godsdienst

Godsdiensten zijn onuitroeibaar. Terug van weggeweest: Scandinavisch heidendom. bron: Wikimedia Commons

Is alle godsdiensten verbieden de oplossing?

131 reacties / Ideeën, Maatschappij, Nederland, Wetenschap / Door / 15 juni 2012

Godsdienst is een belangrijke reden waarom groepen mensen elkaar de hersens inslaan. Overal ter wereld zijn er conflicten op basis van geloof. Steeds meer mensen krijgen daarom genoeg van godsdiensten en vinden dat we het beste alle godsdiensten kunnen verbieden. Wat is de oorzaak van agressie bij godsdiensten?  Is de invoering van het atheïsme dé oplossing voor wereldvrede?

Godsdiensten zijn onuitroeibaar. Terug van weggeweest: Scandinavisch heidendom. bron: Wikimedia Commons
Godsdiensten zijn onuitroeibaar. Terug van weggeweest: Scandinavisch heidendom. bron: Wikimedia Commons

Waarom veroorzaken godsdiensten zoveel conflicten?
Godsdiensten zijn  (voorzover we weten) een uniek menselijk fenomeen dat samen lijkt te hangen met de delen van onze hersenen, waarmee we ons met anderen identificeren en omgaan[1]. Mensen met een autistische spectrum stoornis (ASS) zijn nauwelijks godsdienstig [2] (hoewel ze soms wel een kei zijn in “heilige” boeken uit het hoofd leren en regeltjes toepassen). Over het algemeen leveren individualistische geloofsuitingen, zoals meditatie, nauwelijks conflicten op. Het gaat mis, zodra gelovigen zich in groepsverband gaan begeven. Omdat dezelfde hersengebieden betrokken zijn bij zowel religie als bij sociaal gedrag, versterkt religie groepsprocessen.

Groepsgevoel
Het hormoon oxytocine, bekend als “knuffelhormoon”, kent ook een duistere zijde. Mensen met een hoog oxytocinegehalte in hun bloed blijken zich sterker bij de eigen groep betrokken te voelen en andere groepen vijandiger te behandelen[3]. Als de groepsgevoelens versterkt worden, betekent dit ook dat de aversie tegen andere groepen groter wordt. Veel religieuze plechtigheden kennen een duidelijk groepselement. Zo kan je denken aan het avondmaal vieren bij christenen, de massale plichtgebeden in de moskee en pelgrimstochten bij islamieten, grootschalige puja’s bij hindoes en dergelijke. Het christendom kent een streng religieus verbod op geweld, waar in ieder geval door kerkgangers tijdens en na de kerkdienst de hand aan wordt gehouden. In de middeleeuwen was dat wel anders. Vrijdaggebeden in moskeeën daarentegen zijn een bekende aanleiding voor gewelddadige protesten of aanvallen op andersgelovigen bij islamieten en veel madrassa’s (koranscholen) hebben een militant karakter.

Theologisch gemotiveerde agressie
Een aantal godsdiensten bevatten weinig verdraagzame elementen. Zo langzamerhand berucht in dit opzicht zijn bijvoorbeeld de twee grootste stromingen binnen de islam (soennisme en sji’isme), in iets mindere mate orthodox jodendom, het katholicisme en bepaalde (lang niet alle) protestantse en orthodoxe kerken. Het hindoeïstische kastenstelsel is eveneens een bron van de nodige ellende. De in vroeger dagen populaire krijgergodsdiensten, zoals van de Vikingen en Azteken, zijn nu, op een handjevol hobbyisten na, verdwenen. In deze godsdiensten werden oorlogen en heldendaden op het slagveld verheerlijkt. Een moedige krijger kwam in het Walhalla terecht.
De islam, met wellicht zionistisch jodendom, is de enige grote krijgersgodsdienst die nog bestaat. Nog steeds bestaat er binnen de islam de leer, dat een islamiet die sterft bij het verbreiden van de islam, geheel zeker in de hemel, Jannat, komt.

Vrijheid van godsdienst
In de Nederlandse grondwet is de vrijheid van levensovertuiging vastgelegd. Godsdienst is iets van de privesfeer. Dit functioneerde ook uitstekend in de tijd dat er alleen christenen en joden woonden, afgezien dan van de politieke conflicten tussen katholieken en protestanten. Deze beide groepen waren het er over eens dat het toegestaan is van geloof te wisselen en beperkten zich daarom tot wederzijds zieltjeswinnen, onderlinge discriminatie en pesterijen. Ook de joden konden zich in deze consensus vinden. De komst van meer tolerante pausen en dominees, ook afgedwongen door hun volgelingen, leidde tot matiging (en verdwijnen van het christendom). Hindoes en boeddhisten konden zich ook in dit systeem vinden omdat dit beide individualistische religies zijn, gericht op de verlossing van de eigen ziel (en die van anderen, als deze er rijp voor zijn). De reden dat er wel problemen optreden met islamieten is dat de islam geen individualistisch, maar voornamelijk collectivistisch geloof is. Ook kent de islam niet de religieuze verboden op agressie die boeddhisme, hindoeïsme en christendom wel kennen. Vandaar dat conflicten waar islamieten bij betrokken zijn veel vaker uit de hand lopen dan conflicten tussen bijvoorbeeld boeddhisten en christenen.

Kortom: hoewel het verdwijnen van alle godsdiensten veel geweld zou voorkomen, is slechts een beperkt aantal godsdiensten verantwoordelijk voor vrijwel alle geweld.

Bronnen
1. Religious Experience Linked to Brain’s Social Regions, Wired Science, 2009
2. Catherine Caldwell-Harris et al., Religious Belief Systems of Persons with High Functioning Autism, Proceedings Boston Univ., 2011
3. Carsten de Dreu et al., The Neuropeptide Oxytocin Regulates Parochial Altruism in Intergroup Conflict Among Humans, Science (2011) (zie ook persbericht Leidse universiteit)

Video: ontwikkeling van godsdienst de afgelopen vijfduizend jaar

13 reacties / Ideeën en techniek, Mensheid, Wereld / Door / 23 oktober 2011

Godsdienst: steeds meer in het nieuws de afgelopen tijd. Wat was de oudste godsdienst en hoe verspreidden godsdiensten zich? Check deze video.

In de video komen vijf godsdiensten aan de orde: hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam. Bepaalde godsdiensten verspreiden zich voornamelijk door oorlogen, andere (boeddhisme en hindoeïsme) door het sturen van misionarissen. Er zijn ook godsdiensten, zoals het christendom, die een middenpositie innemen.

Zal de hele wereld atheïstisch worden of zal godsdienst altijd blijven bestaan?

Moeder Aarde heeft een stuk minder wrede aanhangers dan Jahweh en Allah.

Lang leve de Moedergodin

18 reacties / Filosofie, Ideeën en techniek, Maatschappij, Mensheid / Door / 25 augustus 2011

Aanhangers van patriarchale goden als Jahweh en Allah zaaiden en zaaien nog steeds dood en verderf. Veel mensen hebben het daarom helemaal gehad met patriarchale monotheïstische godsdiensten en vinden dat we terug moeten naar Moeder Natuur. Hebben ze gelijk en wordt het tijd de Moedergodin weer in ere te herstellen?

Moeder Aarde heeft een stuk minder wrede aanhangers dan Jahweh en Allah.
Moeder Aarde heeft een stuk minder wrede aanhangers dan Jahweh en Allah.

Een aardgodin, best wel logisch
Opmerkelijk genoeg blijkt op alle plaatsen waar de landbouw is ontstaan – variërend van Zuid-Amerika tot het Midden Oosten, Oost Azië en Europa – sprake te zijn van een belangrijke rol van aardgodinnen. Op zich is dit ook logisch. Mannen besteden een belangrijk deel van hun leven aan het indruk maken op vrouwen. Bij de mens gebeurt dat niet door een grote pauwenstaart of felgekleurd scrotum, maar door in een groep het alfamannetje proberen te worden. Veel evolutionair biologen denken dat ons grote brein is geëvolueerd, doordat slimme mensen een grotere kans hebben om een hoge status te verwerven en zo nakomelingen te verwekken bij vrouwen (als het mannen zijn) en niet makkelijk in de luren worden gelegd door een rasversierder (in het geval van vrouwen).

Een groot deel van het leven brengt een man door als kind, onder de hoede van een vrouw die voor hem zorgt, of  als aanbidder die dingt naar de gunsten van een vrouw. De vrouw is zowel de oorsprong van de man, als het doel van de man. Sorry, Paulus.

En zeker als de natuur als vrouw wordt gezien moet de natuur worden verleid om een goede oogst te geven, bijvoorbeeld met offers en rituelen. Tegelijkertijd is de man een beschermer voor de vrouw omdat hij groter en sterker is, zoals zij eerder de beschermer was toen hij nog een klein kind was. Er zijn twee mogelijke oplossingen. Of een man komt er vooruit dat zijn leven om vrouwen draait en probeert vrouwen op gelijkwaardige en respectvolle manier te verleiden, of een man probeert met geweld vrouwen te veroveren. Complicerend hierbij is dat een vrouw over het algemeen een sterke man wil.

De man kan zijn kracht gebruiken om de vrouw te steunen en zich te laten ontwikkelen, of om de vrouw te overweldigen. Een man kan zich overgeven aan de stralende ogen van zijn geliefde, de wens haar te laten glimlachen en haar in zijn armen te laten gloeien van geluk, of zijn geluk zoeken in aantallen, de vrouw terugbrengen tot een gebruiksvoorwerp, waarna hij er steeds maar weer nieuwe bij moet zoeken om dezelfde prikkel te ervaren. Uit het resultaat van deze keuze ontstaat een matriarchale of patriarchale godsdienst. Koningen in de bijbel die de matriarchale godsdienst aanhingen, zoals de koningen Jerobeam en Achab, hadden meestal één intelligente en invloedrijke gade. Koningen die ‘recht waren in de ogen des Heeren’, zoals David en Salomo hielden er doorgaans een enorme kudde bijvrouwen op na.

De Fenicische vruchtbaarheidsgodin Astarte was veel aardiger dan Jahweh.
De Fenicische vruchtbaarheidsgodin Astarte was veel aardiger dan Jahweh.

Overblijfselen van matriarchale religies
Legenden uit latere patriarchale godsdiensten, alsmede teksten in de bijbel, bevatten de nodige sporen van eerdere matriarchale elementen in religies. Uit de klassieke Griekse mythologie kennen we de oorlogen tussen de patriarchale goden van de Olympus en de eerdere chthonische aardgoden. Het orakel van Delphi, in de klassieke tijd gewijd aan de god Apollo, was daarvoor een plaats waar de aardgodin Pytho, de bewaakster van de navel van de wereld, werd vereerd. Ook in de bijbel vinden we sporen terug. Zo wordt er gesproken over ‘hondengeld’ en dat het niet toegestaan is dit als religieuze gift te gebruiken. In feite was dit geld dat werd betaald voor deelname aan tempelprostitutie.

Vruchtbaarheidsgodsdiensten waren razend populair. Geen wonder. Het is veel leuker om met elkaar te vrijen dan om elkaar te vermoorden. Ze kenden een gezonde concurrentie met de monotheïstische Jahweh-verering. De aanhangers van de patriarchale godsdiensten kenden echter enkele machtige wapens. Ze waren veel beter in bruut geweld en in het organiseren van machtige hiërarchieën. Patriarchale groepen liepen daardoor snel matriarchale volken onder de voet. Religieuze geschriften als bijbel en koran, en de godsdienstige geschiedschrijving, bevatten veel levendige verhalen over brute slachtpartijen die ter meerdere eer en glorie van de godheid Jahweh, of zijn kloon Allah, werden aangericht. Denk aan godvruchtige  acties als het over de kling jagen van priesters van een vijandig geloof of het afslachten van een vreedzaam buurvolkje als de Moabieten. Geen wonder dat er niet veel overbleef van de verering van de moedergodin, die daarna dan ook voor een groot deel ondergronds ging.

Patriarchale godsdiensten hebben hun tijd gehad
Nu wapens steeds vernietigender worden zijn oorlogen steeds minder interessant geworden. Een markt verover je niet door je klanten onder schot te houden om je spullen te kopen (al hebben de koloniale machten dat geprobeerd), maar door ze te verleiden je spullen te kopen. De oplossingen die de patriarchale godsdiensten boden met hun georganiseerde legers en hiërarchische bureaucratie bleken ‘nuttig’ voor lange tijd maar werken nu steeds meer contraproductief. We komen in een netwerkmaatschappij te leven waarin kleine groepen met elkaar samenwerken.

Hoewel vrouwen altijd zullen verlangen naar een sterke, stoere man en het als man altijd een heerlijk gevoel is als je geliefde zich vol overgave tegen je aan vlijt, is het op georganiseerde wijze met een grote knots de schedels inbeuken van een groep die je niet aanstaat steeds meer verleden tijd. Het geeft te veel rommel. In een patriarchaal land als Somalië kost het maar een paar honderd euro om een kind op te voeden, in een Nederlander is bijna een ton geïnvesteerd tegen de tijd dat hij of zij aan het werk gaat. Een beetje zonde natuurlijk om ze dan met een sleuteltje naar het paradijs om de nek voor een tank uit te laten lopen, zal zelfs de meest psychopate machthebber (en dat laatste wil wat zeggen) denken.

Kortom: er is het nodige voor te zeggen om Jahweh en Allah met pensioen te sturen en ons te storten in de verwelkomende armen van de Grote Moeder. En haar met respect behandelen en koesteren als een geliefde.

Het verminken van minderjarigen is verboden, behalve om religieuze redenen.

Besnijdenis is kindermishandeling, dus moet worden verboden

29 reacties / Misvattingen, Nederland / Door / 25 juni 2011

Elk jaar ondergaan ongeveer vijftienduizend jongetjes een overbodige, pijnlijke ingreep aan hun intieme delen. Zonder dat er wat aan ze is gevraagd. Er moet zo snel mogelijk een einde komen aan deze vorm van kindermishandeling.

Het verminken van minderjarigen is verboden, behalve om religieuze redenen.
Het verminken van minderjarigen is verboden, behalve om religieuze redenen.

Waar komt besnijdenis vandaan?
Eens, duizenden jaren geleden was er een woestijngodje met een nogal wreed karakter, Jahweh genaamd. Tenminste, als de de torah mogen geloven. Of Elohim, El Shaddai of Jehovah, daar wil ik af zijn. Hij bedreigde een toenmalige harem- en veehouder, Abraham, met hel en verdoemenis als hij zijn eigen penis en die van zijn mannelijke kinderen en overige stamleden niet liet kortwieken. Want Jahweh houdt niet van rondslierende velletjes aan de edele delen van zijn dienaren. Die zitten maar in de weg bij het verwekken van nakomelingen zo talrijk als de sterren aan de hemel. Dat zijn er alleen in de Melkweg al honderd miljard, dus het heengaan en vermenigvuldigen moet nog even doorgaan. Al doen ze, eerlijk is eerlijk, hun uiterste best.

Gezien de nogal gewelddadige track record van Jahweh – zo liet hij vuur en zwavel neerkomen op de ongehoorzame steden Sodom en Gomorra – leek het Abraham, mogen we waarschijnlijk aannemen, het beste aan deze eis tegemoet te komen[1]. Sindsdien zijn alle joodse jongetjes de klos. De zelfverklaarde profeet Mohammed, die graag wilde dat ook de joden achter hem aan gingen lopen, besloot dit mooie gebruik over te nemen. Hij was vol bewondering voor Jahweh en inderdaad heeft zijn creatie Allah hier de nodige tirannieke trekjes van. Als gevolg van deze adoratie, lopen meer dan een miljard mannen met een verminkte plasserd rond. Niet dat het Mohammed baatte – de joden moesten nog steeds weinig van hem hebben, maar hij loste dat op een manier op waarin Jahweh een groot welbehagen zou hebben – hij joeg ze over de kling[2] of verbande ze[3], zoals de joodse leider Jozua in opdracht van Jahweh duizenden jaren eerder in Palestina had gedaan [4].

Ziekelijke obsessie met bloed en snijden
De volgelingen van Allah en Jahweh zijn erg dol op bloed en snijden. Zo snijden islamieten zowel de hoofden van vijanden van de islam als de hals van vee af onder het aanroepen van de islamitische godheid Allah. In de joodse religie kwamen van oudsher veel dierenoffers voor en in de tenach (oude testament, volgens christenen) staan levendige beschrijvingen van brute slachtpartijen. Aan deze praktijk is met de verwoesting van de tweede tempel door de Romeinse keizer Titus een einde gekomen. Klaarblijkelijk wordt iets in deze religies pas geheiligd gevonden als er het vloeien van bloed aan te pas komt. Dat merk je ook aan de maagdenvliescultus, waarbij tijdens de huwelijksnacht bloed moet vloeien bij de bruid. Een wakkere Levantijnse schone weet dan ook dat ze een zakje met kippenbloed in haar vagina moet verstoppen, als haar leven haar lief is. Het veel oudere joodse geloof is ondertussen beïnvloed door diverse mystieke stromingen, waardoor het – op een aantal nare trekjes na – minder bloeddorstig is geworden.

Medisch nut twijfelachtig
Volgens de artsen A.C. Nieuwenhuijzen Kruseman en G. van Dijk wegen de eventuele voordelen van besnijdenis niet op tegen de nadelen, zoals complicaties door een besnijdenis. Ze wijzen op de ingrijpende nadelige gevolgen van besnijdenis: “Tegenover de mogelijke medische voordelen staat een groot aantal complicaties van circumcisie: infecties, bloedingen, sepsis, necrose, verbindweefseling van de huid, urineweginfecties, meningitis, herpesinfecties, meatitis, meatale stenose, necrose en necrotiserende complicaties die tot volledige amputatie van de penis hebben geleid. Ook sterfgevallen komen voor. Naast deze directe medische complicaties zijn ook psychologische problemen en complicaties op het gebied van seksualiteit gerapporteerd.” [5]

Ze stellen daarom voor om besnijdenis sterk te ontmoedigen[5]. Dezelfde argumenten die wordt gehanteerd om vrouwelijke genitale verminking te verbieden, kunnen ook ten opzichte van mannenbesnijdenis worden gehanteerd. Het is een verminkende, onomkeerbare medische ingreep, waardoor een kind het hele leven wordt gestigmatiseerd. Stel dat een jongen het joodse of islamitische geloof wil verlaten, dan is zijn lichaam nog steeds verminkt. De nazi’s konden eenvoudig vaststellen wie jood was, door een gevangene te dwingen de broek te laten zakken.
Het medische nut is verder twijfelachtig. Wel is bekend dat kinderen vaak ernstige lichamelijke en psychische trauma’s overhouden aan deze operatie. Kortom: het wordt tijd dat er in Nederland een wettelijk verbod komt om minderjarigen, of het nu om jongens of meisjes gaat, te laten besnijden. De rechten van het kind moeten zwaarder wegen dan zogeheten godsdienstvrijheid.

Bronnen
1. Genesis 17, Nieuwe Bijbelvertaling (1951)
2. Hadith, Bukhari, Volume 5, Book 59, Number 448
3. Hadith, Bukhari, Volume 4, Book 52, Number 288
4. Jozua 8, Nieuwe Bijbelvertaling (1951)
5. Jongensbesnijdenis krachtig ontmoedigen, KNMG

Gelovigen worden vaak (niet altijd) een stuk gelukkiger en rustiger van godsdiensten.

De ideale godsdienst

14 reacties / Filosofie / Door / 8 mei 2011

Dat veel godsdiensten mensen behoorlijk ongelukkig maken valt bijna elke dag in de krant te lezen. Zou het mogelijk zijn een godsdienst te bedenken die mensen wel gelukkig maakt en tegelijkertijd ook niet-godsdienstigen in hun waarde laat?

Absolute waarheid psychologisch erg bevredigend

Gelovigen worden vaak (niet altijd) een stuk gelukkiger en rustiger van godsdiensten.
Gelovigen worden vaak (niet altijd) een stuk gelukkiger en rustiger van godsdiensten.

Godsdienstigen kennen het begrip heiligheid. Godsdiensten bieden absolute waarheden (in tegenstelling tot de wetenschap). Dat heeft psychologisch de nodige voordelen. Zo is een bron van onzekerheid verdwenen. Daar komt natuurlijk nieuwe onzekerheid, namelijk die over de wil van de godheid, voor in de plaats. Sommige godsdiensten, zoals het christendom, achten hun godheid zuiver en goed: God is liefde. Wat er mis is in de wereld ligt aan de listen en lagen van de duivel, die het uiteindelijk af moet leggen tegen God (of tegen gelovigen, als ze maar genoeg geloven). Om die redenen zijn christenen doorgaans gelukkiger dan niet-gelovigen. Ze weten dat als ze eenmaal voor hun geloof gekozen hebben, ze voor eeuwig zullen leven en gelukkig zullen zijn.

Absolute waarheden hebben ook een stevig nadeel. Ze verminderen namelijk de flexibiliteit van de mens. Daarom moeten absolute waarheden het liefst ethisch en humanitair van aard zijn, een sterk metafysisch gehalte hebben (dus niet door toekomstige wetenschappelijke ontwikkelingen ingehaald worden) en inspirerend en troostrijk zijn. Maar wel de gelovige tot actie prikkelen en aanzetten het beste uit zichzelf te halen en het leed in de wereld te verminderen.

Gezonde gewoonten
Sommige godsdiensten, zoals het hindoeïsme en boeddhisme, kennen heilzame praktijken waarvan de wetenschappelijke werkzaamheid ook aangetoond is. Zo blijkt dat mediteren stressniveaus laat dalen en mensen evenwichtiger maakt. Op basis hiervan is mindfullness ontwikkeld.
Gokken, drinken, drugs gebruiken en een extreem seksleven hebben over het algemeen ook nare gevolgen voor de gezondheid. Geen wonder dat alle grote geloven dit met regels sterk aan banden leggen.

Het is dus verstandig om in een nieuw geloof deze regels vast te leggen, het liefst op een hoog abstractieniveau. De formulering van het christendom: het lichaam is de tempel van God, is werkelijk briljant in zijn eenvoud. Daarmee verplicht je de gelovige zo gezond mogelijk te leven. In hindoeïsme en boeddhisme zijn deze regels meer impliciet aanwezig (het lichaam wordt gezien als de manifestatie van de ziel in Maya, de illusoire wereld waarin we leven).

Ethiek
Veel godsdiensten kennen een uiterst beroerde ethiek waardoor veel leed ontstaat. Zo worden in de islam mannelijke gelovigen per definitie als superieur gezien aan ongelovigen. In het streng-islamitische Saoedi-Arabië is het wettelijk zoengeld voor het vermoorden van een hindoevrouw slechts 1/32 van dat van het vermoorden van een islamitische man. Het hindoeïsme kent het discriminerende kastensysteem (overigens verworpen door moderne hindoedenkers), terwijl het christendom een manier biedt om keer op keer te kunnen zondigen (en steeds vergeving te krijgen).

De Gulden Regel (behandel anderen zoals je zelf behandeld wil worden), of een nog sterkere formulering (houd van anderen zoals van jezelf), moet dus de hoeksteen van het ethische stelsel vormen.

Future proof
De religie moet rekening houden met de toekomstige ontwikkelingen. Zo bevatten veel heilige boeken nogal wat voor moderne mensen lachwekkende beweringen, zoals een platte aarde, meteorieten waarmee de godheid opstandige geesten bombardeert  en andere absurditeiten. De religie kan zich dus beter verre houden van de natuurwetenschap en zal ethische normen zo exact en abstract mogelijk moeten formuleren (met een uitleg die voor het dagelijks leven anno nu van toepassing is), zodat bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie of buitenaardse intelligenties ook in het metafysische kader passen.

Wat denken jullie?

Kerkleiders konden de ideeën van de Tsjechische protestant Jan Hus niet waarderen en gooiden hem (met honderdduizenden heksen) vol naastenliefde op de brandstapel.

Wetenschappelijke ethiek zonder godsdienst mogelijk

13 reacties / Filosofie, Maatschappij, Mensheid / Door / 5 mei 2011

Geen onderwerp dat de gemoederen de laatste jaren zo bezig houdt als godsdienst. Volgens sommigen de grootste ramp die de mensheid is overkomen. Volgens anderen absoluut onmisbaar om te voorkomen dat de aarde in een Sodom en Gomorra verandert. Wie heeft er gelijk?

Wat is godsdienst?
In strikte zin is godsdienst of religie een stelsel van metafysische opvattingen, dogma’s en leefregels, gecentreerd rond één of meerdere goden. Het boeddhisme kent geen goden, maar wordt wel tot de godsdiensten gerekend omdat ook het boeddhisme een uitgebreide bovennatuurlijke wereld kent.
Godsdiensten kunnen organisch gegroeid zijn (zoals het hindoeïsme) of door een zelfverklaarde profeet, god in mensengedaante of een ander “heilig” persoon opgericht zijn (islam, mormonisme, Scientology) om zichzelf te verrijken of de machtswellust of zucht naar vrouwenvlees te bevredigen. Een enkele keer (boeddhisme, christendom) waren de bedoelingen van de oprichter oprecht en liep het na hun dood uit de hand.

Waar dient godsdienst voor?

Kerkleiders konden de ideeën van de Tsjechische protestant Jan Hus niet waarderen en gooiden hem (met honderdduizenden heksen) vol naastenliefde op de brandstapel.
Kerkleiders konden de ideeën van de Tsjechische protestant Jan Hus niet waarderen en gooiden hem (met honderdduizenden heksen) vol naastenliefde op de brandstapel.

Godsdienst was gedurende vele millennia als enige in staat antwoorden te geven op veel levensvragen. Iedere godsdienst kent een uitgebreide scheppingsmythe (of meerdere) van de wereld en de mens, vertelt de mens waarom deze op de wereld is, wat zijn taak is, aan welke regels hij of zij zich moet houden en wat er gebeurt als hij of zij sterft.

Hiermee vervulde godsdienst een nuttige psychologische en ook maatschappelijke functie. Iedereen wist waar hij aan toe was en dat hem of haar een akelige confrontatie met een boze godheid (of een reïncarnatie in een kruipend insect) te wachten stond als hij of zij iets deed dat niet door de beugel kon. Mensen die hetzelfde geloof aanhingen, begrepen wat er van ze verwacht werd en hielden zich aan dezelfde regels. Als gevolg daarvan verliep het samenleven harmonieus, de reden voor de over het algemeen lage misdaadcijfers in traditionele, monoculturele samenlevingen met een streng geloof.

Waarom wordt godsdienst steeds minder invloedrijk?
Sinds een paar eeuwen heeft godsdienst er een stevige concurrent bij gekregen: wetenschap. Wetenschap werkt volgens een geheel ander principe dan godsdienst. Ook wetenschap geeft antwoorden op levensvragen, maar met nog iets erbij. Namelijk een methode om uit te zoeken of een antwoord op een levensvraag juist is of niet. Dat is bij godsdiensten wel anders. De juistheid van een theologisch antwoord wordt gewoonlijk door middel van brandstapels, stenigingen of onthoofdingen beslist.

In de loop van de vier eeuwen dat de moderne wetenschap bestaat, heeft zij meer bereikt dan millennia van godsdienstige dwepers. Dankzij de wetenschap is de mensheid nu gezonder en welvarender dan ooit. Geen wonder dat steeds meer mensen hun geloof verliezen in de goddelijke almacht. Op wetenschappelijke bevindingen gebaseerde technieken, het uitstrooien van kunstmest bijvoorbeeld, blijken namelijk beter te werken dan het aanbidden van een god om een doel te bereiken. Als gevolg hiervan daalt de godsdienstigheid in ontwikkelde landen als Nederland en Tsjechië sterk.

Kan ethiek bestaan zonder godsdienst?
Veel van dezelfde principes die in de wetenschap goede diensten bewezen kunnen ook worden gebruikt als ethisch richtsnoer. Neem nu bijvoorbeeld het Copernicaanse principe. Copernicus redeneerde dat de aarde niet uniek is, dus dat niet alles om de aarde draaide. Als gevolg hiervan ontdekte hij de ware structuur van het zonnestelsel. Dit beginsel kan ook heel goed in de ethiek worden toegepast en staat bekent als de Gulden Regel: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet (of positiever verwoord: behandel een ander zoals je zelf behandeld wil worden). De meeste ethiek komt in feite neer op de uitwerking van dit principe.

Ook een andere belangrijke ethische regel: waarheidslievend handelen (eerlijk duurt het langst, in het Sanskriet: satyameva jayate) komt rechtstreeks uit de wetenschap. Een goede wetenschapper zal proberen zo waarheidsgetrouw mogelijk te formuleren en rapporteren. Ook in de samenleving is dit belangrijk. Liegen leidt tot wantrouwen en verlies van geloofwaardigheid.

Zo zijn er nog meer objectief gezien nuttige regels te bedenken. Wat zijn jullie suggesties?

Mensenoffers zijn bij sommige gelovigen erg populair. Wat bezielt gelovigen tot dit soort absurd en wreed gedrag? Memetica geeft antwoord.

Het DNA van godsdienst

15 reacties / Filosofie, Ideeën en techniek, Mensheid, Wereld / Door / 12 januari 2011

Waarom hebben de agressiefste, onverdraagzaamste godsdiensten met de bespottelijkste ideeën de meeste aanhangers en groeien deze het snelst?

Mensenoffers zijn bij sommige gelovigen erg populair. Wat bezielt gelovigen tot dit soort absurd en wreed gedrag? Memetica geeft antwoord.
Mensenoffers zijn bij sommige gelovigen erg populair. Wat bezielt gelovigen tot dit soort absurd en wreed gedrag? Memetica geeft antwoord.

Waarom zetten Jehova’s hun voet tussen je deur en worden islamieten vaak agressief als je iets onvriendelijks over hun geloof zegt?

Een vraagstuk waaraan de wetenschap tot nu toe zijn vingers niet durfde te branden. De protowetenschap van de memetica maakt daar een einde aan.

Radicale gelovigen zijn gewoonlijk toch al niet erg dol op de evolutietheorie, maar als ze dit lezen zullen ze waarschijnlijk helemaal door het lint gaan.

Genen
Memetica als protowetenschap werd geboren in het laatste hoofdstuk van het boek Het Zelfzuchtige Gen van de visionaire Engelse evolutionair bioloog Richard Dawkins.

Darwin legde zoals bekend de grondslag voor de evolutietheorie over de oorsprong der soorten, maar hij leverde geen mechanische verklaring voor het mechanisme waarop erfelijkheid berustte.

Volgens de erfelijkheidstheorie van Georg Mendel worden alle overerfbare eigenschappen door middel van genen overgedragen.

Chromosomen zijn bundels DNA, de dragers van genen. Ze komen altijd in tweetallen voor.
Chromosomen zijn bundels DNA, de dragers van genen. Ze komen altijd in tweetallen voor.

Genen komen in tweetallen voor. Nu weten we dat Mendels genen in werkelijkheid bestaan uit reeksen DNA die op hun beurt weer liggen op chromosomen. Chromosomen komen in paren voor: elk chromosoom draagt één kopie van een gen.

Memen: de genen van ideeën
Dawkins keek met een biologische bril naar de cultuur en ontdekte dingen die zich precies gedragen als virussen: ideeën.

Ideeën vermenigvuldigen zich (zoals dat irritante liedje van de radio dat in je hoofd blijft hangen), verdringen elkaar in ideeëndragers zoals boeken, websites of de breinen van mensen, muteren (als je oma’s overheerlijke, maar veel te vette pannenkoekenrecept aanpast aan je goede voornemen dit jaar af te vallen, bijvoorbeeld)  en kunnen uitsterven.

Hij noemde de elementaire bestanddelen van ideeën memen (enkelvoud: meme). Een voorbeeld van een meme: de manier waarop je de hoofdletter A schrijft of het bekende gebod uit de bijbel “Heb je medemens lief als jezelf en God boven alles”.

Memen kunnen ook in samenwerkende groepen voorkomen. Alle memen in dit artikel vormen bijvoorbeeld een groep, een memeplex. Bekende memeplexen zijn talen, godsdiensten, culturen en technieken. Zelfs onze geest tot op zekere hoogte. Dus wil je voortleven na de dood, schrijf dan een dagboek met al je ideeën en verplicht je erfgenamen ze uit het hoofd te leren.Wedden dat ze niet meer gaan ruziën over de erfenis?

Dawkins hanteert een vrij losse omschrijving van memen en memeplexen. Het is waarschijnlijk verstandig om alleen ideeën die niet in nog kleinere subideeën zijn onder te verdelen, memen te noemen (bijvoorbeeld een woord of begrip)  en de rest memeplexen.

Strijd op leven en dood van memen
Net als bij genen wordt het succes van memen en memeplexen bepaald door hun verspreiding. Zo is het Engels, dat door miljarden mensen als eerste of tweede taal wordt gesproken, een succesvoller memeplex dan het Sorbisch, een Slavische taal dat maar door een handjevol Duitsers in de voormalige DDR wordt gesproken. Memen kunnen zich verstoppen in mensenbreinen, maar ook overspringen naar een ander mens (daar zijn leraren voor), website (zoals terwijl ik schrijf gebeurt) en andersom, je brein infecteren (ik heb vrees ik slecht nieuws. Snel, kijk de andere kant op! Oeps… te laat…) PHP (de scripttaal waaronder deze website draait) succesvoller dan ASP en Java Server Pages.

Juche is de Noord-Koreaanse staatsgodsdienst, waarin de overleden dictator Kim Il Sung de oppergodheid is.
Juche is de Noord-Koreaanse staatsgodsdienst, waarin de overleden dictator Kim Il Sung de oppergodheid is.

Memeplexen concurreren met elkaar om plaats en vooral aandacht: als je bijvoorbeeld een bamboe eettafel met glazen dekplaat in je woonkamer zet, kan je er geen  klassiek eikenhouten tafel meer neerzetten. Een kind dat is geofferd aan Baäl kan niet meer als jihadstrijder opgevoed worden. De succesvolste memeplexen zijn in staat de geest van hun slachtoffer voortdurend in hun greep te houden en al hun aandacht op te slokken.
Echter: niemand heeft het eeuwige leven. Wil een meme voort blijven bestaan, dan moet het er naar streven zich op tijd naar andere mensenbreinen over te kopiëren. Hiervoor zijn in de loop van duizenden jaren allerlei zeer vernuftige strategieën  ontstaan.

Waarom bestaat godsdienst?
Een groot deel van de geschiedenis van de mensheid wordt bepaald door godsdienst. Op het eerste gezicht lijkt dit vreemd. Er is, pogingen van de Templeton Foundation en steenrijke oliesjeiks ten spijt, geen empirisch bewijs voor de metafysische claims van godsdiensten (al zijn veel psychologische inzichten van Jezus en Boeddha bevestigd door de wetenschap). Sommige beweringen van godsdiensten zijn aantoonbaar wetenschappelijk onjuist.

Godsdienst is op het eerste gezicht nergens nuttig voor, het betekent een grote verspilling van tijd en geld.  Je kan door godsdienst niet beter eten, je wordt er doorgaans armer van (tenzij je godsdienst hard werken of het beroven van anderen aanmoedigt) en je leert allerlei ideeën die wetenschappelijk gezien niet kloppen. Kortom: vanuit rationeel oogpunt is er geen reden te geloven.

Toch is het zijn gelovigen bereid om hun leven op het spel te zetten, grote ontberingen te verdragen en bloed te vergieten ten bate van hun geloof. Waar ook ter wereld je komt, de uitingen van godsdienst steken letterlijk overal boven uit in de vorm van kerktorens, minaretten, tempels of pagodes. Zelfs in het atheïstische Noord-Korea wordt het portret van de Grote Leider vereerd.

Godsdienst: een memetische levensvorm
Kortom: godsdienst bestaat net als een virus slechts omwille van zichzelf.  Godsdienst is het beste voorbeeld dat we kennen, een computervirus wellicht uitgezonderd, van een memetisch virus. Zoals de biologische evenknieën deinzen godsdiensten doorgaans voor geen enkele tactiek terug om zichzelf voort te planten.

De Amerikaan Joseph Smith noemde zichzelf profeet en hield er een harem van vele vrouwen op na. Waar kennen we dat toch eerder van...
De Amerikaan Joseph Smith noemde zichzelf profeet en hield er harem van vele vrouwen op na. Waar kennen we dat toch eerder van...

Of het nu medelijden, sociaal gevoel, schuldgevoel, dreigen met de eeuwige verdoemenis of platvloerse geneugten als plundering en seks is: alleen de godsdienst die de effectiefste, meest doortrapte psychologische technieken beheerst om mensen te manipuleren en in haar greep te houden, overleeft de bikkelharde Darwiniaanse strijd om het mensenbrein.

Logisch ook: minder agressieve godsdiensten, zoals het inheemse heidendom (Asatru), zoroastrisme, animisme en dergelijke legden in de moorddadige Darwiniaanse strijd al lang geleden het loodje. In de volgende artikelen in deze reeks zal in worden gegaan op de strategieën die de grote (dus succesvolste) wereldgodsdiensten hanteren om zich te verspreiden en in stand te houden.

Alleen door godsdienstige ideeën te behandelen zoals alle andere ideeën lossen we de godsdienst-gerelateerde problemen op.

Godsdienstvrijheid? Weg er mee

30 reacties / Filosofie, Maatschappij, Nederland / Door / 3 januari 2023

Godsdiensten zijn niets anders dan pakketjes ideeën met een label “heilig” er op gestempeld.  Godsdienstvrijheid geeft schadelijke ideeën een vrijbrief, die niet-godsdienstige ideeën niet hebben.

Onderdrukking in naam van godsdienstvrijheid

Rond 2010 kwam in Pakistan een geval aan het licht van een islamitische geestelijke die een bedrag van vierduizend euro op het hoofd van een christelijke vrouw heeft gezet omdat ze “de islam heeft beledigd”. Discriminatie van niet-islamieten is in Pakistan en veel andere islamitische landen een zeer ernstig probleem.

In Pakistan is religieuze waanzin invloedrijker dan hier, maar ook hier in Nederland kenden we tot 2014 we een verbod op smadelijke godslastering. Rechtsbescherming, met andere woorden, voor iets dat niet door middel van door een rechtbank geaccepteerde forensische technieken, of zelfs maar door welke natuurwetenschapper dan ook, is aan te tonen.

Daarom moet het afgelopen zijn met het “respect” voor religies, alleen omdat het om een religie zou gaan.

Voorbeelden van misstanden door godsdienstvrijheid

Godsdienstvrijheid in de praktijk. Alleen door godsdienstige ideeën te behandelen zoals alle andere ideeën lossen we de godsdienst-gerelateerde problemen op.
Azteeks mensenoffer, zoals afgebeeld in een pre-columbiaanse codex. Alleen door godsdienstige ideeën te behandelen zoals alle andere ideeën lossen we de godsdienst-gerelateerde problemen op.

Het lichamelijk letsel toebrengen aan kleine kinderen is strafbaar, toch accepteren we besnijdenis omdat het een religieuze gewoonte is.

Er is een filmkeuring die kinderen beschermt tegen beelden van geweld, seks, discriminatie en dergelijke. Het land is te klein als ouders kinderen leren de Hitlergroet te brengen en Hitler ophemelen. Toch wordt kinderen geleerd zogenaamde profeten te respecteren en te vereren die zich schuldig maakten aan etnische zuivering en massamoord.

Discriminatie is strafbaar. Toch worden kinderen op bepaalde religieuze scholen volgepompt met haat tegen on- of andersgelovigen, vrouwen en homo’s.

Dierenmishandeling is strafbaar, toch mogen dieren ritueel en onverdoofd geslacht worden omdat religieuze regels dat zeggen.

Geen godsdienstige ideeën voortrekken boven andere ideeën

Artikel 6 van de Nederlandse Grondwet, waarin de godsdienstvrijheid is geregeld, kan gezien worden als het voortrekken van gelovigen ten opzichte van niet-gelovigen. Immers, volgens artikel 1 is ieder mens in Nederland gelijk, en is discriminatie dan ook verboden. Toch worden op basis van artikel 6 soms vergaande uitspraken door gelovigen goedgekeurd, terwijl zij wel met artikel 1 in strijd zijn (met dank aan prog.lib)

Daarom. Schaf de bijzondere voorrechten die gelovigen genieten af en vervang ze door de rechten die atheïsten genieten. maak geen onderscheid meer tussen meningen en heilige meningen. Vervang, met andere woorden, de vrijheid van godsdienst door de vrijheid van levensovertuiging.