Het kapitalisme staat op dit moment na de ondergang van het communisme nauwelijks meer ter discussie. is dat wel terecht? Zijn er beter functionerende alternatieven voor het kapitalisme te bedenken?
Het kapitalisme werkt. Waarom?
Adam Smith zei het kernachtig in zijn visionaire boek The Wealth of Nations. De bakker en de slager zorgen niet uit menslievendheid dat er iedere dag brood en vlees op de plank ligt, maar uit winstbejag.
Smith werd door zijn gelovige tijdgenoten en later door socialisten en communisten fel aangevallen wegens zijn immorele filosofie. Het gelijk van Smith werd echter in de negentiende en twintigste eeuw en ook nu keer op keer aangetoond. Kapitalisme is voor zover we weten de effectiefste methode om rijkdom te creëren. Kapitalisme gaat uit van het egoïsme van de mens. Iedereen wil met zo min mogelijk moeite zo rijk mogelijk worden. Het uiteindelijke resultaat is dat iedereen datgene zal doen waar hij het beste in is. Op die manier ontstaat er een taakverdeling. Mensen kunnen zich toeleggen op een specialisme en door handel rijk worden.
Het sterke punt van het kapitalisme is dat er geen centrale planning met bovenmenselijke gaven nodig is. Een kapitalistisch systeem werkt autonoom. De overheid hoeft slechts randvoorwaarden te stellen. , Zo kan de overheid voorkomen dat criminelen toeslaan. Ook kan de overheid met wettelijke randvoorwaarden bepaalde collectief waardevolle goederen, zoals de volksgezondheid, schone lucht en water, beschermen.
Tekortkomingen van kapitalisme
Het gokparadijs Las Vegas. Het resultaat van ongebreideld kapitalisme.
Kapitalisme is immoreel en ontziet in principe niets binnen de grenzen waarin het opereert. Als er een bepaalde ethische regel geldt (bijvoorbeeld werken op zondag), kan iemand die zich niet aan die regel houdt, meer verdienen. Ook probeert het kapitalisme de grenzen waarbinnen het opereert voortdurend op te rekken, bijvoorbeeld door politici om te kopen of met een lobby de politiek te beïnvloeden. Soms is dit nuttig, bijvoorbeeld als een beperking veel schade oplevert zonder veel nut, vaak is het bedenkelijk, zeker als beperkingen worden ingevoerd om één bedrijf (of een klein groepje bedrijven) te bevoordelen.
Ook zijn er mensen die nauwelijks of helemaal niet in staat zijn te werken. Zij zullen van de honger omkomen, tenzij er een barmhartige Samaritaan helpt. Een andere vervelende eigenschap van kapitalisme is dat de inkomensverschillen erg groot worden. Dit wekt jaloezie en onrust in de hand.
Hoe zou een werkbaar alternatief voor het kapitalisme er uit zien?
Kapitalisme gaat er van uit dat mensen alleen werken of ondernemen om er erg rijk van te worden. Uiteraard is inkomen de voornaamste reden dat de meeste mensen werken. Veel mensen, vooral de hoogproductieven onder hen, werken echter om een heel andere reden: ze vinden hun werk leuk om te doen. Het is ook niet waar dat mensen dingen uitvinden om er rijk van te worden. Ze ergeren zich ergens aan (of hebben een droom), krijgen een slimme inval en werken dat uit.
Inspiratie vinden uitvinders veel leuker dan de transpiratie die nodig is om een uitvinding in marktrijp te maken. Veel uitvinders gaan zelfs failliet doordat ze als bezetenen aan hun uitvinding werken. Zouden dat soort prikkels niet een goed alternatief kunnen vormen voor het kapitalisme?
Softwareontwikkelaars slaagden er in geld te ontwikkelen dat nauwelijks te vervalsen is en tegelijkertijd niet door een centrale instantie aan wordt gemaakt. Is Bitcoin of een geldeenheid die van een vergelijkbare techniek gebruik maakt, de opvolger van de centrale bank?
Waarom decentraal geld een goed idee is Het vertrouwen van mensen in centrale banken en het geld dat ze uitgeven, daalt al geruime tijd. Geen wonder. Op dit moment is de Fed, de Amerikaanse centrale bank, in hoog tempo bezig Amerikaanse staatsschulden op te kopen, waarvoor dollars worden gedrukt. Ook de Europese Centrale Bank overweegt iets dergelijks met de euro om staatsobligaties te kunnen opkopen. In financiële kringen ook wel de “nucleaire optie” genoemd. Ook de geschiedenis van fiduciair geld geeft geen grote hoop voor de toekomst. De Amerikaanse dollar is al 98% van zijn waarde kwijtgeraakt sinds 1900. Dit geldt ook voor Nederlandse guldens, die ooit in goud werden uitgevoerd, daarna in zilver, daarna alleen een soort symbolische waarde kregen en nu zijn ingeruild voor de euro.
Hoe werkt Bitcoin?
Bitcoin is een aantrekkelijk concept voor een munteenheid zonder centrale bank. Wel is het door roodgloeiende serverparken waarschijnlijk de nachtmerrie voor ecobewuste mensen.
Gebruikers van Bitcoin downloaden een programma waarmee ze contact leggen met het Bitcoin netwerk. Het programma communiceert continu met andere Bitcoin gebruikers. In een soort loterij wordt uitgemaakt waar in het netwerk bitcoins opduiken. Dit gebeurt gemiddeld rond de tien minuten. Er is enorm veel rekenwerk nodig om een pakket bitcoins aan te maken. Dit is de beperkende factor.
Naarmate het netwerk groeit, neemt de snelheid waarmee bitcoins worden bijgedrukt steeds minder snel toe. De deelnemers uit het allereerste begin, toen het netwerk nog maar klein was, beschikken daarom over heel veel makkelijk verworven bitcoins en zijn daar behoorlijk rijk mee geworden. Op dit moment (juni 2011) zijn er van de 21 miljoen technisch maximaal mogelijke Bitcoins ongeveer 6,3 miljoen in omloop. De ‘winnaar’ van de loterij verdient een aantal bitcoins (op dit moment vijftig). Er bestaat al een redelijk actief handelsnetwerk waarin met behulp van bitcoins wordt gehandeld. Zo zijn er voor bitcoins onder meer de bekende geek-stuff zaken als T-shirts, boeken en mokken, maar ook diensten en dingen als levensmiddelen en juwelen te koop. Bitcoin gebruikers hebben juni 2011 ongeveer acht Amerikaanse dollars voor een bitcoin over. Geen punt, want er kan ook in kleine fracties van bitcoins (tot minder dan een miljoenste) worden gehandeld.
‘Goud mijnen’ Er is maar één manier om veel bitcoins uit het niets tevoorschijn te toveren. Een snelle computer heel lang laten rekenen. Uiteraard zijn ook andere mensen op dat slimme idee gekomen, en zijn computers enorme stroomvreters, waardoor het geld toch schaars blijft: naarmate de computers steeds sneller rekenen, wordt de concurrentie domweg groter. Een Bitcoin maniak werd zelfs opgepakt omdat door de enorme hitteontwikkeling van zijn serverfarm de politie dacht dat hij een hennepplantage in zijn schuur had. In feite ontwikkelt Bitcoin zich in de praktijk dus tot een soort energie-munteenheid. De eerste oplichters zijn uiteraard al gesignaleerd met nieuwe varianten van het piramidespel en dergelijke.
De financiële ellende van 2009 ontstond doordat banken niet meer begrepen waar ze precies in handelen. In dit geval is complexiteit vermijdbaar. Het verbieden (of niet rechtsgeldig verklaren) van complexe financiële producten voorkomt heel veel ellende in de toekomst.
Met dit soort lokrentes werden mensen die helemaal geen hypotheek konden betalen, overgehaald. Zo begon de subprime hypotheekcrisis.
Financiële sector is zero-sum game
Je zou het niet zeggen als je de protserige bankgebouwen ziet of over de riante bonussen leest waarmee bankmanagers zichzelf verwennen, maar per saldo produceert de financiële sector niets. In een schoenenfabriek worden schoenen gemaakt. Een boer produceert graan of vlees, een chipsbakker processoren. Een bank of andere financiële instelling doet niets anders dan het goochelen met geld. Door geld sneller rond te pompen komen er niet meer goederen of diensten in de wereld. Geld is een representatie van echte waarde in het systeem. Op zichzelf betekent het niets. Wie geld uit geld maakt met een hoger rendement dan de rente, is dus in feite bezig om te profiteren van het werk van anderen. Een belangrijke oorzaak van de hogere grondstofprijzen, bijvoorbeeld, is de komst van hedge funds die hier winsten uit peuren.
Complexe financiële producten
Ook complexe constructies als derivaten, swap bonds en dergelijke hebben geen toegevoegde waarde voor de rest van de economie. De directe oorzaak van de hypotheekcrisis was het doorverkopen van pakketjes slechte hypotheken aan andere, doorgaans niet-Amerikaanse banken en beleggers. Dat dit kan, komt omdat het hier om een complex, niet meer te herleiden financieel product gaat. Niemand wist meer precies waar de pakketjes voor stonden. De aanbieders van de hypotheekpakketjes werden op hun blauwe ogen vertrouwd.
De gevolgen lieten zich raden. Verkopers, die over alle verkochte hypotheken commissie kregen, probeerden hypotheken te verkopen aan mensen die dat eigenlijk helemaal niet konden betalen. Ze staken de commissie in hun zak en verkochten het risico door aan nietsvermoedende beleggers.
Volgens de Amerikaanse wet mag een hypotheeknemer altijd de sleutels inleveren bij de bank. Het gevolg was uiteraard dat de banken met waardeloze huizen kwamen te zitten en jammerden om overheidssteun. Hiervoor gebruikten ze hun positie als beheerder van het spaargeld van kiezers en hypotheekverstrekker als drukmiddel. Met succes. De grootste reddingsoperatie in de moderne geschiedenis stelde de enorme bonussen van de bankiers veilig.
Schaf complexe producten af
Creatief boekhouden heeft terecht een negatieve bijklank. Omdat er geen enkele denkbare manier is waarop het schuiven met geld goederen of diensten uit het niets kan toveren, hebben financiële innovaties het karakter van winsten van anderen afromen en strop doorschuiven aan anderen. De financiële sector zuigt steeds meer toegevoegde waarde naar zichzelf toe en levert hier niets voor terug dan ellende. Het maatschappelijk nut van financiële goocheltrucs is ongeveer zo groot als dat van heroïne of een radardetector. Kortom: we kunnen heel goed zonder dit soort investment engineering en financiële piramidespelen. Tijd voor de grote schoonmaak.
Het onderwijs in Nederland is duur, voornamelijk omdat het vol is met verkalkte structuren en inefficiënte organisaties, vergeven van ambtenaren en semi-ambtenaren die hun verworven rechten fanatiek verdedigen. Een radicale bezuiniging is precies wat het onderwijs nodig heeft om uit de impasse te komen. En dat kan ook. Per slot van rekening is kennisoverdracht in essentie gratis.
Waar draait onderwijs in essentie om?
Om economisch productief te zijn en zich staande te houden in deze maatschappij, moeten mensen over bepaalde kennis en vaardigheden beschikken. Onderwijs is de manier waarop de Nederlandse overheid dit probleem het beste denkt op te kunnen lossen. Het onderwijs is historisch gegroeid. Als het onderwijs van de grond af aan opnieuw bedacht zou zijn, zou het er waarschijnlijk heel anders uit zien dan nu.
Wat als... we het plotseling met 50% minder voor onderwijs zouden moeten doen?
Het 50% gedachtenexperiment
Vaak helpt het voor goede oplossingen om een extreme eis te stellen. Een mooi voorbeeld is bijvoorbeeld het budget met 50% terugschroeven. Zo word je gedwongen de inefficiënte “oplossingen” van nu, vaarwel te zeggen en wat slimmers te bedenken. Onderwijs is op dit moment een enorme slokop. Op dit moment jast Onderwijs er ongeveer 37 miljard per jaar doorheen, waarvan ouders 2,5 miljard aan school- en collegegeld betalen. Hoe zou het onderwijs er uit zien als dit bedrag wordt gehalveerd?
Breid de OU en ander afstandsonderwijs uit
Veel opleidingen zouden bijvoorbeeld schriftelijk of via internet kunnen. Firma’s als LOI slagen er al jaren in om allerlei opleidingen, tot HBO toe, in de vorm van schriftelijke cursussen aan te bieden tegen opmerkelijk lage kosten. Nederland kent al een Open Universiteit. Die zou je kunnen uitbreiden. De OU opschalen kost niet zo veel. De infrastructuur is er immers al. Dit bespaart enorm veel leraren. Thuisonderwijs waar mogelijk zou dus veel geld besparen.
Alle middelbare scholen samenvoegen tot één landelijke school
De beste leraren betrek je bij de leerplanontwikkeling. Zij kunnen precies aangeven hoe studiemateriaal nog leerzamer kan worden gemaakt. Het gevolg: de meeste schoolgebouwen kunnen dicht. Je kan ook alle aparte scholen opheffen. Fuseren doen scholen toch al graag, het is dus veel handiger er één enkele landelijke school van te maken. Dan ben je ook van de frauderende, overbetaalde managers af. Alleen landelijke examencentra en practicumlokalen blijven behouden.
Maak schoolgeld afhankelijk van studieresultaten
Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat het uitdelen van keiharde cash erg effectief is om leerlingen aan het studeren te krijgen (1). Hier kan je op de basisschool al mee beginnen. Kinderen doen erg veel voor zakgeld, dus een kinderhand is gauw gevuld. Zo leren ze ook direct hoe met geld om te gaan, wat zelfs veel volwassenen nog moeten leren.
Samenwerken met Vlaanderen en vakantiewerkstages Verder ligt het voor de hand samen te werken met Vlaanderen. Nederlandse en Vlaamse opleidingen kunnen samen worden gevoegd. Op dit moment doen veel scholieren vakantiewerk. Dit vakantiewerk is uiteraard ook een uitstekende betaalde stage.
Via de belastingopgave kent de overheid nauwkeurig de financiële situatie van belastingbetalers. Waarom zou de overheid die kennis niet kunnen gebruiken om de kredietwaardigheid van mensen en bedrijven te kunnen garanderen?
Monopoliepositie banken door kredietcheck
De fiscus heeft alle gegevens om vast te stellen hoe kredietwaardig iemand is. Ook daar zijn banken dus niet voor nodig.
Een van de belangrijkste redenen waarom banken hun monopolie behouden, is dat ze in staat zijn de kredietwaardigheid van klanten te checken. Menig belegger zou een moord doen voor het eenvoudige en lucratieve rendement dat banken behalen op persoonlijke leningen, doorlopende kredieten en het summum van lucratieve bankdiensten: rood staan. Persoonlijke leningen en doorlopende kredieten komen al gauw op acht procent rente. Rood staan biedt al helemaal een droomrendement: vijftien procent. Particuliere en zakelijke beleggers zouden uiteraard graag deze rendementen op hun spaargeld halen, maar door hun informatievoorsprong kunnen banken makkelijker kredieten uitreiken.
Belastingdienst heeft alle gegevens al
Bij de belastingdienst is bekend hoeveel schulden iemand heeft, hoeveel bezittingen en hoeveel inkomen. Het opgeven van foutieve gegevens aan de belastingdienst is strafbaar. Ook zullen particulieren zich voor de fiscus zeker niet rijker voordoen dan ze zijn, want dan moeten ze meer belasting betalen. Kortom: als iemand volgens de fiscus kredietwaardig is, dan zijn er goede redenen om aan te nemen dat dat meer dan klopt.
De voordelen
Banken hebben een monopoliepositie en hebben zich onmisbaar gemaakt. Hierdoor hebben ze een machtige positie verworven waarmee ze Nederland kunnen chanteren. Van deze machtspositie maken ze geregeld misbruik. In feite hebben de banken het bedrijfsleven en de particulieren in Nederland in een wurggreep. Door te weigeren kredieten te verstrekken, kunnen ze de overheid dwingen, met staatssteun over de brug te komen. De realiteit in 2010. Aan deze monopoliepositie moet een einde komen. Het bieden van een alternatieve kredietfaciliteit biedt dit voordeel. Iedereen, niet alleen een bank, kan leningen verstrekken als bekend is wat iemands kredietwaardigheid is.
Er ontstaat zo ook een nieuwe prikkel om eerlijk te zijn bij belastingopgaves. Wie bijvoorbeeld een huis wil kopen, kan maar beter al zijn inkomstenbronnen aan de belastingdienst opgeven om zo zijn kredietwaardigheid te vergroten. Als de belastingdienst ook een basisuitkering uitbetaalt, is het ook voor schuldeisers makkelijker verhaal te halen. Schuldeisers die geld hebben geleend zonder dat bij de belastingdienst te melden, komen achteraan de rij te staan. Beslag leggen en dergelijke is niet meer nodig als de belastingdienst als incassobureau werkt.
Schuldproblemen afgelopen
Ook kan zo voorkomen worden dat mensen onverantwoorde risico’s aangaan. Ook kunnen bedrijven in een vroeg stadium worden gewaarschuwd dat ze financieel in zwaar weer terecht komen. Faillissementen komen doorgaans niet uit de lucht vallen, maar zijn een jarenlang proces. Als in een vroeg stadium bekend is dat een bedrijf niet kredietwaardig is, wordt voorkomen dat het faillissement veel mensen meetrekt. Ook weet de ondernemer dan direct dat hij maatregelen moet nemen om erger te voorkomen.
Draadloos betalen is erg gemakkelijk. Je haalt je digitale portemonnee langs een detector en je hebt betaalt. En dat gemak is nu net het probleem…
Volgens antropologen nemen we op dit moment drie dingen overal met ons mee: onze sleutels, onze portemonnees en onze mobieltjes. Digitale portemonnees kunnen de laatste twee in één enkel gebruiksvoorwerp samenvoegen. In feite zijn de eerste payphones, speciaal voor telebankieren al op de markt. Zou dit definitief een einde maken aan contant geld en ook het gemak waarmee we geld uitgeven vergroten?
Veel bedrijven werken nu aan een universele digitale portemonnee. Geen wonder. De enige die belang heeft bij cash is de consument.
Een digitale telefoon is een chip in je telefoon waarmee je via “near-field communications” technologie kan betalen. Een soort draadloze chipknip dus. De kaart wordt van tevoren opgeladen worden met geld of kan later het geld bij de bank opvragen. De kaart verwerkt de betaling als je de kaart over de card reader van een detailhandelaar beweegt. Dit systeem bestaat al voor vele jaren in Japan, maar de techniek wordt nu op veel meer plaatsen in de wereld uitgerold en verder ontwikkeld. De groten van de mobiele telefonie en internet, zoals Apple, Nokia en Google zullen hierbij bedrijven uit de financiële wereld zoals Visa fel beconcurreren.
Omdat je mobiele telefoon doorgeeft waar je bent, kunnen bedrijven je lokatie en uitgavepatronen registreren. Ze kunnen hierdoor het spoor van geld dat je tijdens een winkeluitje of avondje uit achterlaat, nauwkeurig traceren. Deze informatie is veel geld waard voor detailhandelaars. Zaken kunnen persoonsgerichte advertenties richten op individuele klanten als ze de winkel binnen stappen.
Het verwerken van chipknipachtige transacties is veel goedkoper dan credit cards, dus ook zeer kleine transacties kunnen lonend verwerkt worden. Ze zijn ook sneller. Voor u het weet heeft u uw portemonnee leeg. Vandaar dat de detailhandel dit nieuwe betaalsysteem graag ziet komen. Snellere betalingen(1) betekent kortere rijen voor de kassa (en dus een kortere tijd waarin klanten zich kunnen bedenken). Betalen met een creditcard maakt betalen zo makkelijk dat klanten snel worden verleid tot meer kopen en hogere uitgaven(2). Onderzoek in India van Citibank toonde aan dat draadloos betalen dit effect nog veel sterker vertoont. Bij een pilotproject in winkels en restaurants in Bangalore (India’s IT-hoofdstad) bleek dat de anders zo zuinige Indiërs maar liefst 230% meer geld uitgeven(3). Dat is ook de reden dat doorgewinterde vrekken altijd met contant geld betalen.
Het verdwijnen van contant geld heeft ook ernstige nadelen. Weliswaar beëindigt de meeste vormen van straatroof, maar de overheid en grote financiële bedrijven krijgen een allesomvattend inzicht in je financiële handel en wandel. De vraag is of we dat moeten willen. Ook zal het vermoedelijk niet lang duren voordat technisch handige criminelen draadloze methoden zullen ontwikkelen om digitaal zakken te rollen.
Griekenland dreigt failliet te gaan. Banken en pensioenfondsen proberen met succes de Europese overheden hiervoor op te laten draaien. Tijd om de strop te leggen waar die hoort.
Griekenland: recept voor een ramp Griekenland is een schitterend vakantieland met een rijke cultuur een gastvrije bevolking. Helaas is belastingontduiking een nationale sport en behoren de ambtenaren tot de hoogstbetaalde ter wereld. De gevolgen konden niet uitblijven. De schulden zijn tot recordhoogte opgelopen.
Banken en verzekeraars, vooral die in Duitsland en Frankrijk, hebben de afgelopen jaren goed verdiend aan de hoge rentes die op de Griekse staatsobligaties uitgekeerd worden. Daarom hebben ze hier ook massaal in geïnvesteerd. De rente op Griekse staatsleningen is echter niet voor niets zo hoog. Het gevaar dat Griekenland niet terug zou betalen, was en is levensgroot.
De Griekse ambtenaren hebben geen zin ook maar iets in te leveren.
Danaïdenvat Griekenland is het gevolg
De situatie in Griekenland is een mooi voorbeeld van wat de gevolgen zijn van de chantage door grote banken. Geen verstandige belegger gaat geld steken in obligaties van een land, dat op de pof leeft en waarvan de ambtenaren op hun 55e met pensioen gaan en er niet over piekeren deze voorrechten af te staan, ook al verdienen ze er een procent of twee meer aan.
Echter: managers bij pensioenfondsen en banken beleggen niet met hun eigen geld, maar met dat van u. Ze steken zelf de provisies voor hoge winsten nu in hun zak, terwijl u (als belastingbetaler of klant) voor de verliezen opdraait. Geen wonder dus dat de Grieken zich zwaar in de schulden konden steken.
Laat Griekenland failliet gaan De oplossing voor Griekenland is eenvoudig: laat het land failliet gaan. Het gevolg is dat alle overbetaalde ambtenaren en pensioengerechtigden automatisch hun baan verliezen. Alleen essentieel personeel houdt zijn baan, tegen een marktconform salaris. EU-belastinginspecteurs gaan de corrupte Griekse fiscus helpen reorganiseren. De Griekse kleine ondernemers en hun werknemers zullen een zucht van verlichting slaken.
De pensioenen hier zullen wat lager uitvallen, maar nog altijd hoger zijn dan na de volgende rip-off deal. De vele werkloze Grieken en Spanjaarden kunnen als gastarbeider aan het werk in Nederland en Duitsland en Griekenland zal een economische success story worden.
Financieel gezonde banken zullen deze sanering overleven. Wankelende banken zullen in de problemen komen, zoals ook elders in het bedrijfsleven. Als spaarders worden beschermd en rekeningen overgenomen door andere banken, blijft de schade beperkt. Financiéle steun is sloechts uitstel van executie. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.
Bankiers hebben zichzelf onmisbaar gemaakt, maar in feite zijn het niet meer dan handelaars in geld. Letterlijk alle functies van de bank kunnen door een gemeenschappelijk systeem worden overgenomen. Tijd voor een sociale netwerk-bank.
Wurggreep bankiers
Bankiers houden de Nederlandse en Europese economie in een wurggreep (in de Verenigde Staten zijn aandelenbeurzen belangrijker dan hier). Omdat ze “too big to fail” zijn en een “belangrijke systeemfunctie” vervullen (aldus dezelfde economen die de grootste economische crisis sinds de tweede wereldoorlog niet aan zagen komen) kregen ze het voor elkaar werkelijk ongehoorde bedragen aan staatssteun in de wacht te slepen. Zo staat de Nederlandse overheid garant voor bijna 200 miljard als de Nederlandse bank ING dreigt om te vallen en gingen er ook aanzienlijke bedragen naar andere banken. De heren denken ondertussen weer op de oude voet verder te kunnen gaan, gezien de bonussen die zich al weer naar het oude niveau toe bewegen(1) en nieuwe onbeschaamde pleidooien voor impliciete grootschalige staatssteun aan Griekenland(2).
Sociale netwerkbank
Peer-to-peer lenen is lenen zonder bank. Het levert meer rente op je spaargeld en goedkopere leningen.
Peer to peer lending, of crowd funding, zoals het systeem ook wel bekend staat, doorbreekt de monopoliepositie van banken. Het werkt als volgt. Iemand wil een bepaald geldbedrag (bijvoorbeeld 10.000 euro) lenen. Hij is bereid hiervoor 10% rente te betalen. Zijn lening wordt vervolgens opgeknipt in bijvoorbeeld tien stukjes, die door investeerders (andere particulieren) worden gekocht. Het Nederlandse Boober ging failliet omdat er te weinig investeerders kwamen, de kosten te hoog waren en er problemen waren met wanbetalers (3). Het Engelse Zopa (4) en het Amerikaanse Prosper doen het wel goed (al kwam de credit crunch hard aan bij Prosper) en bezorgen bankiers al enigszins het koude angstzweet.
Beperkingen voor peer-to-peer lending systeem
Het voornaamste technische probleem is dat er geen openbaar systeem bestaat om iemands kredietwaardigheid te checken. Het Bureau Kredietregistratie houdt weliswaar iemands schulden in Nederland bij, maar het is altijd mogelijk je via een buitenlandse bank, die niet bij het BKR is aangesloten, je in de schuld te steken. Ook is het BKR-register niet openbaar (wat op zich uiteraard prettig is uit privacy-overwegingen). Er zal dus een register moeten zijn, waarmee een lener kan laten aantonen kredietwaardig te zijn zonder dat bekend is wie de persoon achter de lener is. Mogelijk zou je hiervoor het BKR-systeem kunnen uitbreiden. De vraag is uiteraard of de BKR-leden (kredietinstellingen en banken) dat willen, peer-to-peer lending is een grote bedreiging voor hun meest winstgevende activiteit. Dit is dus nu net een van de activiteiten waarbij de overheid iets beter kan dan een private instelling.
Oplopende staatsschuld, oplopende werkloosheid en oplopende inflatie…
Eten wordt duurder, benzine is duurder dan ooit en ook het volgen van een opleiding wordt duurder… Banken en andere financiële instellingen worden gered met belastinggeld door politici die na hun carrière bij diezelfde financiële instellingen een aantal keer de Balkenende norm verdienen. Winsten worden geprivatiseerd, schulden gesocialiseerd.
Wellicht is het bij dit soort zichtbare symptomen tijd om zelf eens op onderzoek uit te gaan en uit te vinden hoe het geldsysteem eigenlijk werkt, en of dit bijdraagt aan het optimaal voorbestaan van de bevolking. Want dat zou logischerwijs het doel van geld moeten zijn.
In feite is er geen verschil tussen fiat geld zoals de euro en dollar en monopolygeld. Alleen omdat mensen geloven dat het wat waard is, heeft het waarde.
Mensen proberen in het leven zo goed mogelijk voort te bestaan. Zaken die goed zijn voor het voortbestaan zoals gezond eten en drinken, een plezierig bewoonbaar huis en een veilige gezellige leefomgeving worden nagestreefd. En zaken die het voortbestaan bedreigen zoals ziektes, geweld in verschillende vormen en armoede probeert men te bestrijden door er oplossingen voor te vinden. Alles om ons heen kan worden ingeschaald op de bijdrage die het al dan niet levert aan ons voortbestaan. Laten we zo ook eens naar geld kijken. Wat is het voortbestaansbevorderende aspect aan geld?
Geld stelt mensen in staat om onderling goederen en diensten uit te wisselen. Hierdoor kunnen mensen gemakkelijker samenwerken. Zo kunnen ze zich enigszins specialiseren en kunnen complexe systemen worden opgezet waarbij iedereen een stukje bijdraagt aan het grote geheel, en het grote geheel in theorie zou moeten bijdragen aan het positieve voortbestaan van alle mensen die er onderdeel van zijn. Geld zou dus kunnen worden omschreven als het zichtbare onderdeel van de functie om goederen en diensten gemakkelijk met elkaar uit te wisselen. Deze functie bevordert ons voortbestaan en is dus gewenst.
Echter lijkt dit niet de huidige realiteit van geld te zijn. Wat er nu gebeurt en gedaan wordt in de naam van geld lijkt gedeeltelijk juist hele andere patronen te volgen. Er zijn genoeg manieren om het voortbestaan van de mensheid te bevorderen en er zijn genoeg mensen zonder werk die graag aan de gang zouden gaan. Toch gebeurt dit niet, geld lijkt hier niet de rol te kunnen vervullen die het idealiter zou hebben. Hoe zit dit eigenlijk, waarom gebeurt dit niet, hoe werkt het geldsysteem eigenlijk in de praktijk van vandaag de dag?
Door de economische crisis is de interesse in hoe geld eigenlijk werkt, wie de uitgifte ervan controleert en hoe het circuleert in een maatschappij sterk toegenomen. Er zijn daardoor inmiddels ook een aantal zeer interessante documentaires die hier grondig op in gaan.
De eerste is Money as Debt. Deze NL ondertitelde documentarie gaat in op vragen als: Wat is geld eigenlijk? Hoe komt het dat vrijwel iedereen, zowel overheden als individuen in de schulden zitten? Deze film legt het op eenvoudige wijze uit.
Money as debt
Ook buitengewoon interessant is Zeitgeist Addendum. Deze NL ondertitelde documentaire gaat in op het huidige financiële systeem, het proces van geldcreatie en over richtingen van oplossingen. Onder andere het overvloedig oogsten van hernieuwbare energie.
Zeitgeist: Addendum
Als laatste de documentaire The Secret of Oz. Deze documentaire belicht verschillende economische systemen uit de geschiedenis en het heden. Het laat zien dat ook vandaag de dag er grote verschillen zijn in wie de macht heeft over het drukken van geld en wat dit voor gevolgen heeft voor de bevolking van een land. Ook komt in deze documentaire het Icesave probleem uitgebreid aan bod. Hoe heeft dit mis kunnen gaan en waarom moeten de IJslandse en Nederlandse belastingbetalers nu opdraaien voor de fouten van de bankdirecteuren daar die er met de bonussen vandoor zijn gegaan?
The Secret of Oz
Het kost zeker even tijd om deze drie documentaires te kijken maar ze zijn zeer de moeite waard als je niet langer aan de zijlijn wilt blijven staan en wilt weten wat er nu eigenlijk echt aan de hand is. Wat de werkelijke oorzaken van de huidige crisis zijn, en wat eventueel richtingen voor oplossingen zijn.
Hoe kunnen we ons economische systeem verbeteren?
En een goede visionair vindt het natuurlijk ook leuk om zelf na te denken over een verbetering van het economische systeem. Daarom zou ik graag een discussie hieronder voeren over hoe we in de toekomst ons economische systeem kunnen inrichten. Hier een paar kaders die nuttig lijken om in de gaten te houden bij het ontwerpen van een nieuw systeem.
Als eerste is het een systeem van mensen om hun gezamenlijke voortbestaan te vergroten. Wat positief is voor het voortbestaan is het gemakkelijk uitwisselen van kennis, talenten, bekwaamheden, goederen en diensten tussen mensen. Het zou een systeem moeten zijn van alle mensen voor alle mensen, waar iedereen de ruimte heeft een nuttige bijdrage te leveren en iedereen beschikking heeft over de belangrijkste zaken voor het voortbestaan. Het zou in dit kader idealiter zo democratisch, gedecentraliseerd en transparant mogelijk moeten zijn.
Als tweede zou het systeem gebaseerd moeten zijn op datgene wat echt waarde vertegenwoordigd. Dit zijn de mensen zelf en hun voortbestaan, het zou dus logisch zijn om de economie groter of kleiner te laten worden met de hoeveelheid mensen die eraan deelnemen en de kennis en bekwaamheden die zij bezitten. Op deze manier wordt een economie groter naarmate de mensen die er onderdeel van zijn slimmer en bekwamer worden.
Als derde zou het systeem rekening houden met de fysieke beperkingen van de aarde. Het systeem zou dus niet alleen op de korte termijn voor mensen moeten zorgen maar zou zo ontworpen moeten zijn dat ook juist de toekomst meegenomen wordt. Op die manier is het voortbestaan van de mens in samenwerking met de aarde zowel nu als in de toekomst veilig te stellen. Energie lijkt hier een groot belang in te spelen. Hoe meer energie we als mensheid kunnen gebruiken hoe gemakkelijker en plezieriger we over het algemeen kunnen leven. Als we de toekomst bekijken en de volgende generaties in ogenschouw nemen wil je dus zo snel mogelijk naar 100% volledig hernieuwbare, bij voorkeur gedecentraliseerde, energie. Dit scheelt vervuiling en oorlogen over eindige oprakende fossiele energiebronnen. Sterker nog hoe meer hernieuwbare energie je kunt oogsten hoe groter je economie wordt.
Deze drie punten lijken nuttige kaders te zijn om aan het ontwerpen te gaan. Binnen deze kaders, worden kennis en bekwaamheden van mensen uitgelokt net als het doen toenemen van de hoeveelheid beschikbare hernieuwbare energie. Daarbij hebben we momenteel heel andere middelen om een systeem van uitwisseling te kunnen ontwerpen dan vroeger. Het internet lijkt hierin een belangrijke rol te kunnen gaan spelen. Kortom wie discussieert er mee? Hoe zien wij de toekomst van de economie?
De euro is, zo bezweren financiële hotemetoten ons keer op keer, een geweldig idee. Na de perikelen in diverse eurolanden die op omvallen staan, denken steeds meer mensen daar anders over. Het gebruiken van verschillende valuta naast elkaar kent ook de nodige voordelen…
De euro, een goed idee?
De euro is de ultieme droom van de veeleisende consument. Je kan shoppen over de grens in Duitsland of een kratje Franse wijn laten overkomen zonder dat je je over de wisselkoersen druk hoeft te maken. Ook zakenmensen hebben uiteraard grote voordelen van de euro. Ze kunnen immers zonder lastig gereken hun goederen en diensten van het ene land naar het andere exporteren. Een referendum over dit vanzelfsprekende besluit was uiteraard niet nodig. Het klootjesvolk begrijpt toch niets van economie. Aldus de topbankiers en politici die ons de euro ingeloodst hebben.
Het zwakke punt van de euro bleek in 2010 en later. De euro is een fiduciaire munt: gedekt door schulden dus of, meer precies, door de bereidheid van schuldenaars om hun schuld terug te betalen. Die bereidheid is in landen als Griekenland en Portugal, getuige de enorme stakingen, vrij beperkt. Met andere woorden: weg dekking. Een land failliet laten gaan kan niet, dus worden er opnieuw enorme leningen verstrekt, gegarandeerd door de overheden. Daar kunnen de bankiers weer lekker aan verdienen. De burger betaalt wel.
Ooit kende Europa tientallen verschillende munten. Deze zijn nu vervangen door de euro. Handig, maar erg riskant.
Meerdere multinationale valuta
Op zich is een multinationale valuta geen slecht idee, om de redenen die de lobbygroepen reeds aangaven. Het probleem is alleen dat er maar één van is. Zo ben je namelijk overgeleverd aan de uiterst beperkte genade van sjoemelende politici en bankiers die immers een monopoliepositie hebben. Zo is de Europese banksector verwend met spotgoedkope leningen in euro’s die lieden dicht bij het vuur massaal gebruikt hebben om door de crisis spotgoedkope bedrijven op te kopen. Een consument die een hypotheek wilde afsluiten betaalde uiteraard de hoofdprijs. Het was netter geweest als de overheid rechtstreeks hypotheken had verstrekt of hiervoor de genationaliseerde ABN Amro bank voor had gebruikt. Dan was er ook geen peperdure WW-regeling voor de bouw nodig geweest.
Als er meerdere, met elkaar concurrerende valuta bestaan, zullen sommige centrale banken zich toeleggen op een anti-inflatie beleid. Deze valuta, bijvoorbeeld de Ron Paul-gouddollar of zilveren florijnen, zullen gedekt worden door goud of energie en steeds meer in waarde toenemen. Kortom: als spaarder wil je uiteraard graag een lief sommetje van deze valuta op je bankrekening.
Andere centrale bankiers, bijvoorbeeld de overheid van Zimbabwe, geven zichzelf keer op keer een cadeautje in de vorm van het voortdurend bijdrukken van geld. Maar weinig mensen willen waarschijnlijk deze Mugabe-dollars hebben.
Concurrentie straft de Mugabes af
Na verloop van tijd ontstaan er zo zeer gewilde keiharde valuta en bankbiljetten die een tweede leven krijgen als sigarettenvloeitje of behang. De Mugabes kunnen rustig gaan leven van hun van onnozelen bij elkaar geroofde geld, terwijl de rest van de economie gezond blijft.
Natuurlijk zullen er transactiekosten blijven om de ene valuta in een andere om te wisselen. Je zult dus functionele groepen krijgen van mensen die dezelfde valuta onderling hanteren om zo de transactiekosten te minimaliseren. Zo zal de ene munt vooral in de bouw en bouwmaterialenhandel worden gebruikt, terwijl de andere munt in de landbouw, informatica of het toerisme hoge ogen gooit. De overheid kan belasting heffen in haar eigen munt. Drukken ze teveel bij, dan krijgen ze alleen waardeloos geld terug. Heffen ze teveel belasting, dan stappen mensen over naar een andere overheid.
