Oud worden maakt gelukkig. Dat is de ondubbelzinnige uitkomst van onderzoek naar de psychische effecten van onder worden, zegt psychologe Laura Carstensen. Ook zijn ze tevredener en hebben een positievere kijk op de wereld. Daarom is het goed nieuws dat we steeds ouder worden. Heeft de vergrijzing toch vooral een zilveren rand?
Sinds het begin van vorige eeuw is de gemiddelde levensverwachting gestegen van rond de vijftig, tot rond de tachtig jaar nu. In de toekomst, verwachten vooraanstaande gerontologen als Aubrey de Grey, zouden we wel eens helemaal niet meer dood hoeven te gaan. Op naar een lange, gelukkige toekomst? Ik denk het, als we tenminste wat prioriteiten kunnen stellen.
Nu we steeds ouder worden, worden we ook steeds gelukkiger. Bron: Wikimedia commons.
Toen game designer Jane McGonigal aan het bed gekluisterd was en zelfmoordneigingen had ten gevolge van een ernstige hersenschudding, kreeg ze een geweldige ingeving om beter te worden. Ze dook in de vakliteratuur en ontwierp een genezingsspel, SuperBetter. In deze ontroerende talk vertelt McGonigal hoe een spel je weerbaarheid kan verhogen — en belooft ze om 7,5 minuten aan je leven toe te voegen.
Ik ben een gamer. Ik hou van doelen. Ik hou van speciale missies en geheime opdrachten. Hier is mijn speciale missie voor deze talk: ik ga proberen om de levensduur van iedereen in deze zaal met 7,5 minuten te verlengen. Je zal letterlijk 7,5 minuten langer leven dan je anders zou gedaan hebben, alleen omdat je deze talk hebt bekeken.
Met hartelijke dank aan Max voor de tip
Voor de mensen die het spel willen uitproberen kijk op: www.superbetter.com. Je hoeft trouwens helemaal niet ziek te zijn om het spel te spelen. Het is voor iedereen met een interesse in de menswetenschappen ook een zeer boeiend. Het bevat veel kennis over motivatie, positieve psychologie en methoden om met bijv. werkstress om te gaan.
Gebruikerservaringen van mensen met het spel zijn van harte welkom in de reacties.
Dan Gilbert gaat via de wetenschappelijke methode op zoek naar waar mensen gelukkig van worden en hij komt met een aantal interessante resultaten aanzetten. Zo maakt het volgens hem niet echt uit of je nu de loterij wint of in een rolstoel belandt. Daarnaast is het verheerlijkte idee van vrijheid volgens hem helemaal geen oorzaak van geluk. Geluk is iets wat gesynthetiseerd wordt door het brein en niet iets wat nagejaagd kan worden. In onderstaande TED talks van hem met Nederlandse ondertitels legt hij enthousiast zijn onderzoeken en de resultaten daarvan uit.
Dan Gilbert, auteur van “Op geluk stuiten”, daagt het idee uit dat we ongelukkig worden als we niet krijgen wat we willen. Ons “psychologisch immuunsysteem” zorgt dat we ons oprecht gelukkig voelen, zelfs als de dingen niet gaan zoals we gepland hadden.
Dan Gilbert presenteert zijn onderzoek en bevindingen over gelukkig zijn — hij deelt verrassende testjes en demonstreert experimenten die je ook op jezelf kan doen. Blijf kijken tot het einde voor een levendig vragenrondje met wat bekende TED gezichten.
Het is al langer bekend dat mensen met koopverslaving depressiever, minder sociaal en neurotischer zijn dan minder materialistsiche mensen. Goed nieuws. Nieuw onderzoek toont aan dat materialisme niet alleen een persoonlijk probleem is, maar ook door de omgeving wordt opgewekt. Is er eindelijk een simpele, voor de hand liggende oplossing gevonden voor de aarde-bedreigende consumptieziekte?
‘Reclame maakt asociaal, depressief en eenzaam’
“We ontdekten dat onafhankelijk van persoonlijkheid, situaties die consumentgericht denken opwekken, ook dezelfde gerelateerde psychische problemen opwekten, zoals terugtrekking uit sociale situaties en negatieve stemming,”aldus onderzoeker en psycholoog Galen V. Bodenhausen van Canada’s Northwestern University.
In twee van een viertal experimenten werden studenten in een materialistische denktrant gebracht door ze bloot te stellen aan afbeeldingen van luxegoederen en woorden waarmee consumentgericht denken wordt geprikkeld. Na afloop van de blootstelling aan de afbeeldingen van dure auto’s, electronica en juwelen, werd de studenten gevraagd een vragenlijst in te vullen. Met zeer opmerkelijke uitkomsten. Zo bleken de materialistisch geprikkelde studenten veel competitiever ingesteld en hadden zij minder behoefte om tijd te investeren in sociale activiteiten als vrijwilligerswerk.
De Zwitserse horlogemaker Rolex doet, o.a. met een tweejaarlijkse prijs voor een visionair ideëel initiatief, veel aan sociale activiteiten. Helaas worden deze prijzige klokjes toch vooral door egocentrische patsers gedragen.
‘Consumenten zijn asocialer’
In twee andere experimenten voltooiden de deelnemers taken die werden voorgesteld als vragenlijsten – een vanaf het standpunt van consumenten, een vanuit het standpunt van een deelnemer aan de maatschappij (‘burgerschap’). Dit is een bekende psychologische techniek om mensen in een bepaalde stemming of mind set te brengen. In het eerste experiment moesten woorden van of naar de naam van de deelnemer op een computerscherm worden gesleept. Dit waren woorden die positieve of negatieve emoties uitdrukten en ook “neutrale” woorden die in een materialistische mind set passen (rijkdom, macht), zelfbeheersing (nederig, discipline), spiritualiteit of zelfingenomenheid. De mensen die de consumentensurvey in hadden gevuld, gebruikten sneller de woorden die materialistische normen en waarden uitdrukten dan degenen die de burgerschapsgerichte survey in hadden gevuld.
In het laatste experiment werden de deelnemers geconfronteerd met een watertekort in een bron, die door vier mensen (waaronder zijzelf) werd gedeeld. De watergebruikers werden als “consumenten” of als “individuen” gelabeld. Ook de groepsidentiteit als consumenten bleek niet te helpen. De “consumenten” vertrouwden anderen minder om water te besparen, voelden zich minder persoonlijk verantwoordelijk en zagen zichzelf minder als partner van de andere groepleden dan de “individuen”. De auteurs concludeerden hieruit dat de identiteit als consument niet verenigde, maar verdeelde. Kortom: een Consumentenbond zal nooit een gezellige vereniging worden. Dat merk je trouwens ook wel aan de zure commentaren in de Consumentengids.
‘Mijd reclame en TV’
Deze bevindingen hebben zowel sociale als persoonlijke implicaties, aldus Bodenhausen. “Het is gebruikelijk (in ieder geval in de VS) om mensen aan te duiden als “consumenten”. Zowel in het nieuws, als in discussies over belastingen, politiek of gezondheidszorg. Als we mensen vooraan aanduiden als Amerikanen (resp. Nederlanders of Vlamingen) of burgers, zal dit subtiele verschil toch psychologische effecten hebben. We kunnen ook persoonlijk initiatief nemen om minder materialistisch te denken. Een goede oplossing is bijvoorbeeld materialistische prikkels te vermijden, in de praktijk vooral advertenties en overige reclame. Een voor de hand liggende methode, aldus Bodenhausen: kijk minder TV. Een uitstekend plan inderdaad. TV is doorgaans zonde van je tijd.
Reclame is overigens wel de manier waarop TV-stations en websites als Visionair het hoofd boven water houden. Wellicht dan een andere vorm van reclame, die mensen aanspreekt op hun sociale gevoel?
Dankbare mensen zijn geen naïeve dwazen. Ze hebben een stuk leuker leven en ergeren zich niet aan het geluk van anderen. Hoe word je dankbaar?
Ondankbaarheid en jaloezie hardnekkig probleem
De Amerikanen hebben een eigen feestdag voor dankbaarheid: Thanksgiving. Een Nationale Dankdag invoeren is ook hier een goed idee.
Ze komen veel voor. Verongelijkte mensen die vinden dat ze door het leven onrechtvaardig behandeld worden. De buurman rijdt in een mooiere auto, een collega maakt promotie, een familielid maakt elk jaar mooie reizen. Vaak is er niet veel voor nodig om de groene duivel van de jaloezie op te roepen.
Soms werkt dit goed. Afgunst zet mensen soms aan tot harder werken of beter hun best doen. Of misschien zelfs voor zichzelf beginnen. Op die manier kan ondankbaarheid of jaloezie een krachtige motivatie vormen om het beste uit jezelf te halen en zal je daar uiteindelijk beter van worden.
Destructieve gevolgen van jaloezie
Vaak werkt jaloezie echter alleen destructief. Mensen gaan dingen kopen of een luxe leven leiden dat ze eigenlijk helemaal niet kunnen betalen. Er ontstaat vijandschap of zelfs regelrechte haat, omdat ze anderen een bepaald succes of voordeel niet gunnen. Dat heeft een evolutionaire reden. Uit psychologisch onderzoek blijkt dat materiële welvaart nuttig is voor mannen om sociale status te krijgen en zo meer kans te maken bij vrouwen. Vooral de kans op one-night stands neemt toe als de heer in kwestie in een protserige sportwagen rondrijdt. Veel mannen worden ook gefrustreerd omdat er steeds meer vrouwen zijn die meer verdienen dan zij. Met het steeds kleiner worden van de inkomensverschillen tussen mannen en vrouwen, wordt dit een steeds groter psychologisch probleem.
Vrouwen zijn vaker jaloers omdat een andere vrouw knapper of populairder is, of omdat de echtgenoot van een van hun vriendinnen meer verdient of meer status heeft. Ook met kleding of sieraden steken vrouwen elkaar graag de ogen uit (in meer ijdele culturen dan de Nederlandse, overigens ook de mannen). In islamitische en Afrikaanse landen is het produceren van veel kinderen, vooral zonen, een belangrijke bron van status. De gevolgen zijn uiteraard dat de kinderen voor galg en rad opgroeien, tot terrorist worden opgeleid in een madrassa of aan het werk worden gezet in een gevaarlijke fabriek, omdat de ouders geen behoorlijke opvoeding kunnen betalen.
Jaloezie evolutionair gezien erg nuttig
Het loonde evolutionair gezien de moeite om succesrijke rivalen naar beneden te halen. Men wordt er populairder door, wat weer goed is voor je status (en de kans dat men meer kinderen krijgt). Vooral bij mannen is een machtige of rijke rivaal een bedreiging. Hij maakt meer kans bij de vrouwen dan zij. Bij vrouwen is een lichamelijk aantrekkelijke rivale een gevaar. Zij kan de man van haar afpakken. Geen wonder dus dat de automatische piloot van de mens op ramkoers met zijn broeders en zusters ligt.
De vraag is uiteraard of het slim is. Als je als man zoveel mogelijk kopieën van je superieure DNA wil, kan je je het beste aanmelden als vrijwillige zaaddonor. Je verdient er dan nog wat mee ook. Voor vrouwen is het nog makkelijker: gewoon zo vaak mogelijk zwanger worden. Of, als je geen zin hebt in de lusten en lasten van kinderen, aan eiceldonatie doen. Nog lucratiever dan zaaddonatie, een eitje doet al gauw drie- tot vijfduizend dollar (in Nederland is er geen donorvergoeding). Jaloers gedrag was slim in de prehistorie. Voor je genen, althans. Anno nu is het vooral contraproductief. Voor jezelf en voor anderen.
Hoe word je dankbaar?
Het is opmerkelijk gemakkelijk om dankbaar te worden. Een goede methode is een keer op bezoek te gaan bij mensen met een lichamelijke of zintuiglijke handicap. Vergeleken met een blinde, een dove of een verlamde ben je een enorme geluksvogel. Wat ook helpt is een bezoekje te brengen aan een arm land en met de lokale bevolking te spreken. Als je de hoge werkloosheid, uitzichtloosheid en benepen leefomstandigheden, vooral voor jongeren ziet, zal het je duidelijk worden wat voor een geweldig leven we hier hebben. Zelfs vergeleken met de gemiddelde Amerikaan, die er vaak wel twee of drie banen op na moet houden om het hoofd boven water te houden.
Stap twee is dan te genieten van de dingen om je heen. Kijk naar de mooie dingen in je partner en de andere naasten. Nederland is in veel opzichten een mooi en goed land. Er zijn weliswaar problemen, maar deze staan in geen verhouding met die in het gemiddelde land. Essentiële gezondheidszorg is verzekerd voor een relatief laag bedrag (dat is in landen zoals de VS wel anders) en een riant sociale-verzekeringsstelsel zorgt er voor dat iedereen voldoende te eten heeft, een dak boven het hoofd en een redelijk comfortabel leven kan leiden.
De Franse Zonnekoning Lodewijk XIV was bekend om zijn exorbitante hofhouding en spectaculaire feesten op zijn paleis te Versailles. Maar als we naar zijn levenskwaliteit kijken, blijkt zijn bestaan heel wat minder riant…
De Zonnekoning: bestaan in luxe
In veel opzichten was Lodewijk de Veertiende, die in de achttiende eeuw leefde, de meest geprivilegieerde burger van Europa. Hij had de beste artsen tot zijn beschikking, verwisselde meerdere keren per dag van kleding en kreeg de meest exclusieve gerechten opgediend. Hij hield er meerdere mątresses op na, verwekte meer dan twintig kinderen en woonde in een schitterend kasteel met spreekwoordelijk riante tuinen. Met een enkele opdracht kon hij mensen ter dood laten brengen of het leven schenken. In zijn opdracht marcheerden tienduizenden mannen een naburig land in om dood en verderf te zaaien Рeen mogelijkheid waar Lodewijk de Veertiende veel en graag gebruik van maakte.
Andere vorsten deden hun uiterste best de pompeuze levensstijl van Lodewijk te imiteren. Overal in Europa verschenen klonen van Versailles.
Geneeskunde dodelijker dan ziekten
Lodewijk XIV leidde een leven van pracht en praal, maar overleed aan een eenvoudige infectie.
Toch kende Lodewijk de Veertiende veel luxe niet die vandaag de dag zelfs voor een Nederlander met een minimuminkomen vanzelfsprekend is. De man is bijvoorbeeld nooit buiten Europa geweest. Zelfs een reis buiten Frankrijk was een hachelijke onderneming. Zijn kennismaking met het buitenland bestond uit een legertent op bloederige slagvelden. De Zonnekoning is voor zijn tijd heel oud geworden, bijna 77 jaar, maar werd geplaagd door ziektes (nierstenen en jicht). Bij het trekken van een kies kwam een groot deel van de bovenkaak mee, waarbij even voor zijn leven werd gevreesd.
Geen wonder. De geneeskunst in die tijd was een belangrijke doodsoorzaak. Een geliefd geneesmiddel in die tijd en de negentiende eeuw was bijvoorbeeld het zwaar giftige kalomel, kwik(II)-chloride. Ook aderlaten en het gebruik van bloedzuigers waren populaire medische ingrepen [1]. Zonder verdoving. Erg veel genieten kon hij niet van zijn luxe leven door de vele pijnen waarmee hij te kampen had.
Veel mensen, ook de adel, stierven aan ziekten die we nu gemakkelijk kunnen behandelen. Lodewijk XIV stierf bijvoorbeeld een ellendige dood door gangreen, een zeer pijnlijke infectie waarbij het weefsel afsterft en zwart verkleurt. Tegenwoordig behandelen we dat met een enkele injecties penicilline G, nu in combinatie met een breed-spectrum antibioticum[2]. Althans: als het stompzinnige antibiotica-misbruik in de vee-industrie snel wordt stopgezet, voordat alle antibiotica door multiresistentie onwerkzaam worden.
Leven zelfs voor de adel ongemakkelijk
Huizen en dus ook paleizen in die tijd waren niet geïsoleerd, houten blokhutten wellicht uitgezonderd. Ze waren dus nauwelijks warm te stoken. Vlooien en hoofdluizen waren een voortdurende plaag, juist ook voor de adel met hun kostbare kleding en pruiken waar luizen en vlooien zich makkelijk in konden verstoppen. Seks betekende doorgaans zwangerschap. Het voedsel was saai en vitamineloos in de winter. Kleding werd met de hand gemaakt en was naar hedendaagse maatstaven lomp en oncomfortabel. Oh ja, en laten we de kans op verraad en moord niet vergeten. Lodewijk ontsprong de dans, maar vele andere vorsten uit die tijd eindigden hun leven door een sluipmoord, een hakblok of de guillotine. Dat laatste overkwam Lodewijk de Zestiende bij de Franse Revolutie. Nog steeds jaloers? Zelfs een bijstandsmoeder heeft het beter.
Grote bedrijven weten het al lang: om te overleven moet je vroegtijdig inspelen op toekomstige trends. Zo is het niet verstandig om te wachten op een zogenaamde ‘price on carbon’, omdat dit op den duur zeker zal worden ingesteld. Als bepaalde stoffen er morgen niet meer zijn of drastisch duurder worden, zullen er vervangers moeten komen. Wachten tot het zover is heeft geen zin, daarom wordt er veel geïnvesteerd in toekomstscenario’s. Duurzaam te werk gaan omdat ze begaan zijn met de natuur? Welnee, geld en de angst om failliet te gaan is hier de grootste drijvende kracht. It is, once again, money that makes the world go round.
De hoofdpersoon “Slevin” in de film Lucky Number Slevin zegt aan ataraxia te lijden
Zo’n 2500 jaar geleden werkte de Griekse filosoof Aristoteles in zijn Ethica Nicomachea aan de deugdenethiek. Hierin stelt hij dat menselijke handelingen doelgericht zijn, met geluk als hoogste doel van het leven. Als gevolg van de kapitalistische en materialistische instelling die veel mensen vandaag de dag lijken te hebben, is dit hoogste doel uit het oog verloren. Men wil het liefst een goede baan, een dure auto en een groot huis. Toch blijkt dat als je door zou vragen waarom iemand bijvoorbeeld een dure auto wilt, geluk uiteindelijk de meest basale (intrinsieke) drijfveer is. Slechts weinig mensen beseffen dit.
Het idee dat het puur ervaren van geluk het hoogste doel van het leven is, is inmiddels enigszins achterhaald. Om dit te illustreren een gedachte-experiment gebaseerd op ideeën van Robert Nozick (1974) e.a. [1]:
Je staat voor de keuze om een ‘experience’-machine te betreden. Deze machine zorgt er via elektrodes op je hersenen voor dat al je verlangens worden vervuld. In je gedachten ben je er van overtuigd dat deze verlangens ook werkelijkheid zijn geworden, maar dat zijn ze niet. De machine betreden is geheel vrijblijvend; ieder moment kun je de machine verlaten. Feit is: niemand doet dat. Zou jij in die machine gaan, wetende dat je de rest van je leven er zult doorbrengen? De meeste mensen zouden dat niet willen. Dit er op lijkt te duiden dat er meer is dan alleen het ervaren van geluk, zoals het zelf werkelijk en actief deelnemen aan de oorzaken die leiden tot ons geluk.
Epicurus
Al sinds de Oudheid zijn er mensen geweest die antwoord probeerden te geven op de vraag waardoor het hoogste geluk wordt gekenmerkt. Epicurus en de Epicuristen dachten dat het hoogste geluk gekenmerkt werd door ataraxia, de toestand van onverstoorbaarheid.
Voor de fundering van zijn ethiek maakte Epicurus onderscheid tussen twee gevoelens: genot en pijn. Over deze twee gevoelens had hij een binaire opvatting: afwezigheid van genot is pijn en afwezigheid van pijn is genot. In tegenstelling tot Aristoteles gaat Epicurus uit van genot als het hoogste doel van het leven, wat zijn ethiek hedonistisch maakt. Van nature streeft ieder mens er naar om pijn te vermijden en genot te zoeken. Toch stelt Epicurus dat het niet altijd nastrevenswaardig is zonder meer de genotslusten te volgen, omdat het vaak negatieve elementen met zich mee brengt. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan wanneer je altijd klakkeloos met iedereen naar bed gaat, de kans op ziektes aanzienlijk toe neemt. Het omgekeerde is het geval voor onlustgevoelens. Ons verstand is hierbij nodig om de afweging te maken wat verkieslijk is.
De neutrale toestand, die tussen het sterke genot en de pijn in staat, brengt vaak de minste risico’s met zich mee en is daarmee ook een positieve vorm van genot. Deze toestand van onverstoorbaarheid, van zowel lichaam als geest, noemt Epicurus ‘ataraxia’. Het hoogste geluk, dat gelijk staat aan het hoogste genot, kenmerkt zich dus door ataraxia; de toestand van het veilige neutrale.[2]
Wat kunnen we hier van leren? Om het hoogste doel van het leven te bereiken, onze meest basale behoefte van geluk te bevredigen, zullen wij niet onze heil moeten zoeken in het zoveel mogelijk vergaren van dure spullen. Beter is het om actief maar gepast en met ons verstand onze verlangens te bevredigen. Deze houding zal er misschien niet voor zorgen dat je de rijkste man van de wereld wordt, maar om gelukkig te worden is dat gelukkig ook niet nodig.
Bronnen:
[1] Prof. Robert Solomon, Philosophy Talk 31-08-2004.
[2] Handboek Geschiedenis 1, hoofdstuk 7.2 en 7.3 (Universiteit Utrecht).
Dit artikel is geschreven door gastauteur Marianne.
Baat hebben
In Nederland leiden zo’n 750.000 mensen aan depressie, en zo’n 800.000 gebruiken antidepressiva. Niet alle personen die aan een depressie lijden slikken antidepressiva maar een deel van mensen die een angststoornis hebben gebruiken het wel, wat het verschil in cijfers verklaard. Vaak wordt er wat argwanend gedacht over deze pillen die ‘niet veel meer zouden doen dan een placebo’; het zouden neppillen zijn. Toch blijkt uit recent onderzoek dat ruim 95% van de patienten die uiteindelijk wel een antidepressivum voorgeschreven krijgen door de huisarts er baat bij heeft op dat specifieke moment.
Dit is opmerkelijk, aangezien er tussen experts onderling veel discussie is over de lengte van therapie. Als consensus wordt in Nederland iemand nog 6 maanden doorbehandeld met het medicijn nadat de sombere gedachten verdwenen zijn, om terugval in een depressie te voorkomen. Het nadeel is dat elke persoon verschilt en bij iedereen andere invloeden spelen op het al dan niet terugkeren van een depressie of depressieve gedachten. Het is haast onmogelijk om een model te maken wat op iedere patiënt van toepassing is. Reden te meer om per persoon te evalueren of het gebruiken van de medicijnen nog geïndiceerd is. Blijkbaar lukt dit de huisartsen met een percentage van 95% erg goed. (1)
Gelukkig zijn?
Deze conclusie wordt ondersteund door een onderzoek van Trimbos (2). Dit onderzoek laat zien dat 89% van de Nederlanders zich gelukkig voelt en dat dit percentage niet zoveel lager is in de groep antidepressivagebruikers. Diegenen met een angststoornis zijn gemiddeld zelfs even gelukkig.
Maar kunnen personen met een psychische aandoening wel een goede beoordeling maken van hun welzijn? Wetenschappers hebben geopperd dat de parameter ‘gelukkig zijn’ niet een goede indicator is voor de kwaliteit van leven, omdat hun humeur een verandering in psychische staat reflecteert en niet objectief genoeg is. Deze personen zouden geen goede inschatting van hun situatie kunnen maken en mede daarom depressief zijn. Deze hypothese wordt volledig ontkracht in een recent onderzoek. Resultaten uit dit onderzoek laten zien dat personen met een psychische aandoening een goed beoordelingsvermogen hebben over het gelukkig zijn; zij hebben dezelfde waarden als voorspeller hiervan, bijvoorbeeld goede relatie met familie en een groot zelfvertrouwen. Het verschil is dat er meer waarde wordt gehecht aan deze condities. Dit geeft aan dat er niks mis is met het beoordelingsvermogen van depressieve mensen. Ook kan er blijkbaar gewerkt worden aan het geluk door gelukkig-makende condities te beinvloeden. Wellicht is een therapie in combinatie met een antidepressivum wel een stap in de goede richting.
Stel je voor, je wordt wakker in een wereld waarin iedereen gelukkig is. Iedereen zou rekening houden met elkaar en begrip voor elkaar opbrengen. Is een dergelijke wereld denkbaar of per definitie onmogelijk?
De droom van een ideale wereld is al zo oud als de mensheid. Een oud ideaal – een wereld zonder gebrek, hebben we in rijke landen als Nederland zestig jaar geleden al bereikt en is ook in het grootste deel van de wereld nu steeds meer realiteit. Niemand hoeft hier van de honger om te komen, al blijkt uit de noodzaak van voedselbanken dat de overheidsbureaucratie niet in staat is om iedereen op tijd aan een redelijk bestaan te helpen. Jezus en andere denkers als Boeddha spraken al over ideale werelden waarin verlichte mensen wonen die het beste met elkaar voorhebben. Kleine groepen mensen brengen deze droom al in praktijk: een gelukkig getrouwd echtpaar bijvoorbeeld. Zou dit ook op grotere schaal kunnen? Kunnen we een wereld creëren waar iedereen domweg gelukkig is?
Menselijke behoeften en de piramide van Maslov
Deze vraag is lastiger te beantwoorden dan het lijkt. Geluk bestaat namelijk in verschillende bewustzijnsniveaus. Zo is er het geluk van een volle maag en een het geluk van veiligheid.
Abraham Maslow onderscheidde vijf niveaus in zijn piramide van behoeften.
Ook geaccepteerd worden door een groep of een aantrekkelijke seksuele partner is een bron van veel geluk. Op een nog hoger bewustzijnsniveau bestaat er het geluk van voldoende intellectuele uitdagingen, leuk zinnig werk (waardoor je in een toestand van flow raakt) en een leven dat zin heeft door bijvoorbeeld een geloof of een bepaalde visionaire overtuiging: existentieel geluk dus.
De humanistische psycholoog Abraham Maslov, mogelijk geïnspireerd door de Griekse denker Epicurus, veronderstelde dat deze geluksniveaus hiërarchisch geordend zijn: pas als een lager geluksniveau bereikt is, ontstaat een hoger geluksgevoel. Opmerkelijk genoeg blijkt dit niet altijd zo te zijn. Heel veel mensen rapporteren geluk zonder dat ze bijvoorbeeld een gevierd lid van de maatschappij zijn of een aantrekkelijke seksuele partner hebben. Anderen voelen zich diep ongelukkig terwijl ze alles hebben wat hun hartje begeert. Eén van de beroemdste voorbeelden uit de geschiedenis is prins Siddharta Gautama, de grondlegger van het boeddhisme die zijn luxe leven vaarwel zegde om het vraagstuk van het lijden op te lossen. (Hij deed dit door alle begeerte uit te bannen).
Geluksgevoel hangt boven een bestaansminimum niet veel van welvaart af
Uit onderzoek blijkt dat Maslov tot op zekere hoogte gelijk heeft. Mensen in zeer arme landen zijn veel minder gelukkig dan mensen in rijke landen en hun mate van geluk stijgt naar mate hun rijkdom toeneemt. Hier zit echter een bovengrens aan: ongeveer het niveau waarbij iedereen voldoende voedsel, onderdak en bestaanszekerheid heeft. Daarboven gaan andere behoeften een rol spelen.
Dankbaarheid: niet in de piramide van Maslov, wel erg belangrijk
Belangrijker is dankbaarheid: het vermogen om te genieten van wat je hebt of at je meemaakt en dat te waarderen als geschenk. Uit onderzoek blijkt dat het geluksgevoel met 25% stijgt door dankbaar te zijn met wat je hebt (1). Voel je je beroerd, ga dus niet naar het winkelcentrum of slijmen bij je baas om opslag te krijgen: geniet van de kleine dingen om je heen. Zowel Jezus als Boeddha hebben het in feite over dankbaarheid.
Ook van veel carrieremensen hoor je vaak dat ze gelukkiger waren toen ze nog van een uitkering leefden. Blijkbaar weegt het extra geld van een drukke baan (waar niet altijd veel van overblijft) niet op tegen dat van de relatieve vrijheid van iemand met een uitkering. Wel klagen veel uitkeringsgerechtigden over de leegheid en uitzichtloosheid van hun bestaan. Ook is de overheid de laatste jaren bezig om mensen met een uitkering aan het werk te krijgen, vaak kwaadschiks. Afgunst daarentegen maakt daarentegen ongelukkig. Wel worden afgunstige mensen sneller rijk. Wil je als politicus dat de economie in je land snel groeit, dan moet je de afgunst flink stimuleren.
Flow als bron van geluk
Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat als mensen in hun werk een ideaal evenwicht bereiken tussen prikkel en capaciteit, ze in een toestand van flow belanden. Het begrip flow is geïntroduceerd door de Hongaarse psycholoog Mihaly CsÃkszentmihályi. Ze gaan dan helemaal op in waar ze mee bezig zijn. Zijn ze eenmaal in flow, dan kunnen ze bergen verzetten en voelen ze zich gelukkig . Op de een of andere manier lijkt de mens dus inderdaad “gemaakt” om te werken. Wel moet dit werk dan uitdagend zijn en meegroeien met de capaciteiten van de werkende. Aan dat laatste mankeert het nogal eens, wat er toe leidt dat veel mensen in hun baan opbranden. Het wordt kortom tijd dat we de economie aan gaan passen aan de mens in plaats van, zoals nu, de mens aan de economie.
(Van de website) Wat bepaalt het geluk van de mens? Wat is een goed en geslaagd leven? Heb je daar de huidige materiële welvaart voor nodig? Filosoof Herman Philipse geeft vanaf 7 februari een nieuwe collegereeks voor Studium Generale over vrijheid en verplichting. “Wij putten de aarde zo uit dat we op zoek moeten naar ander geluk, naar een nieuwe moraal.â€
Herman Philipse
Prof. dr. mr. Herman Philipse behandelt in deze achtdelige lezingenreeks een selectie van grote westerse filosofen over ethiek, van Plato en Aristoteles tot Nietzsche, Levinas, en Peter Singer. Het overkoepelende onderwerp, vrijheid en morele verplichting, is ontleend aan de ethische theorie van Immanuel Kant. Een bijzonder actueel thema; het motto van het kabinet Rutte is niet voor niets vrijheid en verantwoordelijkheid.
De colleges die verzorgd worden door Studium Generale zijn door iedereen gratis en vrijblijvend te bezoeken, maar ook live en naderhand via de website te volgen. Klik voor deze collegereeks HIER. Zie de rest van dit inleidende artikel HIER.
