunnen Bashar nazeggen dat gedurende hun regering hun land per jaar tien tot vijftien procent rijker is geworden.

Bashar al-Assad: arts als president
Zowel ooggetuigenverslagen als tekstuele analyse van zijn toespraken en interviews geven de indruk van een bedachtzame, intelligente, wat saaie man die zich vereenzelvigt met een groter geheel in plaats van zelf op de voorgrond te treden. Zijn beroepskeuze wijst op een sociaal betrokken, introverte, wellicht wat pietluttige man. Dit maakt hem een niet erg charismatische, wispelturige maar wel effectieve leider. Die wispelturigheid kan echter ook tactiek zijn om zijn tegenstanders op het verkeerde been te zetten. Ondanks alle retoriek lijkt de werkelijke agenda van al-Assad het behartigen van de belangen van Syrië en de Syriërs te zijn geweest. Hierin sluit hij weinig compromissen: zowel tekstuele analyses als het Syrische buitenlandse beleid tonen aan dat hij een leider is die als het er op aankomt, niet over zich laat lopen en keiharde maatregelen niet uit de weg gaat.

Zoals het dreigen met chemische wapens. Dit is geen daad van een bloeddorstige, megalomane gek, zoals westerse oorlogspropaganda ons doet geloven, maar een weloverwogen afschrikwekkend middel van een zwak land met een zwak leger om te voorkomen dat het onder de voet wordt gelopen door de veel sterkere buurlanden. Vergeleken met de westerse bondgenoten Saoedi-Arabië, Qatar en Koeweit, die hun olierijkdom voornamelijk misbruiken om ellende aan te richten, is Syrië een oase van rust, vrouwenrechten en vrijheid voor religieuze minderheden. De meeste Syriërs, die uit hun buurlanden van vluchtelingen uit de eerste hand horen wat voor een ellende het daar is, beseffen dit zeer goed.

Bashar eerder nuttig dan een probleem
Ik denk dat de Russen, van oudsher georiënteerd op persoonlijkheden van leiders, beter in staat zijn  dan de Amerikanen om al-Assad op werkelijke waarde te schatten. In tegenstelling tot de psychopaat Saddam Hussein en de labiele, megalomane Gadaffi, is al-Assad een  geestelijk normale man. Je kan beter zaken doen met een pragmatische man als Bashar al-Assad dan met een religieuze heethoofd of een pathologisch leugenaar. Als het Westen de relaties met Syrië zou normaliseren, zou dat de prikkel voor al-Assad wegnemen om met Iran samen te werken. In plaats van het regime te destabiliseren, is het verstandiger de Syriërs te helpen, geleidelijk democratische hervormingen door te voeren en immuniteit voor de al-Assads te garanderen. Bashar wil wel, maar heeft slechts beperkte manoeuvreerruimte. Het lijkt er op dat de Russen en de Chinezen dat beter beseffen dan de door ideologie verblinde westerse politieke leiders.

Aanbevolen
The Real Bashar al-Assad, The Syria Page (2012)

Aanhangers van de PYD in bevrijd Rojava.

‘Anarchistische samenleving in Rojava nu realiteit’

Is Rojava het eerste bewijs dat een anarchistische samenleving kan werken? De Koerden in Rojava, West-Koerdistan, zijn vooral bekend door hun heldhaftige verzet tegen ISIS en hun handlangers van de Turkse AK Partij.  Minder bekend is dat Rojava een unieke samenlevingsvorm heeft, waarin anarchistische en libertaristische principes verwerkt zijn.

Anarchy in Rojava: A libertarian revolution in the Middle East

Steeds meer anarchisten uit Turkije en de rest van de wereld steunen Rojava. Binnen Rojava zijn man en vrouw gelijkwaardig en bestaat er vrijheid van levensovertuiging. Dat is zoals bekend in de rest van het Midden-Oosten wel anders. Rojava wordt bestuurd door de PYD, waarvan de gewapende tak, de YPG, er nu in geslaagd is bijna geheel Rojava te bevrijden van islamisten. De PYD kent een unieke grassroots-organisatiestructuur, waarbij elk bestuur bestaat uit een Arabier, een Koerd en een Syrische christen. Ook is minimaal 40% van de bestuurders vrouw. Heeft de PYD een werkend recept gevonden om in het door sektarisme geteisterde Syrië vrede te brengen, en zal de PYD er in slagen stand te houden ondanks de handelsblokkade van Turkije?

Meer informatie:
Roarmag
Rudaw.net

Aanhangers van de PYD in bevrijd Rojava.
Aanhangers van de PYD in bevrijd Rojava.

Video: is de invasie van Syrië wel een goed idee?

Na de verpletterende successen van de oorlogen in Afghanistan (de Taliban komen weer aan het bewind),  Irak (nu een provincie van aartsrivaal Iran geworden) en Libië (nu aan het afglijden naar een islamistische staat), willen sommige Amerikanen, vooral aanhangers van de Republikeinse partij, weer een nieuwe oorlog. In Syrië deze keer, om de booswicht Bashar al-Assad ten val te brengen en een democratisch bewind te vestigen. Sommigen zetten daar kritische kanttekeningen bij.

Het lijkt erop dat de Russische leider Vladimir Poetin een wat realistischer inschatting maakt van de situatie in Syrië dan het westerse politieke establishment.

Lees ook:
Wie is Bashar al-Assad?

Het bewoonde deel van Iran bestaat uit bergketens, die een lege woestijn omringen. Bizar, maar Iran doet het als land door de eeuwen heen redelijk goed.

Pax Iranica

Iran, de bakermat van de islamitische revolte, wordt door veel mensen geassocieerd met godsdienstfanatisme en terreur. Iran is een land waar de mensenrechten met voeten worden getreden, maar toch is de waarheid iets genuanceerder. Een overheersende invloed van Iran in het Midden Oosten zou zelfs gunstiger uitpakken dan veel mensen vermoeden.

Het bewoonde deel van Iran bestaat uit bergketens, die een lege woestijn omringen. Bizar, maar Iran doet het als land door de eeuwen heen redelijk goed.
Het bewoonde deel van Iran bestaat uit bergketens, die een lege woestijn omringen. Bizar, maar Iran doet het als land door de eeuwen heen redelijk goed. Bron: Ikonact, Wikimedia Commons

Iran: een woestijn omringd door vruchtbare bergen
De geografie van Iran is uniek. In de meeste landen vormt een vlakte het centrale deel van het land, waar de bevolking en grote steden zijn geconcentreerd. In Iran daarentegen is deze centrale vlakte, gevormd door de Dasht-e Kavir met de Dasht e Lut, een blakerende zoutkorst met daaronder modder, waar een handjevol nomaden een kwijnend bestaan leidt. Kortom: zo erg dat zelfs de creatiefste permacultuuraanhanger niet erg ver zou komen.

De grote bevolkingsconcentraties in Iran wonen in de omringende bergen: het Zagrosgebergte aan de grens met Irak en Turkije en de Elboerzbergen in het noorden, tegen de Kaspische Zee.

Precair etnisch Perzisch overwicht
Iran wordt bewoond door meerdere etnische groepen, waarvan de grootste en meest overheersende groep wordt gevormd door de Farsi (Perzen). Zij maken iets meer dan de helft van de bevolking uit en zijn cultureel de dominante groep. Andere grote groepen zijn de Turkse Azeri, de Koerden, de met de Perzen cultureel verwante Luri en  de Arabieren in de Iraanse grensprovincie Khoezestan. Om deze etnische groepen in het gareel te houden is welke Iraanse staat dan ook gedwongen er een genadeloos effectieve geheime dienst op na te houden, denk aan de SAVAK van de sjah en de nog meedogenlozere giranica/eheime dienst van de mollahs.

Veroordeeld tot armoede
Bergen zijn schilderachtig, maar een ramp voor de economische ontwikkeling. Infrastructuur als wegen en spoorlijnen aanleggen, bijvoorbeeld,  is lastig en zeer duur. De bevolking woont verspreid in dalen, zodat niet snel schaalvoordelen ontstaan. Bevaarbare rivieren zijn er al helemaal niet. Transport is zo moeizaam dat ondernemers en industriëlen nauwelijks winst maken.

Zonder de olie was Iran dus een arm land geweest, te vergelijken met bijvoorbeeld Syrië en had het economische zwaartepunt van het land in de vruchtbare grensprovincie Khoezestan gelegen. Nu weet het land nog enige, beperkte, welvaart uit de verkoop van aardolie te winnen.

Controle over Irak van levensbelang voor Iran
Het verhaal verandert als Iran ook greep krijgt op buurland Irak. Irak bestaat uit het vlakke, vruchtbare Mesopotamië met aangrenzende woestijnen en de Koerdische bergen in het noorden. Irak heeft op Saoedi Arabië na de grootste olievoorraden van het Midden Oosten. Wat Irak vooral interessant maakt is de religieuze make-up van de bevolking: zestig procent is sji’iet en twintig procent is Koerd, een volk waar Iran op betere voet mee staat dan met de historische Arabische erfvijanden. Kortom: het kost Iran niet veel moeite om greep op Irak te houden. Dit is nu – met de terugtrekking van het Amerikaanse leger uit Irak – ook gelukt: het land wordt nu bestuurd door pro-Iraanse politici.

De gevolgen van een groot-Iraans rijk
Iran is aan alle kanten omringd door bergen. Deze beschermen het land, maar belemmeren het ook bij agressieve bedoelingen. Het enige gebied dat het waard is om onder de voet te lopen, Irak, staat nu onder Iraanse invloed. De Amerikanen en Israëli’s zijn nu heel bang dat er een doorlopende strategische lijn ontstaat van Iran, Irak en Syrië. Een ware as van het kwaad, om met de neoconservatieven te spreken.  Ook zal Iran toegang hebben tot de Middellandse Zee.

De gevolgen zijn echter mijns inziens beperkt. In het noorden bevindt zich de staat Turkije, die nu steeds sterker wordt. Omdat de meeste Turken soennieten zijn, bestaat er een natuurlijk antagonisme tegen Iran. Dit houdt de Iraanse positie zwak, ook omdat de meeste Syriërs soennieten zijn en makkelijk door de Turken opgezet kunnen worden tegen de pro-Iraanse heersers.

De Iraanse invloedssfeer reikt tot Israël en Libanon (met een grote sji’ietische minderheid), iets wat de Israëli’s met angst en beven tegemoet zien. Strategisch gezien zou Iran echter weinig opschieten met een oorlog tegen Israël. De aanvoerlijnen zijn lang, kwetsbaar voor de superieure Israëlische luchtmacht en Israël, dat ver weg ligt van Iran, is geen strategische bedreiging voor Iran.

Aanval op Saoedi Arabië?
Veel interessanter voor de Iraniërs is het aanpakken van het regime in Saoedi Arabië. De oostkant van dit enorme land, waar de olievelden liggen, kent een grote sji’ietische minderheid en hiermee zou het land de complete Golfregio – met de grootste olie- en gasvoorraden ter wereld – beheersen. Ook zou het voor het land enorm veel prestige opleveren, de voor islamieten heilige plaatsen Mekka en Medina te overheersen.

De vraag is echter of ze dit zullen proberen. De dagen van de oorlogszuchtige grijsaard Khomeini zijn over. Ook is het met de machtige Amerikaanse vloot in de Straat van Hormoez strategisch onhaalbaar, mede omdat er een enorme woestijn ligt tussen de Vruchtbare Halve Maan (die Iran dan controleert, m.u.v. het grondgebied van Israël) en de olievelden.

Zeer winstgevende gevolgen voor westerse wapenindustrie
Vermoedelijk zal een wapenwedloop met Saoedi Arabië volgen, waarbij de oliesjeiks hun koffers zullen legen in westerse wapenfabrieken en scheepswerven. Hiermee zouden bij de sjeiks de middelen verdwijnen om hun verderfelijke salafistische geloof nog verder te verspreiden. Ook zou dit economisch zo een last betekenen dat het land wel moet moderniseren (dus minder strenge godsdienstige regels invoeren) om het hoofd boven water te houden.

Turken worden afgeleid
Dit geldt uiteraard ook voor de Turken. Ook zij zullen hun toch al puissant grote leger nog verder gaan uitbreiden. Een nadeel vanuit westers perspectief is dat de Turken hun aandacht zullen verleggen naar de Balkan. Historisch gezien was de Balkan het winstgevendste deel van het Ottomaanse rijk. Waarschijnlijk zullen de Turken er alles aan doen om deze positie weer terug te winnen. Dat zou dus weer nieuwe instabiliteit in de Balkan, vooral in Bulgarije, betekenen. De kans zit er echter toch al in dat dat gaat gebeuren.

Lees ook
Iran gisteren en vandaag
Sinister schaakspel in de Perzische Golf
Waarom willen de Amerikanen perse Assad weghebben?

Als Assad aan de macht blijft, strekt de invloedssfeer van Iran zich straks uit van de Middellandse Zee to West-Afghanistan

Waarom willen de Amerikanen persé Assad weg hebben?

Na meer dan dertig jaar rust moet het Syrische regime van de Assads nu plotseling het veld ruimen van het Witte Huis. En daar is een goede geopolitieke reden voor. Maar maken de Amerikanen wel de juiste afweging?

Syrië: dictatuur van een sji’ietische minderheid
Syrië, een klein, overbevolkt en verarmd land dat tussen Turkije en Israël inligt, wordt al sinds decennia geregeerd door de familie al-Assad en hun clan van alawieten. Meer details in ons eerdere artikel. Dit is een sji’ietische sekte die slechts twaalf procent van de bevolking uitmaakt, maar alle leidende posities in het land bekleedt. Dat vader Hafez al-Assad alleen alawieten op leidende posities plaatste is met een goede reden. De soennitische meerderheid vindt sji’ieten ketters en haat – ook door het uiterst brute optreden van de al-Assads tegen politieke tegenstanders – het regime intens. Zoon Bashar al-Assad kan daarom alleen op de alawieten en in mindere mate de andere religieuze minderheden (druzen en christenen) rekenen, want ook zij zijn hun leven niet zeker als de soennitische volkswoede los barst. Assad en zijn aanhangers vechten nu letterlijk voor hun leven (denk aan wat met Gadaffi gebeurd is) en gebruikt daarom uiterst bruut geweld. Assad heeft maar één trouwe bondgenoot: het eveneens sji’ietische Iran.

Als Assad aan de macht blijft, strekt de invloedssfeer van Iran zich straks uit van de Middellandse Zee to West-Afghanistan
Als al-Assad aan de macht blijft, strekt de invloedssfeer van Iran zich uit van de Middellandse Zee to West-Afghanistan

Irak zal onder invloed Iran komen
Het oostelijke buurland Irak werd tot minder dan tien jaar terug  beheerst door dictator Saddam Hussein. Ook Saddam behoorde tot een minderheid: soennieten deze keer die de sji’ieten en de Koerden beestachtig onderdrukten. Iran heeft zeer veel invloed in Irak: de meeste Irakezen zijn sji’ieten en de leidende Iraakse politici zijn ballingen uit Iran. De Amerikanen beheersen Irak echter militair, waardoor de Iraanse invloed beperkt bleef. Obama wordt door schulden geplaagd en heeft tijdens de verkiezingsstrijd ook de belofte gedaan zich uit Irak terug te trekken. Hierdoor zal de invloed van Iran in Irak enorm toenemen.

Invloed Iran reikt tot Middellandse Zee en Libanon
Met bondgenoot Assad aan het bewind in Syrië en de controle over Irak, zal de Iraanse invloed tot aan de Middellandse Zeekust in Libanon reiken.  De zwakke staat Syrië krijgt op die manier ondersteuning van het sterke Iraanse leger. Iran heeft na dertig jaar economische sancties een zeer goed ontwikkelde wapenindustrie. Hoewel vrouwen als tweederangs burgers worden behandeld in Iran, zijn ze zeer goed opgeleid – meer dan de helft van alle universitair geschoolden in Iran is vrouw, overwegend in bètawetenschappen. Kortom: Iran kan over een goed opgeleide bevolking en een goed ontwikkelde industrie beschikken. Het land is ook zelfvoorzienend in aardolie.

Meer druk op Israël
Slecht nieuws voor Israël. Nu is het voor Iran zeer lastig om wapens naar de Libanese Hezbollah-beweging en de Amal-militie te smokkelen. Transport ging over zee, waar de Amerikaanse vloot ligt. Met de Amerikanen weg uit Irak, kan Iran geavanceerde zware Iraanse wapens zoals raketten met honderden kilometers bereik over land naar Hezbollah verschepen. Hiermee kan Hezbollah het dichtstbevolkte deel van Israël beschieten. Iran kan ook vrij eenvoudig grote hoeveelheden troepen in Syrië legeren. Wat dan ontstaat is een nieuw Perzisch Rijk van de Middellandse Zee tot West-Afghanistan.

Regime al-Assad moet van VS en Israël verdwijnen om de invloed van Iran in te perken
Geen wonder dat zowel Israël als de Amerikanen graag zien dat al-Assad wordt afgezet (wat zal neerkomen op: afgeslacht, al zijn de stedelijke Syriërs iets beschaafder dan de Libische bedoeïenen). Ook Erdogan ziet dat graag: als Iran dit gebied overneemt, stopt dit de Turkse expansie naar het zuiden en dat zou zijn plannetjes flink in de war schoppen. Openlijke inzet van de luchtmacht van de NAVO kan niet. Dit zouden Rusland en China, die weinig last hebben van Iran en het land juist erg nuttig vinden als tegenwicht tegen de Amerikanen en de soennieten, niet toestaan.

De mogelijkheden van de Amerikanen zijn beperkt. Ze hopen op een opstand binnen het Syrische leger, waarvan nu sprake lijkt te zijn – al kan dit ook een propagandacoup zijn. Deze gewapende rebellen kunnen ze dan via de Turken of de andere buurlanden voorzien van wapens en geld. Na het waarschijnlijke bloedbad wordt Syrië dan een soort vazalstaat van Turkije. Een andere optie is een gewapend ingrijpen door het Turkse leger, uiteraard om “humanitaire redenen”. Het is niet voor niets dat Erdogan zich plotseling zo druk maakt over mensenrechtenschendingen in Syrië. Dit is de effectiefste oplossing. Dit heeft ook als voordeel dat het bloedbad voorkomen kan worden. Ook dit betekent vanzelfsprekend een flinke uitbreiding van de Turkse invloedssfeer.

VS en Israël maken mogelijk rekenfout
Dat laatste, de uitbreiding van de Turkse invloedssfeer, is nu net het probleem. Turkije is net als Iran geen Arabisch land, maar is, net als de meeste Arabieren, soennitisch. Turkije, het machtigste en meest ontwikkelde soennitische land, is een logische kern van een groot soennitisch rijk, beter bekend als een kalifaat. Waarschijnlijk zal dit in eerste instantie de vorm krijgen van een islamitische unie. Dit is nog veel vervelender nieuws voor Israël, want Israël wordt dan een soort eiland midden in één enkele vijandige staat. Wordt Israël veroverd, dan ontstaat een ononderbroken landverbinding van Marokko naar Irak.

De soennieten zullen daarentegen niet accepteren dat het ketterse Iran de leiding overneemt. Iran kan daardoor nooit een geostrategische bedreiging vormen – al kan het, zoals gezegd, voor veel ellende zorgen voor Israël en met Hezbollah als proxy de Israëli’s het leven bijzonder zuur maken.

Waarschijnlijk gokken de Amerikanen er op dat de islamitische landen zullen seculariseren zoals ook met de christelijke landen gebeurd is. Ook geloven ze dat democratie een effectief tegengif is tegen islamitisch fundamentalisme. Hierbij vergeten ze dat ook het fundamentalistische Iran een democratie is – zij het dat de islamitische wet deze erg inperkt. De eerste ontwikkelingen in Tunesië en Libië – en ook Egypte – volgen helaas het Iraanse beeld.

Hoopvolle ontwikkeling: eerste excuses islamitisch land voor schenden mensenrechten ooit
Wel heeft Erdogan nu excuses gemaakt voor het geweld tegen de Koerden in de twintiger jaren. Uiteraard was dit om de kemalisten dwars te zitten, maar toch is hiermee een precedent geschapen. Dit is de eerste keer dat een leider van een islamitisch land zijn excuses heeft aangeboden voor mensenrechtenschendingen. Zo zal er meer respect voor mensenrechten in Turkije en ook in de rest van de islamitische wereld komen.

Syrië bestaat geopolitiek gezien uit twee eilanden. Ook ligt de hoofdstad zeer dicht bij Israël in de buurt. Een weinig benijdenswaardige positie.

Syrië: de toekomst

In Syrië, een klein, arm, maar strategisch gelegen land, regeert een kleine sji’ietische minderheid over een soennitische meerderheid. Zal het dictator Assad lukken het verzet neer te slaan?

Net als ooit buurland Irak, wordt Syrië geregeerd door de nationaal-socialistische Ba’ath-partij. De etnische achtergrond is echtere totaal verschillend. Net als Saddam is Assad afkomstig van een minderheid, niet van soennieten (zoals in Irak) maar van alawieten, met 12% van de bevolking een kleine sji’ietische minderheid. Het kleine (6x Nederland), arme en overbevolkte woestijnachtige land bestond tot voor kort voornamelijk van olie, maar zal vanaf 2012 een netto olie-importeur worden. De bevolking, nu 22 miljoen, groeit extreem snel. In vijftig jaar is deze vervijfvoudigd.

Syrië, geopolitiek

Syrië bestaat geopolitiek gezien uit twee eilanden. Ook ligt de hoofdstad zeer dicht bij Israël in de buurt. Een weinig benijdenswaardige positie.
Syrië bestaat geopolitiek gezien uit twee dichtbevolkte eilanden. Ook ligt de hoofdstad zeer dicht bij Israël in de buurt. Een weinig benijdenswaardige positie.

Geopolitiek gezien is de situatie van Syrië weinig hoopvol. Het land ligt ingeklemd tussen de machtige vijandige buurstaten Turkije en Israël. Irak wordt beheerst door het Amerikaanse leger. Turkije heeft een ijzeren greep op de rivieren die het Syrische water leveren en draait langzamerhand de kraan dicht. De hoofdstad Damascus ligt op slechts enkele tientallen kilometers van de door Israël veroverde Golanhoogte. Syrië bestaat uit twee dichtbevolkte gebieden: de kuststrook met aangrenzend bergland tussen Libanon en Turkije en het gebied rond de hoofdstad Damascus. De rest van het land is woestijn.

Voor Syrië is de economische levensader het kleine welvarende buurland Libanon, dat vrijwel geheel onder Syrische controle staat. Het binnenlandse verzet in Libanon tegen Syrië is echter groot. De overwegend (75%) soennitische bevolking van Syrië kan Assads bloed wel drinken, mede wegens eerdere moordpartijen door zijn vader Hafez al-Assad in de steden Homs en Hama. Hij kan rekenen op zijn eigen alewietische minderheid (12%), de Druzen (3%) en de christenen (plm. 10% van de bevolking), die door het lot van hun geloofsgenoten in Irak weten dat de gevolgen van een machtswisseling voor hen uiterst akelig zullen zijn. Kortom: Assad staat weliswaar met de rug tegen de muur, maar hij kan rekenen op de trouwe steun van ongeveer een kwart van de bevolking. Ook steunt het sji’ietische Iran hem, al is het nut van die steun twijfelachtig omdat het vijandige Irak tussen Iran en Syrië ligt.

De enige manier waarop Assad kan overleven – dit in de meest letterlijke betekenis – is door meedogenloos op te treden tegen mogelijke verzetshaarden. Geen wonder dat de Syrische geheime dienst tot in alle geledingen van de samenleving is geïnfiltreerd en er alles aan doet om de Syrische bevolking veel angst aan te jagen.Alles wijst er op dat dit ook gaat lukken.

Niemand, uitgezonderd radicale islamisten, heeft er belang bij om Assad af te zetten. Anders dan in het olierijke, vlak bij Europa gelegen Libië is er geen dringend economisch belang voor de westerse mogendheden om Assad te verwijderen. Assad is in tegenstelling tot Gadaffi voorspelbaar en voornamelijk op lijfsbehoud gericht.

Ook Israël heeft het nodige profijt van de status-quo in Syrië. Het land is te zwak en te arm om een reële bedreiging te vormen. Israëls geopolitieke nachtmerrie: een heropstanding van een Arabisch of neo-Ottomaans kalifaat, zal op deze manier niet snel worden gerealiseerd.

Assads positie wordt op middellange termijn prettiger, omdat buurland Irak in meerderheid een sji’ietisch land is. Als de Amerikanen daar eenmaal vertrokken zijn, wat ze gezien de budgettaire problemen zullen moeten doen, zal Irak een neutrale of pro-Iraanse regering krijgen. Dit zou Assad de zuurstof geven om het nog een paar jaar uit te zingen. Zijn regime is op langere termijn echter ten dode opgeschreven. Zijn land beschikt met het opraken van de olie nauwelijks over natuurlijke hulpbronnen. Alleen een ontwikkelde liberale markteconomie kan de verarmde bevolking voldoende opleveren om van te bestaan. Hij zal vermoedelijk proberen het Chinese model te volgen: economische liberalisatie en brute politieke repressie.