De Club van Tien Miljoen vindt dat de bevolking in Nederland terug moet naar, inderdaad, tien miljoen. Op dit moment leven we namelijk zwaar boven onze stand, als we kijken naar de hoeveelheid hulpbronnen waarover Nederland en ook Vlaanderen beschikken.
6,4 miljoen Vlamingen wonen op een lapje grond van slechts 13.522 vierkante kilometer. In Nederland is de situatie maar iets beter: 16,95 miljoen Nederlanders leven op 41.543 vierkante kilometer. Dat maakt Nederland en Vlaanderen tot het dichtstbevolkte gebied in Europa. Reden voor de Club van Tien Miljoen om de noodklok te luiden. Maar hebben ze gelijk? In een vervolgartikel zullen we hun argumenten beoordelen..
Overbevolking: een steeds groter probleem? Bron: eenvandaag.nl
De bevolking in de wereld groeit nog steeds snel. Volgens ecologen verbruiken we veel meer voedsel en grondstoffen dan de aarde duurzaam kan leveren. Het resultaat: uitgeputte visgronden, mijnen en oliebronnen. De Club van Rome waarschuwde al in de jaren zeventig dat het helemaal de verkeerde kant op gaat. Tijd om te preppen?
Ik denk persoonlijk dat we deze problemen op kunnen lossen. Er zijn in principe oneindig veel grondstoffen, als we recyclen. De zon levert duizend keer zoveel energie als de mensheid verbruikt en ook op landbouw-gebied zijn de mogelijkheden nog verre van uitgeput, weet ik als afgestudeerd landbouwkundige. Kortom: als we stoppen met enkele stompzinnige gewoontes, zoals roofbouw op zee en fossiele brandstoffen gebruiken, is er een aarde te winnen. En de bevolkingsgroei is nu aan het afnemen. Is de aarde overbevolkt? Feit is wel dat bijvoorbeeld veel visgronden overgeëxploiteerd zijn.
Dominee Malthus deed in de achttiende eeuw een sombere voorspelling. Als de bevolking toeneemt boven wat een land of een planeet aan kan, zullen hongersnoden uitbreken en zullen ziektes zwaar huishouden onder de geteisterde bevolking. In feite gebeurde dit in het overbevolkte Europa tijdens de Middeleeuwen: de uitgehongerde, verzwakte Europeanen vormden een gemakkelijke prooi voor de pestbacterie.
Op dit moment zijn er zoveel getalenteerde wetenschappers en technici dat we in staat zijn de bevolkingsgroei meer dan bij te houden door meer voedsel, energie en grondstoffen te winnen. Maar wat als de bevolking echt catastrofaal snel toeneemt? Deze National Geographic documentaire bestudeert de vraag wat er gebeurt als de bevokijg in één klap zou verdubbelen…
Zoals bij elk levend organisme, kan de mens veel meer nakomelingen krijgen dan de natuurlijke leefomgeving uiteindelijk aankan. Wat zijn methoden uit de geschiedenis die zijn gebruikt om het aantal mensen binnen de perken te houden? Een overzicht.
Steeds meer mensen
Volgens de Club van Rome en andere denktanks wonen er meer mensen op aarde dan de derde rots vanaf de zon duurzaam aankan. Natuurlijke ecosytemen staan zo zwaar onder druk dat, volgens deze deskundigen althans, het een kwestie van tijd is voor ze ineenstorten en een massaal verlies van soorten zal volgen. Kortom: tijd om de wereldbevolking binnen de perken te houden. Hier in Europa lukt dat vrij aardig, de bevolking daalt in veel landen, maar in bijvoorbeeld islamitische landen en Afrika explodeert de bevolking. Hoe vindt bevolkinggroei plaats? En welke methoden gebruikten menselijke maatschappijen in het verleden om de bevolking binnen de perken te houden?
Bevolkingsgroei-ABC
Kinderen komen voort uit zwangerschap en zwangerschap ontstaat als een vruchtbare man en vrouw met elkaar vaginale seks hebben. Of als de vrouw in kwestie een klodder zaad in haar vagina stopt, zoals tennisser Boris Becker heeft gemerkt. De zwangerschap moet voldragen worden. Verder moeten de kinderen de volwassenheid halen, de leeftijd waarop ze weer zelf kinderen kunnen krijgen. In potentie kan een vrouw veel kinderen krijgen. Het bevestigde wereldrecord kinderen krijgen staat op naam van de zeventiende-eeuwse Engelse Elizabeth Greenhill, die 39 kinderen ter wereld bracht. Onbevestigde berichten claimen dat de vrouw van de Russische boer Feodor Vassilyev zelfs 69 kinderen ter wereld bracht. Bij mannen is dit aantal nog veel groter. Sultan Ismail_Ibn_Sharif verwekte 867 kinderen, de spermadonor Kirk Maxey rond de vierhonderd. Genghis Khan verwekte zoveel kinderen, vermoedelijk enkele duizenden, dat hij vele miljoenen nu levende nakomelingen heeft. Dit zijn extreme aantallen, maar acht tot tien kinderen per vrouw was eerder regel dan uitzondering. Gezonde embryo’s worden meestal voldragen, maar zieke en gebrekkige kinderen haalden doorgaans de volwassenheid niet. Dit gold vroeger voor rond de helft of meer van alle kinderen. Methoden om de bevolkingsgroei in de hand te houden focussen zich op het ingrijpen in deze processen.
Polyandrie, meerdere mannen die met één vrouw zijn getrouwd, is een effectieve en humane methode om overbevolking te voorkomen.
Infanticide
In het oude Sparta, een extreem oorlogszuchtige klassiek-Griekse stadsstaat, werden alle jonggeborenen gekeurd op lichamelijke gebreken door speciale functionarissen, de Gerousioi. Bleek het kindje ziek of gebrekkig, dan werd door de Gerousioi het kindje levend in een onherbergzaam gebied, de Apothetai, te vondeling gelegd. Deze methode voor bevolkingsbeperking van Spartanen, met hun oorlogszuchtigheid, bleek zo effectief dat er aan het einde van de Peloponnesische Oorlog nog maar enkele honderden Spartanen over waren. Het doden van pasgeborenen kwam overigens in veel andere culturen ook voor.
Homoseksualiteit
Mannen, vooral jonge mannen, hebben veel behoefte aan seks. Het onderhouden van een gezin vergt echter een inkomen. Een methode in het oude Griekenland om te voorkomen dat er te veel kinderen werden geboren en bovendien om de jonge mannen onder controle te houden (en te voorzien van kapitaal) was pederastie, een homoseksuele relatie tussen een oudere en een jongere man. Hierbij werd een jongere man door een oudere man als minnaar gekozen en overladen met geschenken. Deze praktijk was vroeger wijdverspreid in veel landen en komt nog steeds voor in o.a. veel islamitische landen. Bij de Sambia van Papua New Guinea bestaat een ingewikkeld inwijdingsritueel waarbij jongens het sperma doorslikken van jonge, nog niet getrouwde mannen. Dit heeft tot doel de eenheid onder de mannen te bevorderen en te voorkomen dat een jonge man wat zou beginnen met een getrouwde vrouw (die, gezien de veelvuldige veldtochten van de Sambia’s en de uitgesproken onvriendelijke houding van oudere Sambia-mannen tegenover vrouwen, daar zeer toe genegen zijn).
Kloosters
Zowel bij boeddhisten als bij christenen waren kloosters erg populair. In een klooster leven mannen of vrouen bijeen en wijden zich aan religieuze activiteiten en (soms) arbeid. Kloosterordes raaakten in de middeleeuwen al snel tot grote welstand omat ze geschenken kregen en de kloosterlingen een karig en gedisciplineerd leven, waarin werk een grote plaats innam, leidden. Veel boeren stuurden hun jongere zonen en ongehuwde dochters het klooster in, zodat de boerderij niet verder versnipperd zou raken. In Mongolië leefde vlak voor de inval door de Sovjets een groot deel van de mannen in een klooster. Dit hield de bevolking onder controle.
Oorlogen
Oorlogen behoren tot de effectiefste methoden om de bevolking aan te passen aan de beschikbare hulpbronnen. Als het leger wint, wordt het aantal hulpbronnen flink vergroot. Verliest het leger, dan betekent dit veel monden minder, want mannen eten veel meer dan vrouwen. Veel maatschappijen waarin er geen andere methoden bestonden om het bevolkingsaantal onder het draagvermogen van het ecologische systeem te houden, bijvoorbeeld islamitische maatschappijen, waren daarom voortdurend in oorlog. Een verwoestende oorlog kan soms wel tot negentig procent van de volwassen mannelijke bevolking uitroeien.
Rituele offers
In het Azteekse rijk en voorgaande Meso-Amerikaanse rijken was overbevolking eveneens een groot probeem. De Azteekse heersers kozen voor rituele mensenoffers als eervolle uitweg. Met collega-heersers werden rituele oorlogen, de xÅchiyÄÅyÅtl (“bloemenoorlogen”), gevoerd om aan grote hoeveelheden offermateriaal te komen om aan de offerbehoeften van het uitgebreide Azteekse pantheon tegemoet te komen. Deze oorlogen werden vooral gevoerd in tijden van hongersnood, om voor de hand liggende redenen. Inderdaad bleek na een voldoend groot offerritueel de hongersnood als sneeuw voor de zon verdwenen, voor de Azteken een bewijs dat de goden deze offerande sterk op prijs stelden.
De heksenjacht vormde (en vormt) een geliefd excuus om van oude vrouwtjes af te komen. Bron:Wikimedia Commons
Heksenjacht
Oorlogen hebben één groot nadeel: ze doden alleen jonge mannen. Ouderen en vrouwen blijven nog steeds leven. Vandaar dat heksenjachten erg populair zijn in gebieden waar weinig te eten is. Dit levert een uitstekend excuus op om oude mensen, vooral oude vrouwen, te vermoorden. In de late Middeleeuwen, de tijd van de heksenvervolgingen, viel de Kleine IJstijd in en was de bevolking groter dan het land in die tijd aankon. Veel mensen waren ondervoed, waardoor de pestepidemie tientallen procenten van de bevolking weg kon vagen. Beschuldigingen van hekserij, opvallend vaak aan het adres van oude vrouwtjes, vormden een effectieve methode om af te rekenen met een teveel aan mensen en hun bezittingen toe te eigenen. Antropologisch onderzoek in verschillende Afrikaanse landen wees uit dat in periodes dat de oogsten mislukken, het aantal hekserijgerelateerde moorden explosief stijgt. Een vergelijkbare rol spelen pogroms, het uitmoorden van zogeheten ketters door bijvoorbeel de Inquisitie en het uitmoorden van “vijanden van de staat”.
Polyandrie
In delen van Tibet en aangrenzende Himalaya-regio’s zijn de natuurlijke hulpbronnen uiterst schaars. Ook hebben de lokale boeddhistische bewoners morele en religieuze bezwaren tegen moorden en geweld. Om deze reden hebben ze de polyandrische relatie ontwikkeld, waarbij meerdere broers met één vrouw getrouwd zijn. Alle mannen komen zo seksueel aan hun trekken en toch worden er niet teveel kinderen geboren, omdat een vrouw maar een beperkt aantal kinderen kan krijgen. Een aanvullend voordeel is dat er geen ruzies over de erfenis zijn, dat het schrale land niet verder wordt versnipperd en dat er veel arbeidskrachten beschikbaar zijn om de kleine boerderij in stand te houden. En veel vaders om de kinderen te bechermen. Dit systeem wordt nu in de Indiase deelstaat Punjab populairder, omdat er door abortussen van vrouwelijke foetussen een groot tekort aan vrouwen is.
Het recht om kinderen te krijgen is een belangrijk mensenrecht. Tegelijkertijd zou het op een enorme ramp uitdraaien als iedere vrouw nu zou besluiten om veel meer kinderen er bij te krijgen. Immers: voor ieder nieuwgeboren mens moet er voedsel, verzorging en energie komen. Hoe breng je deze twee dingen met elkaar in overeenstemming?
Gezin vormen is universeel mensenrecht
Het recht om kinderen te krijgen – of dat te weigeren – wordt terecht gezien als een van de belangrijkste mensenrechten. Zo is dit recht verwoord in art. 16.1 van de universele verklaring van de rechten van de mens[1]. Hierin staat dat mannen en vrouwen mogen trouwen en een gezin mogen stichten (dus kinderen krijgen). Geen wonder. Het uiteenrukken van gezinnen zorgt voor enorm veel menselijk leed. Voor kinderen zijn de moeder en op latere leeftijd ook de vader zeer belangrijk voor het zelfbeeld en de emotionele stabiliteit. Ook hebben de meeste mensen een kinderwens. Ze gaan vaak heel ver om toch maar nakomelingen te kunnen krijgen, denk aan draagmoeders en in-vitro fertilisatie.
Mensen gedragen zich als een kudde geiten
Gelukkig wil niet iedereen een groot gezin.
De aarde is een qua afmetingen beperkt systeem. Weliswaar zijn de mensen buitengewoon creatief in het verzinnen van manieren om dit systeem zo aan te passen dat er meer van hun soort op aarde kunnen leven, maar de druk op natuurlijke hulpbronnen wordt steeds groter. Een bioloog komt dit bekend voor. Als een nieuw organisme, bijvoorbeeld een kudde geiten, een ecologische niche vindt, bijvoorbeeld een eiland, zal het organisme groeien in aantal tot de volledige ecologische ruimte bezet is. Dit gaat volgens een S-vormige (sigmoïde) curve. Dat wil zeggen: als het organisme de draagcapaciteit niet overschrijdt. Als het organisme de hulpbronnen sneller uitput dan deze herstellen, bijvoorbeeld omdat de geiten het eiland zo grondig kaalvreten dat heftige moessonregens alle vruchtbare grond kunnen wegspoelen, blijft de populatie niet stabiel, maar stort deze in elkaar. Je hebt dan een kale rots vol uitgemergelde geitenlijken. Niet zo prettig voor de geiten.
Wij mensen zijn (vinden we zelf) een stuk slimmer dan geiten. We kennen veel meer trucs dan een geit, toch een redelijk slimme knager, om nog een bestaan voor ons uit magere hulpbronnen te persen. Toch geldt ook voor de mens, dat het steeds moeilijker wordt om onze levenskwaliteit te behouden. De kans wordt steeds reëler dat het natuurlijke ecosysteem in elkaar stort. Landbouwgronden raken nu uitgeput, vispopulaties worden uitgeroeid. Kortom: we zijn ons eiland behoorlijk aan het kaalvreten.
Geboortebeperking humaner dan hongersnood
Het is een stuk akeliger om dood te gaan van de honger, dan om wat minder kinderen te krijgen. Ieder mens met gezond verstand zal eerder kiezen voor het krijgen van minder kinderen dan voor een ellendige hongerdood. Het probleem is alleen dat degenen die veel kinderen krijgen en natuurlijke hulpbronnen opmaken, niet degenen zijn die hiervoor moeten boeten. Dat zijn doorgaans de zwaksten. We moeten dus een manier verzinnen om te voorkomen dat er meer kinderen worden geboren dan de aarde aankan.
Hoe meer mensen er zijn, hoe meer voedsel je nodig hebt, kleding, huizen en energie. Dit legt een groot beslag op onze natuurlijke hulpbronnen. Tijd voor een strenger bevolkingsbeleid?
Onze eindige planeet moet steeds meer mensen meeslepen.
Omdat we steeds rijker worden, gebruiken we per hoofd van de bevolking steeds meer grondstoffen en energie. De prijzen van grondstoffen en energie schieten nu omhoog: ze zijn bijna verdubbeld sinds 2002. het is een kwestie van tijd voor dit ook door gaat werken in de kosten van levensonderhoud. Er ligt dus een inflatoire bom van tegen de tachtig tot honderd procent op ons te wachten. Tot nu toe hebben producenten deze opgevangen door de kosten te verlagen en zuiniger om te springen met grondstoffen en energie, met name in de industrie, dienstverlening en het vervoer zijn hier enorme mogelijkheden voor, maar de rek is er zo langzamerhand uit, zeker in de voedingsindustrie. Het is een kwestie van enkele maanden tot jaren voor deze grondstofprijs-stijgingen zullen leiden tot flinke prijsstijgingen, ook voor de consument.
Steeds meer landgebruik
We gebruiken ook veel land, omdat er veel voedsel nodig is om zeven miljard mensen in leven te houden. Een groot deel van de landbouwgrond is niet erg vruchtbaar maar wordt toch bebouwd door keuterboertjes om in ieder geval een marginaal bestaan te kunnen hebben. Grote gebieden worden kaalgegraasd door vee, waardoor de schaarse vegetatie verdwijnt en steppes veranderen in woestijnen. Zelfs dit blijkt echter niet voldoende. De rek in de gangbare landbouw is bereikt. Alleen groene wolkenkrabbers en dergelijke kunnen de enorme hoeveelheden voedsel produceren die voor de groeiende bevolking nodig zijn.
Steeds meer mensen: de grondoorzaak
Hoewel we door slim gebruik en hergebruik van grondstoffen veel meer kunnen bereiken dan door pessimisten wordt gedacht, zit er toch een bovengrens hieraan. Een mens, zelfs een zeer zuinig levende consuminderaar, heeft domweg een bepaalde hoeveelheid calorieën met voldoende voedingswaarde nodig om in leven te blijven. Verder kost iedere activiteit, zelfs achter de computer zitten of lezen bij het licht van een spaarlamp, energie. Het is onethisch om een groot deel van de wereldbevolking te veroordelen tot een leven van armoede en hongerdood. Het is veel effectiever om te voorkomen dat er al te veel mensen worden geboren.
Daar staat tegenover dat door een grote hoeveelheid mensen te concentreren, schaalvoordelen ontstaan. In bijvoorbeeld New York City, met 8,3 miljoen mensen op een oppervlakte half zo groot als Utrecht, is het lonend om een uitgebreid openbaar-vervoer netwerk en tal van gratis kwaliteitskrantjes te produceren. Ook kunnen meer mensen vlak bij elkaar ook meer creativiteit ontwikkelen en zuiniger produceren. Dat laatste wordt wel eens vergeten door mensenhaters.
De bevolkingsgroei (lichte gebieden) concentreert zich vooral in islamitische landen en Afrika.
Gaat heen en vermenigvuldigt u
De bevolkingsgroei is het hoogste in gebieden waar religie een sterke rol speelt. Vooral in islamitische landen is bevolkingspolitiek vrijwel afwezig wegens religieuze bezwaren van de oppermachtige religieuze leiders, die zich weer baseren op de koran en de soenna. In christelijke landen is er de notie van rentmeesterschap (dat zijne onheiligheid de paus helaas vergeten lijkt te zijn), in boeddhistische landen en India bestaat er veel respect voor andere levende wezens (waardoor natuurbescherming en bevolkingspolitiek logisch en moreel gewenst is). De opmerkelijke uitzondering onder de islamitische landen: het sjiitische Iran, vaak verketterd door het westen, dat een verstandige bevolkingspolitiek kent.
Patriarchaat leidt tot bevolkingsexplosie
Er lijkt ook een duidelijke samenhang te zijn met een patriarchale maatschappij. De bevolkingsgroei is het hoogst in landen waar vrouwen het minste in te brengen hebben, zoals Jemen, Saoedi-Arabië en Afghanistan. Vrouwen zijn de groep die het meeste te lijden hebben van zwangerschappen en de zorg voor kinderen. De ervaring leert dat zodra vrouwen zelf mogen beslissen hoeveel kinderen ze willen, ze doorgaans kiezen voor een lager kindertal. Voor mannen in patriarchale maatschappijen is het hebben van veel kinderen, vooral zonen, een belangrijke bron van status en ze hoeven er weinig voor te doen.
In het verleden bleef het bevolkingsaantal in patriarchale maatschappijen onder controle omdat ze voortdurend betrokken zijn bij bloedige oorlogen, burgeroorlogen of omdat ze buurlanden onder de voet liepen en zo een uitstroom van de bevolking plaatsvond. Ook leidde de grote ongelijkheid, onderontwikkeling en inefficiëntie in patriarchale landen tot een hoge kindersterfte. Nu, met de komst van nationale grenzen, het VN-handvest dat veroveringsoorlogen verbiedt (en, heel belangrijk, een VS die er op toeziet dat veroveringsoorlogen ogenblikkelijk worden afgestraft) en een verbeterde gezondheidszorg en landbouw werken deze remmen niet meer. Het gevolg is dat in patriarchale landen de bevolking als een raket omhoog schiet.
Op land wordt het steeds voller. De komende drie decennia zal de wereldbevolking met meer dan twee miljard groeien. Meer dan de helft van de wereldbevolking woont op korte afstand van de kust. Veranderingen van de zeespiegel, in de geschiedenis van de aarde meer regel dan uitzondering, zullen daarom veel mensen treffen.
Artist impression van de Gyre Seascraper. Bron: Zigloo.
Vandaar dat er steeds meer stemmen op gaan om een drijvende steden op de oceaan te bouwen. Gezien de zeer hoge prijzen voor land en onroerend goed aan de kust is het al snel economisch aantrekkelijk. De oceaan houdt de temperaturen het hele jaar door gematigd en aangenaam, wat drijvende steden in de tropen en de poolstreken extra aantrekkelijk maakt. Ook zeespiegelstijging is geen issue meer.
De Gyre seascraper van het Canadese ontwerpbureau Zigloo heeft eigenlijk meer weg van een complete oceaanstad dan van een drijvende wolkenkrabber, zoals de naam zou doen vermoeden. In de stad kunnen tweeduizend oceanologen en ‘gewone’ burgers verblijven.
De centrale ring in het midden is van versterkt carbonaatglas en bevat meerdere verdiepingen. Aan de ring zitten vier pieren met een lengte elk van een halve kilometer, voldoende groot voor zelfs de grootste schepen. De pieren bevatten ook golfslaggeneratoren.
De drijvende stad vanaf een diepte van 400 meter.
Onder de centrale ring, zie foto, strekt een vierhonderd meter diepe schacht zich uit. De appartementen en werkruimten liggen goed beschermd tegen stormen en krijgen licht via de centrale opening, die ook dient als opslag voor regenwater.
In de diepte bevindt zich een oceanografisch observatorium en bezoekerscentrum. De stad is zelfvoorzienend in voedsel door algenoogst uit het water, hydroponische tuinen en heeft een totale oppervlakte van 21 hectare.
