Visionair – Pagina 293 – de blik op oneindig

Deze melkwegstelsels waren 'slechts' enkele miljarden jaren oud toen hun licht ze verliet. Ze blijken al over enorme centrale zwarte gaten te beschikken. Het is duidelijk: de zwarte gaten waren er het eerst. Maar waar kwamen ze vandaan?

Zwarte gaten oorzaak vorming eerste melkwegstelsels

7 reacties / Universum, Wetenschap / Door Germen Roding / 17 september 2011 17 september 2011

Het is een kip of het ei probleem. Wat was er nou eerder, het melkwegstelsel of het superzware zwarte gat in het midden? Voor beide zijn er goede argumenten. Waarnemingen van zeer vroege melkwegstelsels hebben het pleit nu beslecht. Waarmee het volgende raadsel er om schreeuwt opgelost te worden…

Zwart gat veroorzaakt melkwegstelsel
Elk bekend melkwegstelsel heeft een zwaar zwart gat in het centrum, dat fel opflikkert als het sterren of kosmische gaswolken opslokt. Zwarte gaten en melkwegstelsels hebben dus iets met elkaar te maken. Waarschijnlijk veroorzaakt het ene verschijnsel het andere. Maar waarmee begon het? Volgens sommige theorieën zorgt de ophoping van materie in het centrum van een melkwegstelsel er voor dat zich na verloop van tijd zoveel massa ophoopt, dat zich een zwart gat vormt. Volgens andere theorieën is het precies andersom en zijn melkwegstelsels als het ware de accretieschijven van de zwarte gaten in het centrum.

Het pleit lijkt nu beslecht. Er zijn nu vroege melkwegstelsels ontdekt uit het prille begin van het heelal, tien miljard jaar geleden. Het heelal was toen een kwart zo oud als nu. In deze melkwegstelsels is het zwarte gat in het centrum in verhouding tot de rest van het melkwegstelsel disproportioneel groot. Het melkwegstelsel is zo klein dat het niet de materie had kunnen leveren om het zwarte gat te vormen. De conclusie is onontkoombaar. Het zwarte gat is het kosmische ei, waar de kip van het melkwegstelsel uit tevoorschijn kwam.

Mini-melkwegstelsels
Geen erg grote kip trouwens. In die tijd waren melkwegstelsels nog heel klein, ongeveer zo groot als de Magalhaese Wolken, twee dwergstelsels die nu door ons melkwegstelsel worden opgeslokt. De studie waarop hoofdauteur Trump zich heeft toegelegd is onderdeel van CANDELS, de Cosmic Assembly Near-infrared Deep Extragalactic Legacy Survey en gebruikte een krachtig nieuw instrument op de Hubble Space Telescope. De “slitless grism” (vrij vertaald: een combinatie van een prisma met een raster, waarmee een breed beeld is waar te nemen) op de W3FC infraroodcamera van Hubble verschafte gedetailleerde informatie over verschillende golflengtes licht afkomstig van deze melkwegstelsels.

Waar komen de zwarte gaten vandaan?
Omdat de Hubble ruimtetelescoop onovertroffen nauwkeurig is, lukte het de astronomen om licht van zowel het midden (het zwarte gat) als de buitenkant (de schijf) te verzamelen. Ze ontdekten iets verrassends: de onmiskenbare vingerafdruk van een centraal zwart gat. Dit is de eerste keer dat dit ontdekt is. Tot dan toe zijn alleen zwarte gaten in grote stelsels (zoals dat van ons) ontdekt. Wat het volgende raadsel oplevert. Namelijk: waar komen die enorme zwarte gaten vandaan, en waarom vinden we ze niet in dwergstelsels in de buurt? Volgens de standaard kosmologische inflatiemodellen was de kosmos erg effen na de inflatiefase. Door welk merkwaardig proces zijn ze gevormd?

Wat is er met de zwarte gaten in dwergstelsels anno nu gebeurd?
Een mogelijkheid is dat deze melkwegstelsels de voorgangers zijn van de tegenwoordige zware melkwegstelsels zoals onze eigen Melkweg en buurstelsel Andromeda, aldus Trump. Volgens zijn collega Faber roept dit extra vragen op. Om zich anno nu te ontwikkelen tot grote stelsels, hadden de ministelsels veel sneller moeten groeien dan de huidige modellen toelaten. Als het dwergstelsels blijven, zouden de dwergstelsels van nu ook centrale zwarte gaten moeten hebben. Faber denkt daarom dat er zich een grote verzameling kleinere zwarte gaten in dwergstelsels bevindt, die nog niemand waar heeft genomen. Deze voorspelling is te testen. Dwergstelsels genoeg, bijvoorbeeld in de buurt van ons eigen melkwegstelsel. Wel zal dit lastig worden. Is dat dwergstelsel zeer arm in gas, dan valt er geen gas in het zwarte gat en geeft dat zwarte gat nauwelijks straling af.

Vraatzucht zwart gat leidt tot stervorming
Trump nam waar dat de dwergstelsels ongeveer tien keer zo snel sterren vormen als de Melkweg nu doet. Hij acht het mogelijk dat er een verband is tussen stervorming en actieve melkwegkernen (bijvoorbeeld quasars). Als er gas beschikbaar is om nieuwe sterren te vormen, kan dat gas ook het zwarte gat voeden, aldus hem. Verder bewijs voor het bestaan van zwarte gaten werd verkregen uit rÃ¶ntgendata van een andere ruimtetelescoop, Chandra. Beide waarnemingen richtten zich op 28 melkwegstelsels in een klein stukje hemel, het Hubble Ultra Deep Field. De data van alle 28 dwergstelsels werd samengevoegd om zo toch nog een statistisch significant resultaat te krijgen. Deze techniek wil het team later ook voor andere onderzoeken gebruiken. Waarnemingstijd op deze ruimtetelescopen is uiterst schaars en gewild. Naast Trump en Faber deden er daarom 27 anderen mee aan dit onderzoek.

Bron
Small distant galaxies host supermassive black holes, University of California (Santa Cruz), 2011
Jonathan H. Trump et al., A CANDELS WFC3 Grism Study of Emission-Line Galaxies at z~2: A Mix of Nuclear Activity and Low-Metallicity Star Formation, ArXiv.org (2011), (ook gepubliceerd in Astrophysical Letters)

Tijd om muziekpiraten de eer te geven die ze toekomt: heldhaftige verzetstrijders tegen de internationale copyrightmaffia.

Piraterij is zegen voor de muziek

16 reacties / Ideeën en techniek, Maatschappij, Mensheid, Misvattingen / Door Germen Roding / 16 september 2011 16 september 2011

Het omstreden verdienmodel van de muziekindustrie wordt steeds lastiger te realiseren, doordat steeds meer muziekliefhebbers hun muziek downloaden in plaats van naar de platenwinkel rennen. Een ramp voor de muziek, stelt de muziekindustrie. In werkelijkheid: integendeel.

Visionaire muziekgroep
Grateful Dead was een muziekgroep met een bijzonder, achteraf gezien kunnen we zelfs zeggen: visionair, verdienmodel. Bij de meeste muziekoptredens wordt streng gecontroleerd of fans misschien niet in het geniep opnames maken van het concert. Dat is anders bij Grateful Dead, een band die tot 1995 bestond en de 57e plaats op de lijst van grootste artiesten ooit van Rolling Stone magazine bereikte. De fans mochten onbeperkt opnames maken tijdens de meer dan drieduizend concerten die de band tijdens hun bijna veertigjarig bestaan gaf. De ‘tapers‘ vormden de actieve kern van hun fanbase en bezochten elk concert. De muziek van Grateful Dead is namelijk gratis te downloaden en mag onbeperkt worden gekopieerd. En dat deden de fans dan ook.

The Grateful Dead verdienden hun geld vooral met hun vele optredens. Dit betekende hard werken, maar hield de muzikanten wel bij de les en gaf ze de nodige persoonlijke voldoening. En niet te vergeten, ze hoefden de opbrengsten niet te delen met een hebberige platenbaas.

Het bestaande verdienmodel van de muziekindustrie in een notendop: drug pushing en lijkenpikkerij
Het businessmodel van de grote muzieklabels komt ongeveer op het volgende neer. Een artiestje met al dan niet bewezen talent wordt opgekocht van een klein label, dat de werkelijke talent scouting doet. Sinds een paar jaar worden ze hierbij geholpen met een wiskundig algoritme, nu op de markt gebracht door uPlaya[1], waardoor muziek steeds meer op elkaar lijkt.
Vervolgens worden alle marketingkanalen die in handen van de muziekindustrie zijn, in Nederland zijn dat MTV, TMF en The Box die alle in handen zijn van de muziekgigant Viacom – ingezet om deze artiest in de markt te pluggen. Ook radiostations als Q Music, die bestaan van het verkopen van sound tracks van bepaalde artiesten, herhalen deze bij hun uitzendingen tot uit den treure toe.
Deze muzieknummers worden tot uit den treure uitgemolken. Iedereen die het ook maar waagt iets uit te brengen dat er maar ook een beetje op lijkt wordt kapot geprocedeerd.

Platenbazen en hun loopjongens, de riooljournalisten, hebben weinig respect voor de over het algemeen gevoelige, vaak neurotische artiesten, die dan ook niet zelden aan een overdosis of een gebroken hart overlijden. Geen nood, integendeel. Het grote verdienen begint dan pas echt. Een dode artiest loopt niet weg, heeft geen vervelende babbels, brengt zijn reputatie niet in de problemen en kost ook niets. Een uitstekend voorbeeld is het tragische levensverhaal van de door vrijwel iedereen in zijn omgeving misbruikte Michael Jackson, die vermoedelijk een handje is geholpen bij de overgang naar het platenbazenwalhalla.

Copyrightmaffia
Geen wonder dat de platenbazen hemel en aarde bewogen om zowel in de VS als in Europa de copyrighttermijn te verlengen van vijftig jaar tot zeventig jaar na de uitvoeringsdatum van een artistiek werk. De eigenaren van Michael Jacksons estate kunnen zo tot 2080 genieten van hun over de rug van een gevoelige, totaal geleefde man, bijeengegraaide melkkoe.[2]
De consequenties zijn dat de artistieke ruimte enorm wordt ingeperkt. Wie een deuntje van Elvis Presley verwerkt in zijn nieuwste creatie mag afrekenen met Buma Stemra of een ander filiaal van deze internationale afpersersbende.

Piraterij is geen misdaad, maar een heldhaftige vorm van verzet tegen deze vorm van georganiseerde afperserij. Dankzij muziekpiraterij wordt deze georganiseerde bende drooggelegd, waardoor ook underground muziek een kans krijgt gehoord te worden. Contacten met fans worden zo veel belangrijker dan een geolied marketingapparaat en deals met tv-stations. Lees ook: Schaf octrooien af

Bronnen
1. Sounds good? – The Economist (2006)
2. EU Extends Music Copyright to Seventy Years, Huffington Post (2011)

De toekomst van onze economie deel 2

8 reacties / Europa, Geopolitiek, Maatschappij, Mensheid, Nederland, Visionair leven, Visionaire projecten / Door Douwe / 16 september 2011 16 september 2011

Met de huidige ontwikkelingen in het economische systeem is een update op de toekomst van onze economie wellicht op zijn plaats. In het eerste deel (De toekomst van onze economie) is een uitgebreide analyse gemaakt van de weeffouten in het huidige systeem die onvermijdelijk tot de eigen ineenstorting ervan leiden. Ook is aan bod gekomen dat de waarde van geld voor ons voortbestaan niets anders is dan de functie van ruilmiddel tussen mensen die zo hun ideeën, producten, en diensten met elkaar kunnen uitruilen. Het wordt zo duidelijk dat de echte waarde van een economie zit in de mensen en de kennis en kwaliteiten die zij hebben, de grondstoffen die ze bezitten en de zinvolle producten die ze hiermee kunnen maken.

In dit artikel vooral ook weer een boel achtergrondinformatie zodat mensen voor zichzelf een idee kunnen krijgen wat er nu eigenlijk aan de hand is. Vreemd genoeg zijn namelijk geen van de documentaires uit het vorige of uit dit stuk ooit ook maar ergens in de Main Stream Media behandelt of verschenen terwijl ze op het internet miljoenen bezoekers hebben. Wellicht dat de overheid u niet wil verontrusten en wellicht dat ze zelf eigenlijk helemaal geen idee hebben waar ze mee bezig zijn. Het lijkt in ieder geval verstandig om mensen zo goed mogelijk te informeren zodat we kunnen begrijpen waarom het mis gaat. Alleen op die manier kun je namelijk wat leren.

Als eerste video anderhalf uur Willem Middelkoop, de man die al lange tijd met rationele analyse voorspellingen heeft gedaan over hoe het economisch systeem in elkaar zal zakken. En interessant genoeg krijgt hij tot nu toe, helaas ook tegen zijn zin in, continue en veelvuldig gelijk. In deze uiteenzetting gaat hij op veel aspecten en de weeffouten van het huidige systeem in. Je begrijpt het systeem een stuk beter en we leren ook dat Nederland zelf helemaal niet zo onschuldig is aan de problemen in het systeem dan we soms denken.

Hoewel de instorting van het huidige systeem op de korte termijn niet leuk is, geeft het wellicht wel de ruimte om een veel beter en slimmer economisch systeem op te zetten. Ons economische systeem is namelijk nog een erfenis uit de tijd van koningen en keizers waar macht uiterst gecentraliseerd was in de handen van een zeer kleine elite. Van oudsher zijn eigenlijk drie groepen met elkaar versmolten geraakt. De heersers van een land (huidige politici), de beheerders van het geld van de bevolking van dat land oftewel de banken en als derde partij het leger en de industrieën hieromheen. Als een koning of keizer het onfortuinlijke en vaak domme idee in zijn hoofd kreeg om andere landen aan te vallen had deze hiervoor geld nodig. Banken hadden dit en gaven relatief graag dat geld aan de heersers omdat als de koning het niet kon terugbetalen er een hele bevolking was die mocht opdraaien voor de kosten. Immers de koning schroefde de belastingen wat omhoog en voilÃ . Een veel grotere zekerheid is moeilijk te krijgen voor een bank die geld wil verdienen. Oorlog zijn vaak goede zaken geweest voor banken. Dat het leger en de industrie en diensten hieromheen ook graag meegingen in dit systeem moge duidelijk zijn, immers meer werk en verdiensten voor hun.

Vreemd genoeg is dit systeem tot nu toe helaas nog grotendeels hetzelfde. Amerika en Europa voeren inmiddels al bijna tien jaar oorlog in het Midden-Oosten, de belastingbetaler betaalt de rekening en de bedrijven die wapens produceren en de oorlog verder van diensten voorzien, doen goede zaken. Cheney en zijn bedrijf Halliburton zijn hier wellicht de meest omstreden en duidelijke voorbeelden van. Maar elke onderzoeksjournalist die zich ook eens in de Europese wereld van oorlogsdienstverlening en wapenproducenten verdiept zal wellicht ook interessante connecties tussen politici en deze industrieën vinden.

Interessant genoeg lijkt namelijk precies hetzelfde momenteel ook in Griekenland te gebeuren. De Griekse bevolking heeft zelf een documentaire gemaakt met de titel Debtocracy, die laat zien dat het geld wat er tot nu in Griekenland is gepomp aan hulpsteun niet naar onderwijs, ziekenzorg of naar wetenschappers en ingenieurs is gegaan, allemaal strategieën om het voortbestaan van een land op de lange termijn te verbeteren, maar dat heel veel van dit het geld direct naar Duitse en Franse wapenfabrikanten is doorgesluisd. Verder wordt het ook vrij duidelijk dat de Griekse burgers erg weinig zin hebben om nog langer het slachtoffer te zijn van dit systeem en de kans dat Griekenland het geld ooit terug wil of kan betalen is zoals inmiddels ook overal in het nieuws is, verwaarloosbaar.

Na al deze verhalen over het huidige economische systeem wat in dit soort uitwassen eerder tegen het voortbestaan van de mens als voor het voortbestaan van de mens lijkt te werken, is het nu waarschijnlijk dan ook de tijd om een beter en slimmer alternatief op te zetten. Ad Broere heeft hier een aantal interessante boeken over geschreven, zijn laatste boek draagt de titel: Ending the Global Casino. Wat verfrissend is, is dat hij het schuldigen aanwijzen voorbij is en vooral met voorstellen en concrete voorbeelden komt wat we nu zelf al kunnen doen om onze economische situatie meer zelf in handen te krijgen. In onderstaande interview met hem vele verfrissende ideeën en de oproep om als mensen zelf de verantwoordelijk in handen te nemen en vooral niet te wachten op de belanghebbers van het huidige systeem. Zij zullen de verandering niet teweeg gaan brengen omdat ze volledig ingekapseld zijn in de de box en dan is het moeilijk buiten de box te denken zelfs al zou de kunde en welwillendheid er zijn.

Om zijn voorbeeld te volgen en oplossingen aan te dragen waar mensen zelf mee aan de gang kunnen hieronder een aantal interessante initiatieven die een interessant alternatief of aanvulling kunnen zijn op het huidige systeem in moeilijkheden.

Als eerste is permacultuur een interessant systeem wat mensen kennis verschaft om zelf hun omgeving te ontwerpen. Hierin komen de basisbehoeften zoals, voedsel, schoon drinkwater, sanitatie, energie producerende huizen, duurzame economische systemen allemaal aan bod. Kijk op de website van permacultuur Nederland om meer over dit ontwerpsysteem te leren. Er zijn gratis cursussen te downloaden, er is uitgebreide informatie over eetbare planten, informatie over hoe er met duurzame energie huizen kunnen worden gebouwd volledig zelfvoorzienend zijn in energie, etc. Transition Towns vormen op deze principes lokale groepen die gezamenlijk aan de slag te gaan voor een toekomst die minder afhankelijk is van olie, en meer veerkracht voor de gemeenschap probeert te realiseren op gebieden als voedsel, ecomie en het gebruik van lokale duurzame energie.
Als tweede voorbeeld: spullendelen is een website die mensen stimuleert spullen met elkaar te delen. Dat is beter voor het sociale contact in de buurt, de portemonnee en het milieu. Lid worden is gratis en er zijn inmiddels al duizenden spullen te leen.
Recentelijk is hier ook het initiatief voor een zaden en plantenbank van en voor alle Nederlanders begonnen. Het wat en waarom van dit idee staat uitgelegd in dit artikel op Visionair.
Strohalm doet al lange tijd onderzoek naar alternatieve en aanvullende economische systemen. Hun verschillende experimenten in binnen en buitenland, hun ideeën en software om lokale ruilkringen op te starten (LETS) zijn te vinden op hun website.
Het Equi project is ook een interessant experiment van een nieuwe vorm van een economisch systeem. Op de site omschrijven ze het als volgt.
Equi-toegang betekent: gelijke en onvoorwaardelijke toegang tot het leven. Genoeg, gelijke, en onvoorwaardelijke toegang tot het leven, door een betaalmiddel te gebruiken waar iedereen evenveel toegang toe heeft en dat is gebaseerd op onze eigen aanwezigheid op aarde.
Als laatste is er een grote verzameling van alternatieve en aanvullende economische systemen te vinden op Wikipedia.

Meer ideeën zijn uiteraard van harte welkom. Met deze kennis en plannen kunnen we in plaats van in paniek te raken nadenken en werken aan oplossingen waarmee we zulk soort economische crashes ook op de lange termijn kunnen gaan oplossen.

De stappen van de evolutie: het ontstaan en de migratie van de moderne mens [2/2]

6 reacties / Maatschappij, Wetenschap / Door Niek / 16 september 2011 16 september 2011

In dit artikel wordt het evolutie- en migratieproces van aapachtige zoogdieren tot de moderne intelligente mens in vogelvlucht besproken. Dit gebeurt aan de hand van een aantal stappen: uitgaande van een gezamenlijke voorouder wordt respectievelijk het proces van uit de bomen komen en rechtop lopen behandeld, daarna de ontwikkeling tot carnivoor en de mogelijkheid tot duurloop, vervolgens de invloed van het klimaat en ten slotte een tweetal theorieën over de migratie van Homo sapiens. Vandaag deel 2 van 2. Deel 1 is hier te vinden.

De invloed van het klimaat

Hoewel we een paar stappen terug hebben gezien dat de relatie tussen het uit de bomen komen en het klimaat niet is aangetoond, is een relatie tussen het groeien van het brein en het klimaat wel waarschijnlijk.[26],[27] Ook is er een relatie tussen de beweging van de aarde door de ruimte en veranderingen in het klimaat.[5],[28] Dramatische schommelingen in het klimaat werden gedurende langere perioden steeds meer versterkt en hadden daarmee grote invloed op de ontwikkeling van het aanpassingsvermogen van mensen.[29]

In figuur 1 is een schema te zien waarin gegevens uit zeebodemonderzoek de fluctuaties van het klimaat (het opkomen en afnemen van ijstijden) weergeven. In de afgelopen miljoenen jaren fluctueerde het klimaat met een frequentie van soms wel 100.000 jaar. Het blijkt echter dat de fluctuaties, en daarmee de ijstijden, in een bepaalde periode steeds frequenter plaats vonden, tot soms wel eens per 1000 jaar.[30] In figuur 1 is ook duidelijk te zien dat het klimaat steeds onrustiger werd. In diezelfde periode is het hersenvolume van de mensachtigen ook duidelijk toegenomen.[31] Bij dusdanig snelle klimaatveranderingen hebben creatieve wezens met grote herseninhoud een evolutionair voordeel.[30] Ook uit metingen van zuurstofisotopen blijkt sterk dat menselijke evolutie samenvalt met de schommelingen van het klimaat.[32]

Gevonden fossiele stenenwerktuigen bevestigen dit verhaal ook. Het eerste stenenwerktuig dateert van zoâ€™n 2,6 miljoen jaar geleden.[33] In het begin veranderde deze werktuigen weinig,[34] maar zoâ€™n 1,7 miljoen jaar geleden ontstonden er meer geraffineerde vormen van deze werktuigen, kort nadat de klimaatwisselingen heviger werden.[33] Ook het oudst gevonden gereedschap gemaakt van schelp dateert van zoâ€™n 1,6 miljoen jaar geleden.[35] De laatste 100.000 jaar heeft deze vorm van technologie zich zelfs sneller ontwikkeld dan de biologische evolutie.[34]

Ook het eerste vertrek vanuit Afrika door de Homo genus is waarschijnlijk sterk beïnvloed door het klimaat en – daarmee samenhangend – de ecologische condities.[36] Daarmee zijn we bij de laatste stap zijn aangekomen.

Theorieën over migratie van Homo sapiens

Ruim 1,7 miljoen jaar geleden waren mensachtigen van het Homo genus de eersten die zich buiten Afrika verspreidden.[37] Over deze eerste â€˜uittochtâ€™ van Afrika, die zowel naar Europa als naar Azië leidde,[38] is weinig bekend.[39]

Zoâ€™n 100.000 jaar geleden hadden zich over de hele wereld verschillende soorten mensachtigen ontwikkeld: de Homo sapiens, Homo erectus en in Europa de Homo neanderthalensis. Zoâ€™n 70.000 jaar later was er van al deze diversiteit nog maar één soort over, de Homo sapiens. Uit fossielenonderzoek blijkt dat Azië, Europa en Australië 30.000-40.000 jaar geleden volledig gekoloniseerd waren door deze moderne mens, en Amerika zoâ€™n 12.000 jaar geleden.[40] Zie figuur 2. In de discussie over hoe het zo ver heeft kunnen komen dat de andere soorten zijn uitgestorven, voeren twee verschillende theorieën de boventoon: het multiregionale continuïteitsmodel (MC) en het recente Afrikaanse oorsprongmodel (RAO).[41]

1. Multiregional Continuity model (MC)

Nadat zoâ€™n 1,7 miljoen jaar geleden de Homo erectus voor het eerst Afrika verliet, verlegde deze eerste wereldreizigers langzaam maar zeker via het Midden-Oosten hun leefwereld naar andere delen van de wereld, zoals Zuidoost Azië en Europa. Het MC model stelt dat deze mensen van de soort Homo erectus lokaal evolueerde in de moderne Homo sapiens, met alle rasdiversiteit die we vandaag de dag zien tot gevolg.[41],[42]

2. Recent African Origin model (RAO)

Het RAO-model stelt dat de moderne mens zich pas vrij recent heeft geëvolueerd in Afrika (zoâ€™n 100.000 tot 200.000 jaar geleden) en pas vanaf toen over de wereld is gaan verspreiden. Bij deze verspreiding heeft het, volgens deze theorie, de andere soorten mensachtigen helpen uitsterven[41], zonder daarbij te kruisen.[42]

Behalve deze theorieën zijn er nog enkele varianten die uitgaan van andere assumpties.[42] Een van de problemen waar de theorieën een antwoord op moeten hebben, is het feit dat de Homo neanderthalensis en de Homo sapiens beide rond dezelfde periode in Europa moeten hebben geleefd, en elkaar daar waarschijnlijk zijn tegengekomen.[43] Omdat vanaf 30.000 jaar geleden er alleen nog maar de moderne mens over was, gaan er verschillende hypotheses over deze vroege ontmoeting. Deze variëren van assimilatie tot kruising.[43]
De meerderheid van het genetisch en fossiel bewijs lijkt het RAO-model als geloofwaardiger dan het MC-model te bestempelen.[41],[44] Onderzoek van Cann, Stoneking en Wilson met mtDNA van mensen over de hele wereld heeft de hele mensheid kunnen herleiden tot één gezamenlijke moeder, welke symbolisch â€˜Evaâ€™ wordt genoemd.[45] Zij moet zoâ€™n 200.000 jaar geleden hebben geleefd. In dit onderzoek is geen bewijs voor kruising met andere mensachtigen, zoals de Homo neanderthalensis, gevonden.[45]

Conclusie

Door alle invloeden en processen die de mens heeft ondergaan van aapachtig zoogdier in de boom tot de moderne intelligente mens, heeft hij een aantal kenmerkende eigenschappen ontwikkeld die opmerkelijk succesvol bleken.[41] In grote lijnen komt het er op neer dat de mens is ontstaan en zich grotendeels heeft ontwikkeld in Afrika, zich toen mondiaal heeft verspreid en ruim 30.000 jaar geleden over een groot deel van de wereld heeft gevestigd.[44] Toch kunnen we dit nog steeds niet met zekerheid zeggen. “We still need better methods that make fewer assumptions,” aldus Cann.[45]

Referenties:

26. Richard Potts, â€œEnvironmental Hypotheses of Huminin Evolution,â€ Yearbook of Physical Anthropology 41 (1998), p. 93.
27. Richard Potts, â€œVariability Selection in Hominid Evolution,â€ Evolutionary Anthropology (1998), p. 81.
28. John D. Kingston et al., â€œAstronomically forced climate change in the Kenyan Rift Valley 2.7â€“2.55 Ma: implications for the evolution of early hominin ecosystems,â€ Journal of Human Evolution 53 (November 2007), p. 488.
29. Zie 26, p. 131.
30. Peter J. Richerson et al., â€œEvolution on a Restless Planet: Were Environmental Variability and Environmental Change Major Drivers of Human Evolution?,â€ Handbook of Evolution 2 (2005), p. 225.
31. Zie 30, p. 226.
32. Zie 14, p. 83.
33. Zie 30, p. 228.
34. Zie 14, p. 110.
35. Kildo Choi and Dubel Driwantoro, â€œShell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence,â€ Journal of Archaeological Science 34 (januari 2007), p.
36. J. AgustÃ et al., â€œClimate forcing of first hominid dispersal in Western Europe,â€ Journal of human evolution 57 (december 2009), p. 820.
37. Zie 30, p. 229.
38. G. Philip Rightmire, â€œThe Dispersal of Homo erectus from Africa and the Emergence of More Modern Humans,â€ Journal of Anthropological Research 47 (zomer 1991), p. 183.
39. Zie 38, p. 177.
40. Zie 2, p. 37.
41. Donald Johanson, â€œOrigins of Modern Humans: Multiregional or Out of Africa?,â€ mei 2001, < http://www.actionbioscience.org/evolution/johanson.html> (opgehaald 11 september 2011).
42. Zie 8, p.710.
43. John J. Shea, â€œThe Middle Paleolithic of the East Mediterranean Levant,â€ Journal of World Prehistory 17 (December 2003), p. 314.
44. Christopher S. Henshilwood en Curtis W. Marean, â€œThe Origin of Modern Human Behavior, Critique of the Models and Their Test Implications,â€ Current Anthropological 44 (December 2003), p. 627.
45. Trisha Gura, â€œBones, molecules…or both?,â€ Nature 406 (20 juli 2000), p. 231.
46. Mitomap.org, â€œHuman mtDNA Migrations,â€, 2002, < http://www.mitomap.org/pub/MITOMAP/MITOMAPFigures/WorldMigrations.pdf> (opgehaald 19 juni 2010).

Parkinsonpatiënten beter te behandelen door preciezere plaatsing elektrode

1 reactie / Wetenschap / Door Niek / 15 september 2011 13 september 2011

Diepe hersenstimulatie stopt bij Parkinsonpatiënten het trillen van de ledematen. Maar de plaatsing van de stimulatie-elektrode in de hersenen komt heel nauw, anders zijn er vervelende bijwerkingen. Onderzoeker Ellen Brunenberg van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) ontwikkelde daarom een methode om nauwkeurig van buitenaf het juiste onderdeel van de hersensen te lokaliseren: het motorische deel van de subthalamische kern. Ze weet dit magische gebiedje te vinden op een ingenieuze wijze: door met MRI de hersenbanen ernaartoe in kaart te brengen. â€œAls je op een kaart de steden weghaalt, dan kun je nog aan de wegen zien waar de steden liggenâ€, aldus Brunenberg, die donderdag 8 september promoveerde op haar proefschrift getiteld â€˜Hitting the right targetâ€™.

Diepe hersenstimulatie wordt sinds de jaren tachtig toegepast bij mensen met een ernstige vorm van de ziekte van Parkinson. Deze ongeneeslijke hersenziekte veroorzaakt onder meer het bekende trillen van armen en benen. Bij diepe hersenstimulatie krijgen patiënten een elektrode in de subthalamische kern, een hersendeel met de afmeting van een cashewnoot. Door de pulsen van de elektrode verdwijnt het trillen nagenoeg. Maar er zijn vaak bijwerkingen, uiteenlopend van geheugenverlies en ongeremd gedrag tot depressie en extreme verslavingsgevoeligheid. Dit komt doordat de pulsen niet alleen het motorische deel van de subthalamische kern prikkelen, maar ook de delen ervan die worden geassocieerd met emoties en denken. Het is daarom belangrijk de elektrode precies in de subthalamische kern te plaatsen, en dan ook nog in het juiste deel ervan. Maar hoe zie je waar dit kleine gebiedje precies zit bij een patiënt?

Wegen

Brunenberg en haar collegaâ€™s hebben een techniek ontwikkeld waarmee voor het eerst de verschillende gebieden van de subthalamische kern niet-invasief in beeld kunnen worden gebracht. Ze gebruikten hiervoor geavanceerde MRI-technieken. â€œHet is lastig om de kern direct met MRI in beeld te brengen, daarvoor lijkt het te veel op het omliggende hersenweefsel. Maar zoals mijn promotor professor Bart ter Haar Romeny het zegt: als je op een kaart de steden weghaalt, dan kun je nog aan de wegen zien waar de steden zouden moeten liggen.â€

Motorisch gebied
Met een paar ingewikkelde trucs kan Brunenberg die wegen zien. Met MRI kun je in beeld brengen langs welke structuren watermoleculen door de hersenen bewegen. Daarmee kun je dus zien hoe de transportvezels tussen de verschillende gebieden lopen: de wegen op de hersenkaart. En die leiden je naar de subthalamische â€˜stadskernâ€™. â€œUit de verbindingen tussen de subthalamische kern en motorische gebieden elders in de hersenen, kun je afleiden welk gedeelte van de kern het motorische gebied isâ€, aldus Brunenberg.

Onderzoeker Ellen Brunenberg. Foto Bart van Overbeeke.

Hersenchirurg
Het onderzoek is een belangrijke stap in de richting van een effectievere behandeling van Parkinsonpatiënten. Met de nieuwe techniek moet het straks mogelijk zijn om de hersenchirurg voorafgaand aan de operatie te vertellen waar in de hersenen hij de elektrode precies moet implanteren voor een optimaal effect met zo min mogelijk bijwerkingen. Voor het zover is moet echter nog onderzoek gedaan worden met Parkinsonpatiënten. â€œWe hebben nu met gezonde vrijwilligers gewerkt. Maar Parkinsonpatiënten kun je bijvoorbeeld lastiger stil laten liggen.â€ En het is nog niet zeker of de hersenen van mensen met Parkinson er op een scan hetzelfde uitzien. Andere onderzoekers aan de TU Eindhoven zijn van plan het onderzoek voort te zetten.

Bron: Technische Universiteit Eindhoven

Bomen zijn niet alleen een welkome afwisseling van de barre woestijn. Ze zorgen ook voor een koeler klimaat, zo blijkt uit berekeningen.

‘Bomen koelen aarde’

8 reacties / Wereld, Wetenschap / Door Germen Roding / 15 september 2011 16 september 2011

Het aanleggen van bossen legt niet alleen CO2 vast. Het blijkt de aarde ook rechtstreeks af te koelen, volgens internationaal onderzoek. Tijd om de woestijnen vol te planten met bomen dus?

Planten moeten veel water verdampen om aan voedingsstoffen te komen
In veel opzichten kan je planten beschouwen als obligate waterverdampers. Hun bladeren hebben een enorm oppervlak, waardoor grote hoeveelheden waterdamp kunnen ontsnappen. De plant gebruikt de sapstroom die zo van de wortels naar de bladeren wordt opgewekt, om voedingsstoffen zoals mineralen uit de bodem naar de bladeren te transporteren. Geen wonder dus dat planten enorme hoeveelheden water verdampen.
Tot op heden was er de nodige onenigheid onder klimaatwetenschappers, of waterdamp per saldo voor meer of juist minder opwarming zorgt. Immers, de energie die wordt opgenomen door verdamping, wordt weer afgegeven als de waterdamp condenseert tot water. Ook is waterdamp een gas met broeikaswerking.

Meer wolken
Een team onderzoekers van diverse universiteiten sloeg aan het rekenen met een klimaatmodel en kwamen tot een verrassende conclusie. Per saldo blijkt een grotere verdamping te leiden tot wereldwijde afkoeling. De reden: door de waterdamp vormen zich laaghangende wolken, die zonlicht reflecteren terug het heelal in. Dit heeft per saldo een afkoelend effect, zelfs als het grotere broeikaseffect door waterdamp mee wordt genomen. Inderdaad zie je op satellietfoto’s van de aarde dat de gedeelten van de aarde waarboven wolken zweven, een veel hoger albedo hebben, dus veel meer licht weerkaatsen. Dus hoewel bomen donkerder zijn dan gesteente (en hiermee meer zonne-energie absorberen) is het extra wolkenvormende effect toch zo groot dat ze hiermee deze effecten meer dan compenseren.

Klimaat redden door woestijnen vol te zetten met bomen?
Zo warm is het niet en de extra kooldioxide in de atmosfeer komt als geroepen voor de kwijnende vegetatie op aarde, die het de laatste vijftien miljoen jaar uiterst moeilijk heeft wegens het dalende CO2 gehalte. Ook als de temperatuur iets stijgt is dat per saldo gunstig, omdat zo grotere gebieden in bijvoorbeeld Rusland en Canada bewoonbaar worden, terwijl de neerslag in woestijnen vaak toeneemt. Niettemin is een te snelle stijging ongewenst, want planten en dieren kunnen zich niet snel genoeg aan een snelle verandering aanpassen. Er zijn ook voldoende andere redenen om het beplanten van woestijnen toe te juichen. Denk alleen al aan de voedselvoorziening. Het principe van Permacultuur berust op het nabootsen van een natuurlijk bos, maar dan met fruitbomen en eetbare gewassen. Ook werken bomen en groen positief op de stemming en de gezondheid van mensen.

Bron:
George A. Ban-Weiss, Govindasamy Bala, Long Cao, Julia Pongratz, Ken Caldeira. Climate forcing and response to idealized changes in surface latent and sensible heat. Environmental Research Letters, 2011

De ingewikkelde geografie van Europa voorkwam dat zich ooit een groot rijk kon vormen.

Overleeft Europa de val van de EU?

8 reacties / Europa, Geopolitiek / Door Germen Roding / 14 september 2011 14 september 2011

Volgens de Poolse minister van Financiën, Jacek Rostowski, moeten we oppassen voor het bezwijken van de Europese Unie. Rostowski denkt dat de Europese Unie niet lang zal overleven als de eurozone bezwijkt. Gaat het licht uit als de euro verdwijnt? Of zelfs de EU?

Europese Unie om nieuwe oorlog te voorkomen
Oude Europeanen, zeker die uit Polen, bewaren uiterst onaangename herinneringen aan het Europa vÃ³Ã³r de EG. Niet geheel onterecht. Twee grote oorlogen verwoestten het continent totaal en zorgden voor tientallen miljoenen doden, waaronder heel wat in Polen. Gesandwiched tussen Duitsland en Rusland is de positie van de Polen niet te benijden.
Kortom: het bedenken van een goed plan om oorlogen voor eens en voor altijd uit Europa uit te bannen is alleen maar toe te juichen. Een oplossing is van Europa één groot land te maken. Een land kan immers niet oorlog voeren met zichzelf. Aan een afgezwakte versie van dit plan, de Europese Unie, is met man en macht gewerkt. En inderdaad was de EU nu in hoog tempo op weg een Europese superstaat te worden. Geen vooruitzicht dat alle Europeanen overigens even blij maakte. Waren niet enkele bijzonder akelige potentaten uit het verleden, denk aan Napoleon en Hitler, hetzelfde van plan?

Europese geografie vraagt om veel kleine staatjes
Geopolitiek gezien is Europa niet erg geschikt om tot één rijk samen te smeden. Je hebt één grote aaneengesloten laagvlakte, de Noord-Duitse laagvlakte, die van Parijs tot Warschau loopt. Het dichtstbevolkte en welvarendste deel van Europa, Noord-Frankrijk, de Benelux, Duitsland en Polen, ligt in deze laagvlakte. Twee hooggebergten, de Pyreneeën en de Alpen, snijden Spanje en Italië af van de rest van het continent. Voor de kust van Frankrijk ligt een enorm, dichtbevolkt eiland met behoorlijk eigenwijze bewoners. Geen wonder dat het na de Romeinen (en zelfs zij kwamen niet veel verder dan de Rijn) niemand gelukt is dit gedurende langere tijd te beheersen. Europa was en is een heel divers continent, waar verschillende landen voor heel verschillende uitdagingen werden gesteld en daarom elk een unieke cultuur hebben ontwikkeld. Zo was voor de Duitsers, nauwelijks beschermd door natuurlijke barriÃ¨res, efficiëntie van levensbelang om te overleven, vormde het geografisch zeer afwisselende Italiaanse schiereiland het decor voor vele individualistische stadsstaatjes, terwijl in het barre noorden van het continent en de Zwitserse Alpen zorgvuldige planning nodig is om te overleven. Deze geografische isolatie en de dwang efficiënt te plannen en te werken bleek overigens later een pluspunt: het stelde de Zwitsers en Scandinaviërs in staat te investeren in hoogwaardige techniek in plaats van oorlogen te moeten voeren. De culturele en technische innovaties die deze zeer verschillende biotopen met zich mee brengen, maken Europa tot een groot, divers technisch cultureel laboratorium, wat welvaart oplevert, maar samenvoegen tot één groot geheel moeilijk maakt. Rijkdom zonder macht dus.

Maak van de EU weer een EG
Op dit moment is de EU meer een bron voor wrevel tussen diverse Europese landen dan een brenger van vrede. De manier waarop bijvoorbeeld de Grieken de rest van de EU bij de toetreding tot de euro voor het lapje hebben gehouden, brengt veel mensen tot razernij. De ingewikkelde regels van de EU zijn een eenheidsworst die niet aansluiten bij de vaak zeer specifieke behoeften van landen en regio’s. Zo heeft een Italiaanse keuterboer uit de Aostavallei heel andere kopzorgen dan een boer uit de Povlakte, laat staan een megabedrijf in Nederland of Duitsland. Landen als Noorwegen en Zwitserland zijn geen lid van de EU, maar van een vrijhandelsorganisatie, de EFTA, die weer onder de vrijhandelszone EER, de Europese economische ruimte, valt. De EG functioneerde prima zonder gemeenschappelijke munt. Door open grenzen kunnen verschillende groepen zich specialiseren waar ze geografisch en cultureel gezien het beste in zijn, terwijl er toch niet de dwang is van Europese regels. Wel zal er de nodige internationale samenwerking moeten zijn om oorlogen te voorkomen en er voor te zorgen dat Europeanen geregeld andere delen van het continent te zien krijgen.

‘Centrum melkweg veroorzaakte rÃ¶ntgenflits in Renaissance’

3 reacties / Universum, Wereld, Wetenschap / Door Germen Roding / 14 september 2011 14 september 2011

Merkwaardige rÃ¶ntgenbronnen in de buurt van het centrale zwarte gat in het Melkwegstelsel kunnen alleen worden verklaard, door aan te nemen dat het hier om een soort ‘echo’ gaat. Zou dit misschien ook de Kleine IJstijd veroorzaakt kunnen hebben?

Raadselachtige rÃ¶ntgenbronnen
Al meer dan tien jaar bestuderen astronomen verschillende raadselachtige bronnen van rÃ¶ntgenstraling in de buurt van het centrum van de Melkweg. De rÃ¶ntgenstraling is een raadsel, want het gas in de wolken waar deze door uitgezonden wordt is niet heet genoeg om rÃ¶ntgenstraling uit te zenden. Astrofysici staan dan ook voor een raadsel. Eén van de ideeën die nader worden onderzocht is dat de rÃ¶ntgenstraling een echo vormt van een eerdere, krachtiger bron die eerder is uitgebarsten. Inderdaad ontdekten onderzoekers dat het patroon waarop de bronnen opvlammen doet vermoeden dat het hier gaat om de echo’s van één krachtige bron, en zo zijn er meer aanwijzingen.

Er zijn meerdere processen die deze felle rÃ¶ntgenstraling op kunnen wekken. Zo zijn er dubbelsterren, bestaande uit een ‘normale’ ster en een compacte witte dwerg of neutronenster die gas van de ‘normale’ ster opslurpt. Hierbij komt extreem felle rÃ¶ntgenstraling vrij. Bij een dergelijke energieuitbarsting kan tot 10²⁸ W vrijkomen. Dat is per seconde voldoende om de aarde van 3000 jaar zonlicht te voorzien. Bleek de intensiteit van de uitbarsting veel groter, dan is er maar één mogelijke verklaring: een uitbarsting van het zwarte gat in het centrum van de Melkweg zelf: Sagittarius A*.

Dader betrapt: Sagittarius A*
Masayoshi Nobukawa enm zijn collega’s aan de Kyoto Universiteit in Japan hebben het eerste ondubbelzinnige bewijs gevonden dat Sgr A* inderdaad verantwoordelijk is voor de uitbarstingen. Ze hebben met behulp van de Suzaku rÃ¶ntgensatelliet de intensiteit van de rÃ¶ntgenstraling van diverse wolken gemeten. Ze ontdekten iets interessants: de rÃ¶ntgenstraling van de wolken vertoont dezelfde afnamecurve, zij het dat deze onderling een paar jaar verschoven zijn. De meest logische verklaring: deze wolken zijn door dezelfde rÃ¶ntgenflits beschenen. Door het verschil in afstand zien wij verschillen van enkele jaren tussen verschillende wolken.

Ook berekenden Nobukawa en zijn collega’s dat bij deze uitbarsting 10³² watt vrijkwam: het vermogen van ongeveer honderdduizend zonnen, afgegeven in meerdere eeuwen. Dit is veel te veel om door een enkele ster of dubbelsterren veroorzaakt te zijn. De conclusie: Sagittarius A* moet verantwoordelijk zijn. Deze wolken bevinden zich op ‘slechts’ enkele honderden lichtjaar van Sgr A*, dus moet de uitbarsting de aarde van de veertiende eeuw tot de zeventiende eeuw in rÃ¶ntgenstraling hebben gebaad.

In de toekomst weer een uitbarsting?
Astronomen nemen nu waar dat Sgr A* rÃ¶ntgenstraling met een intensiteit van 10²⁷ W uitstraalt en voortdurend kleine opvlammingen vertoont. Het is dus niet onlogisch, te veronderstellen dat wat in het verleden gebeurd is, zich ook in de nabije toekomst zal herhalen. maar zelfs als dat gebeurt, zullen we alleen indirect via echo’s kunnen waarnemen wat er precies gebeurt. We kunnen Sgr A* namelijk slecht rechtstreeks waarnemen.

Kleine IJstijd veroorzaakt door Sgr A* ?
Ongeveer in deze tijd, van halverwege de zestiende eeuw tot halverwege de negentiende eeuw, daalden de temperaturen op het noordelijk halfrond sterk. Uit deze tijd dateren de bekende schilderijen van oud-Hollandse meesters met wintertaferelen. De grote rivieren vroren geregeld dicht.Volgens een theorie van de Deense klimaatscepticus Henrik Svensmark is kosmische straling verantwoordelijk voor het vormen van wolken. Als een geladen kosmisch deeltje de atmosfeer raakt, worden her en der in zijn pad moleculen geïoniseerd, d.w.z. gestript van één of meerdere elektronen. Deze geladen deeltjes vormen een ideale aanhechtingsplaats voor watermoleculen, waardoor kleine mistdruppeltjes ontstaan en een wolk wordt gevormd. Geen onlogische theorie: zo werkt een nevelvat met oververzadigde damp immers ook. Wolken weerkaatsen veel zonlicht – kijk voor de grap eens naar beneden als je weer in een vliegtuig zit – dus zorgen voor afkoeling.

Als de aarde in een gigantische rÃ¶ntgenvloed werd gebaad, moet dat (als de omstreden theorie van Svensmark klopt) tot veel wolkenvorming, dus een flinke afkoeling hebben geleid. Precies wat er tijdens de Kleine IJstijd in het noordelijk halfrond is gebeurd. RÃ¶ntgenstraling bestaat weliswaar uit fotonen en niet uit geladen deeltjes, maar is wel krachtig genoeg om elektronen los te slaan uit moleculen en wordt dan ook eveneens tot de ioniserende straling gerekend.

Een probleem met deze verklaring is de time lapse van twee eeuwen. Wel ligt Sgr A* in het sterrenbeeld Boogschutter, dat precies in de wintermaanden overdag boven de horizon staat. Als door de straling van Sgr A* overdag de wolkenvorming werd vergroot, zal dat de ernst van de winters sterk hebben vergroot. Misschien was sprake van een naijleffect, waarbij de vroege wolkenvorming en afkoeling nog werd gecompenseerd door het immense aardse warmtereservoir. Of kwam bij de uitbarsting ook andere kosmische straling vrij, bijvoorbeeld muonen, die massa hebben en iets langzamer dan de lichtsnelheid reizen.

Bronnen
1. M. Nobukara et al., New Evidence For High Activity Of The Super-Massive Black Hole In Our Galaxy, Arxiv.org (2011)
2. Milky Way’s Black Hole Flared During The Renaissance, Say Astronomers, MIT Technology Review ArXiv Blog (2011)

Camera van de toekomst hoeft niet scherp te stellen

7 reacties / Ideeën en techniek / Door Niek / 14 september 2011 13 september 2011

Nog dit jaar komt Lytro, een Amerikaans bedrijf, met een eerste type Light Field Camera. De camera fotografeert in tegenstelling tot de huidige chips niet 2d maar 3d, en scherpstellen? Dat hoeft niet meer. Platte, saaie, statische plaatjes worden voorgoed verleden tijd. Met de slogan ‘Shoot first, focus after‘ belooft deze nieuwe camera inderdaad een nieuw tijdperk in de fotografie in te luiden.

De huidige generatie camera’s gooien door hun beperkingen hele bakken aan informatie weg. Een camera die alle beschikbare informatie van het Light field – de kleur, de intensiteit én de richting – kan vangen zal het schieten van het perfecte plaatje een stuk makkelijker maken. Doordat een nieuwe chip ook de richting van het licht mee neemt, kan er naderhand softwarematig worden scherp gesteld.

Snelheid is bij fotografie soms erg belangrijk. En aangezien het scherpstellen bij de huidige camera’s het meeste tijd in beslag neemt, zal er met de Light Field camera een grote snelheids winst geboekt worden waardoor er minder prachtige momenten gemist zullen worden. Ook zullen de prestaties bij weinig licht verbeteren door de grote hoeveelheid informatie die de chip opneemt.

Ren Ng, de bedenker van de camera, legt het principe als volgt uit: “When a regular camera focuses physically, what the regular camera is doing is adjusting the lens relative to the sensor to bring different parts of the scene into focus. So if we have the whole light field, what we can do what that physical lens would normally have done, but in computation.”

Spelen met een voorbeeldfoto kan hieronder.

Bron: PCMag

Zie voor een complete uitleg de dissertatie van Ren Ng zelf.

Erdogan steekt zijn bewondering voor het Ottomaanse Rijk niet onder stoelen of banken.

Turkije, de nieuwe supermacht

113 reacties / Europa, Geopolitiek / Door Germen Roding / 13 september 2011 13 september 2011

Met een snel groeiende economie en bevolking ontwikkelt Turkije zich in hoog tempo tot de spil waarom de Balkan en het Midden Oosten draaien. Ook komt Turkije nu steeds meer in islamistisch vaarwater. Wat zijn de gevolgen?

Het Ottomaanse Rijk op het toppunt van zijn macht.

Turkije in een notendop
Turkije bestaat uit Klein-Azië en een klein (3%) Europees deel. Hiermee controleert het land de Zwarte Zee en hiermee Odessa, de enige warmwaterhaven van Rusland. Alle zeeschepen moeten door de nauwe Bosporus die het Europese deel van Constantinopel van het Aziatische deel scheidt. De oppervlakte van Turkije is twintig keer die van Nederland, iets groter dan Frankrijk. De Turkse landbouwgrond is vruchtbaar en het land kent in de dichtbevolkte kustgebieden een vochtig klimaat. De afwezigheid van machtige buurlanden in de directe omgeving – Rusland uitgezonderd – en de totale controle over de Syrische en Iraakse watertoevoer maakt de geopolitieke positie van Turkije benijdenswaardig. De economie groeit snel met groeicijfers tot acht procent per jaar. Ook het Turkse leger is goed bewapend en getraind, gezien de voortdurende burgeroorlog in het oosten van het land tegen Koerdische vrijheidsstrijders van de PKK.

Ineenstorting Ottomaanse Rijk door religieus conservatisme
Turkije was het centrum van het enorme Ottomaanse rijk, dat zich in zijn hoogtijdagen uitstrekte van Mekka tot de Krim en Marokko. Innovatie, in het Arabisch bida, is iets dat binnen de islam met afschuw wordt bekeken, althans op religieus terrein. Omdat de islam een politieke religie is en welke verandering dan ook al gauw botst met de verreikende invloed van de islam op het dagelijkse leven, is de islamiet geneigd veranderingen met wantrouwen te bekijken. Niet voor niets is de grootste stroming in de islam, het soennisme, gegrondvest op de soenna, letterlijk: ‘gewoonte’ of ’traditie’, van de uitvinder van de islam, Mohammed, en zijn metgezellen. Elke afwijking van deze soenna betekent een afwijking van het ideaalbeeld, dus wordt met afschuw bekeken. De Ottomaanse heersers waren niet achterlijk en hadden door, dat ze hun enorme rijk moesten moderniseren om niet verpletterd te worden door de ooit achterlopende, maar technisch snel vorderende westerburen. Deze pogingen stuitten echter op fel verzet van godsdienstgeleerden. Het Ottomaanse Rijk overleefde de Eerste Wereldoorlog dan ook niet.

Modernisering door Atatürk
Om die reden schafte de Turkse nationalist Kemal Atatürk de religieuze grondslag onder het Ottomaanse Rijk, het kalifaat, af en veranderde Turkije in een etnisch homogene Turkse staat. Dat had als prettige bijkomstigheid dat Turkije zo aanspraak kon maken op de grote gebieden waar Turkssprekende volken wonen. Hoewel hij er funeste socialistische theorieën doorheen drukte, met vervelende gevolgen voor de economie, legde hij wel de basis voor een moderne seculiere staat. Het Turkse onderwijs is goed opgezet en levert zo het kader voor de fabrieken en bedrijven die nu Turkije snel laten groeien. Het invoeren van Europese regels elimineerde voor een belangrijk deel de verlammende bureaucratie en corruptie die het land tot dan toe hadden gehinderd. Ondernemingslust van de over het algemeen hard werkende Turken deed de rest.

Erdogan, de nieuwe sultan
We hebben nu de situatie van een islamist die de teugels in handen heeft van een modern georganiseerd land. Recep Tayyip ErdoÄŸan beschikt nu over iets waar zijn Ottomaanse voorgangers alleen maar van hebben kunnen dromen: een etnisch homogeen land, qua organisatie op westers niveau met een bloeiende, snelgroeiende economie. Zeker vergeleken met de westerse buren Griekenland, Bulgarije en het naburige Roemenië is het land er uitstekend aan toe. Anders dan in de Ottomaanse tijd, toen de welvaart werd gegenereerd door een klein groepje handelaars, zijn de bronnen van welvaart nu over het hele land verspreid. Ook heeft hij via de grote Turkse diaspora in West-Europa daar een grote invloed. Uiteraard zal onder een islamistisch bewind de verkalking snel inzetten, maar dat moment is nog niet aangebroken. Erdogan weet dat hij snel moet handelen.

Een historische kans
Turkije heeft tot nu toe intensief samengewerkt met het Israëlische leger. Beide hebben een seculiere grondslag en een gemeenschappelijk probleem: de Arabische wereld.
Israël is nu echter niet meer nuttig voor de islamist ErdoÄŸan, die van Turkije de overheersende grootmacht wil maken in de regio. Vandaar dat hij de Turkse marine mee wil sturen met een nieuw Gaza-konvooi. Als Israël buigt, dus het konvooi door laat gaan, betekent dit gezichtsverlies voor Israël en een enorme opsteker voor ErdoÄŸan. De machtsverhoudingen in de regio zijn dan definitief veranderd en het land kan meer chantage tegemoet zien. Grijpt Israël militair in, dan heeft ErdoÄŸan een in islamitische ogen geldig excuus om een koude of zelfs hete oorlog tegen Israël te beginnen en af te rekenen met zijn vijanden binnen het seculiere leger. In beide gevallen rijst zijn ster als leider van de islamitische wereld.

Strategische positie van Israël steeds zwakker
Israël staat in toenemende mate alleen. De Amerikanen, hun voornaamste bondgenoten, hebben hun handen vol aan binnenlandse problemen en de huidige Amerikaanse machthebber Barack Hussein Obama, zoon van een islamiet, toont meer sympathie voor de islamieten dan voor Israël. Het landje kan een enkele vernietigende slag uitdelen, maar is niet in staat een lange oorlog vol te houden. Turkije voert al veertig jaar voortdurend oorlog. Europa is zwak en verdeeld.

Erdogan zal niet zo dom zijn Israël rechtstreeks aan te vallen – het zou dan wel eens slecht toeven kunnen zijn in Constantinopel of Ankara voor de komende tientallen jaren – maar in het geopolitieke schaakspel zal de invloedssfeer van Turkije steeds meer richting Israël oprukken. Het zal beginnen met kleine pesterijtjes, te vergelijken met de raketbeschietingen vanuit Gaza. Denk aan Turkse marineschepen die voortdurend in Israëlisch vaarwater rondvaren. Alleen als Israël bondgenootschappen sluit met landen die in hetzelfde schuitje zitten – Griekenland, Cyprus en Armenië – zal het land de toenemende Turkse druk kunnen weerstaan. De geschiedenis wijst uit dat het afnemen van de macht van de ene grootmacht en het toenemen van die van de andere, een recept zijn voor oorlogen.

Turkije te groot voor de EU
Tegelijkertijd is de toenemende grootte van Turkije goed nieuws voor Wilders en anderen die Turkije buiten de EU willen houden. Hoe machtiger en agressiever het land wordt, hoe minder geneigd de andere Europese landen zullen zijn het land in de EU op te nemen. De vraag is echter of Erdogan nog wel lid van de EU wil worden. Hij krijgt zijn zin wel op een andere manier.