geldzaken

economie bnp

Gross output (bruto output) vervangt BNP op veel punten

Uit onderzoek blijkt, dat we waarschijnlijk al die jaren volkomen verkeerde dingen hebben gemeten. Zo blijkt ‘gross output’ veel nauwkeuriger te voorspellen hoe de bedrijvigheid zich ontwikkeld, dan het bejubelde bruto nationaal product BNP.

‘Goed voor de economie’  doorgaans slecht voor de bevolking

‘Goed voor de economie’ is een mantram, waarmee politici graag impopulaire maatregelen verkopen, zoals de rampzalige bezuiniging op de gezondheidszorg in Griekenland. De gezondheidsschade is vele malen groter dan de minieme besparing. De reden: het is in het geheel niet duidelijk wat met ‘economie’ wordt bedoeld en al helemaal niet onder de hogepriesters van de nieuwe religie der economie. Door rekenfouten moet Nederland zelfs opdraaien voor een zware naheffing van Brussel.

Consumptie telt even zwaar als investeren in BNP

Al eerder beschreven we op Visionair de absurditeit van het gelijkstellen van een zonnepaneel met een diner voor een vriendengroepje in een vijfsterrenrestaurant. Hoewel beide ruwweg hetzelfde kosten, is het diner voor altijd verdwenen in de magen van het vriendengroepje, en kan je de voedingswaarde voor ongeveer 1% van de kosten bereiken. Als er al sprake was van voedingswaarde. Het zonnepaneel, daarentegen, betaalt zichzelf in enkele jaren terug. Toch is het zonnepaneel in de BNP-berekening gelijkgesteld aan het luxueuze diner. Geen wonder dus dat de pseudowetenschap der economie er geregeld fors naast zit en dat economen geregeld domme uitspraken doen als: door een hogere consumptie groeit de economie.

gross output ipv bnp
Een duur etentje draagt evenveel bij aan de economie als een zonnepaneel dat evenveel kost. Vinden economen. Bron: Abiy Ahmed, Wikimedia Commons, CC-BY-SA 4.0

Dit komt door de berekening van het BNP. De totale bedrijvigheid in een land wordt gezien als een piramide, met onderin de winning van grondstoffen en bovenin de consumptierijpe producten en diensten, de ’toegevoegde waarde’. Verkoopt een fabrikant een smartphone voor 300 euro, en kostte het 250 euro om deze te maken, dan is de toegevoegde waarde 50 euro. Als de computer- en smartphonefabrikant Apple de prijzen van zijn goedkoopste computer, de Mac Mini, verhoogt terwijl de mogelijkheden van de hardware minder zijn dan die van de voorganger, stijgt het BNP. Immers, meer toegevoegde waarde, Apple maakt meer winst en de consumenten geven meer uit. Desondanks worden Apple-gebruikers opgescheept met een slechter product. Alleen Apple schiet hier wat mee op.

Kortom: we hebben een betere maat nodig dan het BNP alleen.

Gross output als nieuwe economische maat

Gross output, bruto output, lijkt deze behoefte beter te vervullen. Bruto output meet alleen de totale bedrijvigheid, niet hoe deze bedrijvigheid bijdraagt aan de winst. Gross output meet dus als het ware dubbel: gross output is inkoop + verkoop. In het voorbeeld van de smartphone is de gross output per smartphone € 250 + € 300 is € 550. Omdat bedrijven graag allerlei fiscale trucs uithalen, zoals transfer pricing en het in rekening brengen van royalties door een bv die in een belastingparadijs zoals Nederland is ondergebracht, geeft gross output ook een duidelijker indruk van de werkelijke activiteit.

Meer informatie


Beyond GDP: Get Ready For A New Way To Measure The Economy, Forbes, 2013
Gross output (Wikipedia)

Moraal: kan geld goed of slecht zijn?

Elders op deze website kwam het al eens ter sprake: kun je over geld zeggen dat het goed of slecht is? Is het de wortel van al het kwaad of is het een middel zoals een mes, waarbij slechts  wat de gebruiker ermee doet goed of slecht kan worden genoemd?

Ghanese uitdrukking

Als je er over nadenkt is geld eigenlijk niet meer dan bijvoorbeeld een muntstuk of een stukje papier, en in die zin niet veel anders dan een steen of een post-it. Op voorwerpen als dezen is het oordeel ‘goed’ of ‘kwaad’, wat haar oorsprong vindt in de ethiek en de religie, niet van toepassing. Tenminste, dat is de mening die veel mensen is toebedeeld. Hans Achterhuis, denker des Vaderlands en emeritus hoogleraar filosofie aan de Universiteit Twente, denkt hier toch anders over. In hoofdstuk 21 van zijn boek ‘De utopie van de vrije markt’ gaat Achterhuis in op deze kwestie.

“De markteconomie is een middel. Zo wil ik ernaar kijken. Zoals een schaar een gereedschap is. Is een schaar moreel of immoreel? Een schaar is instrumenteel. Als we het ding op de juiste manier gebruiken, kan het bijdragen aan menselijk geluk.” (p. 195) – aldus Amerikaanse topeconoom Joseph Stiglitz die geld als simpel middel ziet om de ruil van producten te vergemakkelijken. Achterhuis reageert hier als volgt op:

Karl Marx. Bron afbeelding: Wikipedia.

“Wanneer techniekfilosofen zich de vraag stellen of techniek een neutraal middel is in dienst van mensen of dat techniek hen integendeel beheerst, duikt altijd het voorbeeld op van het keukenmes, waarmee je zowel groente kunt snijden als een moord plegen. Het zou geheel van de individuele gebruiker van de techniek afhangen of dit middel goed of slecht wordt gehanteerd. Deze opvatting over het instrumentele karakter van de techniek wordt tegenwoordig in de techniekfilosofie over het algemeen onhoudbaar geacht. Zeker voor moderne technologische producten als auto’s, mobieltjes en computers, en ga zo maar door, geldt dat ze hun gebruikers beslissend veranderen en vaak afhankelijk maken. Het beroemdste voorbeeld is nog altijd de opkomst van de anticonceptiepil in de jaren zestig van de vorige eeuw die onze ideeën en praktijken over seksualiteit en de man-vrouwverhouding beslissend gewijzigd heeft.” (p. 196)

Achterhuis laat in hetzelfde hoofdstuk op pagina 198-199 Karl Marx aan het woord (geciteerd in Van Bladel 1976, pp. 202-207):

“Wat door het geld van mij is, wat ik kan betalen, dat wil zeggen wat het geld kan kopen, dat BEN ik, de bezitter van het geld zelf. Hoe groter de macht van het geld, des te groter mijn eigen macht. De eigenschappen van het geld zijn de eigenschappen en essentiële vermogens van mij – de bezitter van het geld. Wat ik BEN en wat ik kan hangt dus allerminst af van mijn individualiteit. Ik BEN lelijk, naar ik kan de knapste vrouwen kopen. Dus ben ik niet lelijk, want het effect van de lelijkheid, haar afschrikwekkende kracht, wordt door het geld tenietgedaan. Ik ben – gezien mijn individualiteit – kreupel, maar het geld verschaft mij vierentwintig voeten, ik ben dus niet meer kreupel. Ik ben een slecht, gewetenloos, oneerlijk geestloos mens, maar het geld wordt met respect bejegend, dus ook de eigenaar ervan. Het geld is het hoogste goed, dus is ook de bezitter ervan goed; het geld bespaart me bovendien de moeite om oneerlijk te zijn: dus ga ik door voor een eerlijk mens.”

Verderop in het boek (bijvoorbeeld op pagina 287) geeft Achterhuis nog een aantal voorbeelden die aangeven dat geld de maatschappij beheerst, in plaats van andersom. Zo blijkt uit verschillende onderzoeken dat het privatiseren van de zorg desastreuze gevolgen zal hebben (hoofdstuk 29). De zorg zal slechter worden omdat het voor specialisten makkelijker geld verdienen is met simpel op te lossen kwaaltjes, en ga zo maar verder. Of we met deze constatering en de uiteenzetting van Marx kunnen zeggen dat ‘goed’ en ‘kwaad’ niet van toepassing zijn op geld wat primair als middel dient, is dus nog maar de vraag. Hoe denken jullie hierover?

Bron:
De utopie van de vrije markt – Hans Achterhuis (2010). Hoofdstuk 21: Karl Marx: van geld tot kapitaal (pp. 195 – 203).

Ex-investeringsbankier legt bizarre werking economische systeem uit

Hoe bizar ons economische systeem eigenlijk werkt is hier al veelvuldig aan bod gekomen. Dessalniettemin is het interessant om dit verhaal ook nog eens bevestigd te krijgen door een persoon die zelf een tijd lang heeft meegedaan in het spel. Deze ex-investeringsbankier legt duidelijk uit wat de manko`s van het huidige systeem zijn en geeft ook een aantal goede pointers om een eerlijker systeem in te richten. Zo blijkt dat tegenwoordig nog maar 8% van de totale geldvoorraad wordt gebruikt voor daadwerkelijk productieve doeleinden. De andere 92% wordt door de rijksten der aarde gebruikt om mee te speculeren op o.a. olie- en voedselprijzen.


Meer informatie op:
-) 99% heeft geen idee hoe het huidige economische systeem werkt
-) 3 praktische oplossingen voor meer economische veerkracht
-) Update het economische systeem!

Laten we afrekenen met staatsschulden. Voorgoed.

Staatsschuld: een niet-noodzakelijk kwaad

Iedere Nederlander zit bij zijn of haar geboorte in november 2011 al met een schuld van € 23.065. Dat is nog maar het topje van de ijsberg; er zijn immers ook pensioenverplichtingen en andere langlopende kostenposten waar de staat aan vast zit. Vrijwel elk land heeft een grote staatsschuld, maar is dat wel nodig?

Rentelasten vormen flinke hap uit de begroting
Einde 2011 heeft Nederland naar schatting meer dan 400 miljard EMU-schuld: het totaal van de schulden van de nationale en regionale overheden bij elkaar opgeteld[1]. Hierover betaalt Nederland einde 2011 zo’n 12,9 miljard euro. Dat is meer dan de overheid aan bijvoorbeeld justitie uitgeeft. En dan hebben we nog het geluk dat de rente op staatsobligaties nu historisch laag is. Anders had dit de overheid anderhalf keer zoveel gekost.

Laten we afrekenen met staatsschulden. Voorgoed.
Laten we afrekenen met staatsschulden. Voorgoed.

Schulden ook onnodig
Er is geen zinnige reden te bedenken waarom de overheid schulden moet maken, tenzij in acute noodsituaties (bijvoorbeeld na een natuurramp of een oorlog). Er zijn meerdere landen die ook nauwelijks schulden hebben, bijvoorbeeld Estland en de meeste oliestaten. Vaak vinden schuldenmakers dat ze slimmer zijn dan de ondernemers in hun land en investeren ze grote hoeveelheden overheidsgeld in projecten waar een zakenman niet snel geld in zou steken. Dit is dan nog het gunstigste voorbeeld. Het komt ook vaak voor dat een politicus de gunst van groepen kiezers wil kopen of, nog veel schandelijker, zichzelf verrijkt.

Schuldenaar is slaaf van zijn schuldeisers
Het is ongewenst dat de overheid voor grote geldsommen afhankelijk is van het buitenland. In de koloniale tijd werden grote schulden, gemaakt door onafhankelijke niet-westerse vorsten in de negentiende eeuw, gebruikt als excuus om hun landen binnen te vallen, bijvoorbeeld in het geval van Egypte. Zoals Paulus al terecht zei: een schuldenaar is de slaaf van zijn schuldeisers. Nu de gulden is ingeruild voor de euro, is de Nederlandse staatsschuld in een buitenlandse valuta uitgedrukt waar wij vrijwel niets over te zeggen hebben.  De Grieken betalen hiervan nu de prijs, maar in principe is dit scenario ook voor Nederland niet ondenkbaar. Als gedurende langere tijd de belastinginkomsten tegenvallen en ING omvalt, zit Nederland al snel in hetzelfde schuitje als IJsland.

Buitenlandse staatsschulden grote bedreiging voor soevereiniteit Nederland en andere EU-landen
De Europese centrale bank is niet zo onafhankelijk als het lijkt. Veel benoemingen, zoals die van ECB-directeur Mario Draghi, ex-directeur van de omstreden zakenbank Goldman Sachs die onder meer betrokken is geweest bij de fraude rond de toetreding van Griekenland tot de EU, worden gestuurd door de internationale financiële elite.

De Nederlandsche Bank, de Nederlandse centrale bank, is een NV met anonieme aandelen. Het is dus niet openbaar wie de eigenaars zijn van DNB, al is volgens officiële gegevens in 1948 sprake geweest van een overdracht van de aandelen aan de staat in ruil inschrijving in het ‘Grootboek der Nationale Schuld’ [2]. Bestuurders van DNB worden door coöptatie benoemd (ibid.) en blijken vaak nauw betrokken bij omstreden organisaties als de Bilderberg Groep (ibid.). DNB pleit voor de invoering van euro-bonds [3], euro-obligaties dus. Deze zouden de rentelasten voor Nederland verdubbelen. Duidelijk geen maatregel in het belang van Nederland, die er door deze schimmige instelling toch doorheen dreigt te worden gedrukt.

Oplossing: Europese schuldsanering
Heel Europa zal met een schone lei moeten beginnen. Dat kan het beste door een hoeveelheid euro’s bij te drukken die voldoende is om alle staatssschulden van de meeste eurolanden af te lossen. Kortom: tijd voor de grote Europese bailout. Landen krijgen dit geld uitbetaald naar rato van hun BNP, want dat is een rechtstreekse maat van de geldhoeveelheid in dat land. Landen met minder staatsschuld kunnen dit geld naar eigen inzicht besteden. Verder wordt de bindende regel ingevoerd dat het illegaal is om geld te lenen voor leden van de eurozone.

Ook moeten centrale banken (en hiermee de ECB) 100% staatseigendom worden en volledig transparant opereren (het liefst via een simpel wiskundig algoritme) om zo infiltratie en manipulatie door de bankenmaffia te voorkomen. Ook dit wordt een toetredingsvoorwaarde voor de eurozone. Daarna kunnen we weer met een schone lei beginnen. Met een stevige inflatie, voor een jaar, maar daarna kan een monetair beleid gevoerd worden waar Zwitserland een puntje aan kan zuigen. In plaats van twee procent inflatie, zoals nu, wordt het streefcijfer nul procent inflatie.

Lezenswaardig:
Gezonde economie (staatsschuldanalyse)

Bronnen
1. Miljoenennota 2012
2. Van wie is DNB? 1 / vervolg – BeursBox.nl
3. Euro bonds as capstone of EMU, DNBulletin (2011)

Geldcreatie, de kip met gouden eieren voor de bankensector

Een van de meest centrale actoren in het huidige financiële systeem zijn de banken. Banken hebben het unieke recht in onze economie om geld te mogen creëren. Bakkers bakken brood, bouwvakkers bouwen huizen en banken creëren geld, ieder zijn bedrijfsmodel. Hoe werkt dit systeem van geldcreatie precies?

Hoe maken bankiers geld uit het niets?
Het is wellicht het handigst om dit te illustreren met een voorbeeld.
Als er een hypotheek van 200.000 euro wordt afgesloten voor een  huis, dan is het niet nodig dat de bank al dit geld heeft. De bank hoeft slechts 3% tot 10% van dit bedrag in reserve te houden om 200.000 euro te mogen uitlenen. De rest creëert de bank er zelf bij.
Als er wordt uitgegaan van de strengste norm, dan dient de bank 20.000 te houden in eigen reserves om er 180.000 euro bij te mogen creëren uit het niets. (Tegen 6000 euro eigen reserves om er 194.000 euro bij te mogen creëren in het meest soepele geval.)
In de pratktijk heeft een bank 200.000 Euro en leent hier 180.000 op uit. Dit geld komt vervolgens via een ander privepersoon of via een lening van een andere bank terug naar de bank, de bank mag hier dan weer 90% van uitlenen,  162,000 euro dus, dit geld wordt weer bij de bank gestald en de bank mag hier weer 90% van uitlenen, 145,800 etc. Zo kan een bank dus met een beginbedrag van 200.000 uiteindelijk dus een enorm veel groter bedrag op uitlenen omdat het maar een heel klein gedeelte aan reserves hoeft aan te houden en zo dus dezelfde euro 10 tot 33 maal uit mag lenen.  Via deze methode schept de bank dus geld via het mechansime van het verlenen van leningen in de vorm van schulden aan mensen. Als we dit begrijpen is het ook niet zo raar dat een bank vrij snel failliet gaat als meerdere mensen hun geld komen claimen, simpelweg omdat ze je Euro aan heel veel mensen verschillende keren hebben uitgeleend. Het wordt pas echt duidelijk hoe interessant dit unieke bedrijfsmodel is, als men beseft dat de bank wel rente mag heffen over alle uitgeleende bedragen.

In een rekenvoorbeeld kunnen we stellen dat de bank een hypotheek uitgeeft van 200.000 euro tegen een rentepercentage van 5%. De hypotheek wordt over 30 jaar afbetaald door elke maand 1.075 euro af te lossen. Na deze 30 jaar heeft de bank ruim 185.000 euro aan rente binnengekregen over het uitgeleende bedrag. De persoon die de hypotheek afsloot heeft in totaal 200.000 plus 185.000 euro aan rentelasten betaald en heeft in totaal 385.000 euro voor de woning moeten betalen. De persoon heeft bijna twee keer zoveel voor het huis betaald dan de daadwerkelijke prijs. Raar maar waar, de bank heeft over 30 jaar tijd 185.000 euro kunnen verdienen door slechts 6.000 tot 20.000 euro in reserve te houden. Grote kans dat de bank meer aan het huis heeft verdient dan alle bouwmaterialen en arbeid bij elkaar die het heeft gekost om het te bouwen. En de bank kan bij een nieuwe eigenaar van het huis dit spel weer van voren af aan beginnen te spelen. Dit allemaal dankzij het zeer gunstige recht om geld te mogen creëren. Wellicht verklaart dit waarom mensen in het bankwezen over het algemeen prima verdienen en veel banken prachtige hoofdkantoren hebben in de duurste steden.

De banken de lusten, de belastingbetaler de lasten
Wat dit allemaal nog bijzonderder maakt is dat als een bank  onverhoopt toch mocht dreigen failliet te gaan, de kosten hiervan linksom of rechtsom bij de klanten en de belastingbetaler komen te liggen. Als de bank gered wordt door de overheid met belastinggeld dan draaien de belastingbetalers op voor de rekening. Mocht de overheid de bank zoals elk ander bedrijf wel daadwerkelijk failliet laten gaan dan worden de spaarders die geld bij deze bank hebben staan er de dupe van. Mocht de overheid echter garant staan voor het spaargeld dan komt het grootste deel van de rekening alsnog wederom bij de belastingbetaler terecht.

Geldcreatie en rente hierover vragen levert geld op zonder dat er daadwerkelijk iets van waarde in de maatschappij wordt gecreëerd. Geld verdienen is voor sommige sectoren zo wel heel gemakkelijk.

Voor verschillende landen is dit reden genoeg geweest om de banken, zeker wat betreft hypotheken, in handen van de overheid te houden (of weer terug te brengen) zodat de winsten naar de hele gemeenschap gaan. Dit lijkt gemakkelijk te rechtvaardigen aangezien de risico`s uiteindelijk ook altijd bij de gehele gemeenschap komen te liggen als het misgaat. Als je private banken het recht op geldcreatie geeft dan gaan de winsten naar enkele individuele personen terwijl eventuele schulden altijd gesocialiseerd zullen worden. Mensen die meer willen weten over geldcreatie en verschillende mogelijke economische systemen, kunnen terecht bij de eerdere artikelen die op deze site verschenen over de toekomst van onze economie. (deel 1 & deel 2)


Jan Kees de Jager wil een financieel rijbewijs voor burgers. Wanneer komt er een examen voor politici?

Financieel rijbewijs, een uitstekend idee: voor politici

Minister van Financiën Jan Kees de Jager, u weet wel, de man die mede verantwoordelijk is voor onder meer de weggegooide miljardensteun aan Griekenland, wil de Nederlanders beschermen tegen zichzelf. Hij vindt dat de burger een financieel rijbewijs moet halen voor zogeheten complexe financiële producten. Is het gezien de lange rij van financiële miskleunen door politici niet een veel beter idee, politici dat rijbewijs te laten halen? Bij het geld dat door politici in de loop der jaren over de balk is gegooid, verbleekt zelfs de woekerpolisaffaire.

Financieel rijbewijs
De minister wil voor complexe financiële producten waarvan consumenten de gevolgen niet kunnen overzien, een financiële kennistoets verplicht stellen, een ‘financieel rijbewijs’ in de woorden van de Telegraaf. De Jager: „Op dit moment kan de consument zonder waarschuwing kiezen om een complex financieel product af te nemen zonder advies, terwijl hij mogelijk de risico’s daarvan niet in kan schatten.” Een toets kan daarbij volgens De Jager uitkomst bieden. „Hierdoor wordt de consument bewust gemaakt van zijn financiële inzicht en de vraag of hij in staat is een afgewogen keuze te maken voor een financieel product. Zo wordt een vorm van bescherming geboden bij het afsluiten van een financieel product zonder advies.”

Jan Kees de Jager wil een financieel rijbewijs voor burgers. Wanneer komt er een examen voor politici?
Jan Kees de Jager wil een financieel rijbewijs voor burgers. Wanneer komt er een examen voor politici?

Nederlander heeft nu al erg weinig over zijn geld te vertellen
We kunnen de heer De Jager volmondig geruststellen. Over meer dan de helft van het geld dat de gemiddelde Nederlander verdient, heeft deze man of vrouw al bitter weinig te zeggen. In bestuurdersjargon heet dit de “wig”, het verschil tussen bruto loonkosten voor de werkgever en het netto geldbedrag dat de werknemer in handen krijgt. Dit verschil is groot. Om een voorbeeld te geven: bij een bruto loon van 2000 euro per maand is de werkgever meer dan dertigduizend euro per jaar aan loonkosten kwijt. Netto ontvangt de werknemer hiervan 1533 euro per maand plus vakantiegeld, dat is ongeveer twintigduizend euro per jaar. Dan is nog niet de in veel bedrijfstakken verplichte bijdrage aan een frauduleus pensioenfonds meegerekend. Een belangrijk deel van deze twintigduizend euro, rond 1200-2400 euro,  gaat op aan de verplichte ziektenkostenpremie. Ook aankopen zijn belast met BTW en accijnzen. Kortom: naar schatting de helft van de dertigduizend euro bruto inkomen wordt al door de overheid “uitgegeven”.

Politici zijn op financieel gebied amateurs
Vergeleken met andere Europese landen zien we er weliswaar redelijk wat van terug in de vorm van uitkeringen en sociale voorzieningen, maar ook Nederland kent de nodige ernstige miskleunen met overheidsgeld.
Een mooi voorbeeld is wat er nu met de steun aan Griekenland gebeurt. Een minister-president die een “rekenfoutje” van zestig miljard maakt. Eerder waren er de extreem kostbare (en achteraf gezien: zinloze) oorlogen in landen als Irak en Afghanistan, het totaal uit de hand gelopen immigratiebeleid, de zorg waarvan de kosten door onnodige bureaucratie exponentieel stijgen en (al wat langer geleden) miljardensteun aan bijna omvallende bedrijven. Of dure infrastructurele projecten als de Betuwelijn. Op lokaal niveau kan je denken aan de Noord-Zuid lijn. Al deze miskleunen zijn het gevolg van falend overheidsbeleid. In de woorden van Europees Burgemeester van het Jaar Job Cohen, grotendeels verantwoordelijk voor dit debacle: we zijn allemaal amateurs.
Is de logische conclusie van deze vaststelling niet dat er wat stevige eisen gesteld mogen worden aan financiële basiskennis van politici met bestuurlijke verantwoordelijkheid?

Madoff kon er wat van, maar ons pensioenstelsel heeft ook veel weg van een piramidespel.

De waarheid over het pensioen

Overheid en pensioenverzekeraars moeten eindelijk eens de waarheid vertellen aan jongeren over hun pensioen: sorry, you are screwed.

Pensioen: rip deal voor jongeren

Madoff kon er wat van, maar ons pensioenstelsel heeft ook veel weg van een piramidespel.
Madoff kon er wat van, maar ons pensioenstelsel heeft ook veel weg van een piramidespel.

Werknemers betalen ongeveer een vijfde deel van hun inkomen aan pensioenpremie: in de vorm van AOW en in de vorm van pensioenpremie voor een aanvullend pensioen. Daarvoor krijgen we, als we de overheid moeten geloven, later als we de vijfenzestig (of zevenenzestig) gepasseerd zijn, een pensioen. In feite heeft het pensioen veel weg van een piramidestelsel waarbij de oudere kiezers worden gepaaid met een pensioen en de jongeren het gelag betalen. Voor de oudere kiezers is een pensioen namelijk van levensbelang. Ze zullen niet gaan stemmen op een partij die hun pensioen gaat verminderen of uitstellen. Jongeren denken nog niet erg na over hun pensioen. Dat ligt nog ver weg en ze vinden de luidruchtige confrontatie tussen de Geblondeerde Held Wilders en de Fatsoenlijke Politiek veel belangrijker. Niet zo handig.

Beslissingen over het pensioen worden genomen door grijzende vergadertijgers van de vakbond en de werkgevers. Werkgevers zal het uiteraard een zorg zijn hoe het geld van het pensioenstelsel wordt verdeeld, als ze maar op tijd van de lastige en dure oudere werknemers af komen. Het kader van de vakbonden zit dicht tegen het pensioen aan en zal dus voornamelijk politiek steunen die de ouderen tevreden stelt. Dit zijn ook de actiefste vakbondsleden. De uitkomst van het overleg in allerlei besluitorganen is dan ook niet moeilijk te voorspellen. Op dit moment wordt een pensioenstelsel op poten gezet dat vooral de ouderen laat profiteren en jongeren met enorme risico’s opzadelt.

Hoe moet je je pensioen dan regelen?
Kortom: het Nederlandse pensioenstelsel heeft veel weg van een piramidespel. Het is niet erg slim om hier nu in te stappen. Dat doen wij persoonlijk dan ook niet. Het is slimmer om er naar te streven om zelf voor je pensioen te zorgen. Dat kan (als je een zelfstandig ondernemer bent) met de FOR, de fiscale oudedagsreserve of bijvoorbeeld door je huis af te betalen. Geen hypotheek meer hoeven te betalen is uiteraard een flinke verbetering van je inkomen.

Wat ook helpt is zorgen op een andere manier vermogen op te bouwen. Uiteraard geen staatsobligaties – die zijn straks geen cent meer waard, met de hyperinflatie die er aan gaat komen, nu de Europese geldpers roodgloeiend draait – maar iets zinnigers. Denk aan vrekkeninvesteringen of, als alle mogelijkheden voor vrekkeninvesteringen uitgeput zijn, indexbeleggen. Doodsaai, maar wel effectief. Gezien de komende (tijdelijke) ineenstorting van zowel de euro- als de dollarzone, is beleggen in een wereldindexfonds nog het slimste. Meer details op deze pagina.

Verbied complexe financiële producten

De financiële ellende van 2009 ontstond doordat banken niet meer begrepen waar ze precies in handelen. In dit geval is complexiteit vermijdbaar. Het verbieden (of niet rechtsgeldig verklaren) van complexe financiële producten voorkomt heel veel ellende in de toekomst.

Met dit soort lokrentes werden mensen die helemaal geen hypotheek konden betalen, overgehaald. Zo begon de subprime crisis.
Met dit soort lokrentes werden mensen die helemaal geen hypotheek konden betalen, overgehaald. Zo begon de subprime hypotheekcrisis.

Financiële sector is zero-sum game
Je zou het niet zeggen als  je de protserige bankgebouwen ziet of over de riante bonussen leest waarmee bankmanagers zichzelf verwennen, maar per saldo produceert de financiële sector niets. In een schoenenfabriek worden schoenen gemaakt. Een boer produceert graan of vlees, een chipsbakker processoren. Een bank of andere financiële instelling doet niets anders dan het goochelen met geld. Door geld sneller rond te pompen komen er niet meer goederen of diensten in de wereld. Geld is een representatie van echte waarde in het systeem. Op zichzelf betekent het niets. Wie geld uit geld maakt met een hoger rendement dan de rente, is dus in feite bezig om te profiteren van het werk van anderen. Een belangrijke oorzaak van de hogere grondstofprijzen, bijvoorbeeld, is de komst van hedge funds die hier winsten uit peuren.

Complexe financiële producten
Ook complexe constructies als derivaten, swap bonds en dergelijke hebben geen toegevoegde waarde voor de rest van de economie. De directe oorzaak van de hypotheekcrisis was het doorverkopen van pakketjes slechte hypotheken aan andere, doorgaans niet-Amerikaanse banken en beleggers. Dat dit kan, komt omdat het hier om een complex, niet meer te herleiden financieel product gaat. Niemand wist meer precies waar de pakketjes voor stonden. De aanbieders van de hypotheekpakketjes werden op hun blauwe ogen vertrouwd.

De gevolgen lieten zich raden. Verkopers, die over alle verkochte hypotheken commissie kregen, probeerden hypotheken te verkopen aan mensen die dat eigenlijk helemaal niet konden betalen. Ze staken de commissie in hun zak en verkochten het risico door aan nietsvermoedende beleggers.

Volgens de Amerikaanse wet mag een hypotheeknemer altijd de sleutels inleveren bij de bank. Het gevolg was uiteraard dat de banken met waardeloze huizen kwamen te zitten en jammerden om overheidssteun. Hiervoor gebruikten ze hun positie als beheerder van het spaargeld van kiezers en hypotheekverstrekker als drukmiddel. Met succes. De grootste reddingsoperatie in de moderne geschiedenis stelde de enorme bonussen van de bankiers veilig.

Schaf complexe producten af
Creatief boekhouden heeft terecht een negatieve bijklank. Omdat er geen enkele denkbare manier is waarop het schuiven met geld goederen of diensten uit het niets kan toveren, hebben financiële innovaties het karakter van winsten van anderen afromen en strop doorschuiven aan anderen. De financiële sector zuigt steeds meer toegevoegde waarde naar zichzelf toe en levert hier niets voor terug dan ellende. Het maatschappelijk nut van financiële goocheltrucs is ongeveer zo groot als dat van heroïne of een radardetector. Kortom: we kunnen heel goed zonder dit soort investment engineering en financiële piramidespelen. Tijd voor de grote schoonmaak.

In feite is er geen verschil tussen fiat geld zoals de euro en dollar en monopolygeld. Alleen omdat mensen geloven dat het wat waard is, heeft het waarde.

De toekomst van onze economie

Oplopende staatsschuld, oplopende werkloosheid en oplopende inflatie…
Eten wordt duurder, benzine is duurder dan ooit en ook het volgen van een opleiding wordt duurder… Banken en andere financiële instellingen worden gered met belastinggeld door politici die  na hun carrière bij diezelfde financiële instellingen een aantal keer de Balkenende norm verdienen.  Winsten worden geprivatiseerd, schulden gesocialiseerd.

Wellicht is het bij dit soort zichtbare symptomen tijd om zelf eens op onderzoek uit te gaan en uit te vinden hoe het geldsysteem eigenlijk werkt, en of dit bijdraagt aan het optimaal voorbestaan van de bevolking. Want dat zou logischerwijs het doel van geld moeten zijn.

In feite is er geen verschil tussen fiat geld zoals de euro en dollar en monopolygeld. Alleen omdat mensen geloven dat het wat waard is, heeft het waarde.
In feite is er geen verschil tussen fiat geld zoals de euro en dollar en monopolygeld. Alleen omdat mensen geloven dat het wat waard is, heeft het waarde.

Mensen proberen in het leven zo goed mogelijk voort te bestaan. Zaken die goed zijn voor het voortbestaan zoals gezond eten en drinken, een plezierig bewoonbaar huis en een veilige gezellige leefomgeving worden nagestreefd. En zaken die het voortbestaan bedreigen zoals ziektes, geweld in verschillende vormen en armoede probeert men te bestrijden door er oplossingen voor te vinden. Alles om ons heen kan worden ingeschaald op de bijdrage die het al dan niet levert aan ons voortbestaan.  Laten we zo ook eens naar geld kijken. Wat is het voortbestaansbevorderende aspect aan geld?

Geld stelt mensen in staat om onderling goederen en diensten uit te wisselen. Hierdoor kunnen mensen gemakkelijker samenwerken. Zo kunnen ze zich enigszins specialiseren en kunnen complexe systemen worden opgezet waarbij iedereen een stukje bijdraagt aan het grote geheel, en het grote geheel in theorie zou moeten bijdragen aan het positieve voortbestaan van alle mensen die er onderdeel van zijn.  Geld zou dus kunnen worden omschreven als het zichtbare onderdeel van de functie om goederen en diensten gemakkelijk met elkaar uit te wisselen. Deze functie bevordert ons voortbestaan en is dus gewenst.

Echter lijkt dit niet de huidige realiteit van geld te zijn.  Wat er nu gebeurt en gedaan wordt in de naam van geld lijkt gedeeltelijk juist hele andere patronen te volgen. Er zijn genoeg manieren om het voortbestaan van de mensheid te bevorderen en er zijn genoeg mensen zonder werk die graag aan de gang zouden gaan. Toch gebeurt dit niet, geld lijkt hier niet de rol te kunnen vervullen die het idealiter zou hebben. Hoe zit dit eigenlijk, waarom gebeurt dit niet, hoe werkt het geldsysteem eigenlijk in de praktijk van vandaag de dag?

Door de economische crisis is de interesse in hoe geld eigenlijk werkt, wie de uitgifte ervan controleert en hoe het circuleert in een maatschappij sterk toegenomen. Er zijn daardoor inmiddels ook een aantal zeer interessante documentaires die hier grondig op in gaan.

De eerste is Money as Debt. Deze NL ondertitelde documentarie gaat in op vragen als: Wat is geld eigenlijk? Hoe komt het dat vrijwel iedereen, zowel overheden als individuen in de schulden zitten? Deze film legt het op eenvoudige wijze uit.

Money as debt

Ook buitengewoon interessant is Zeitgeist Addendum. Deze NL ondertitelde documentaire gaat in op het huidige financiële systeem, het proces van geldcreatie en over richtingen van oplossingen. Onder andere het overvloedig oogsten van hernieuwbare energie.

Zeitgeist: Addendum

Als laatste de documentaire The Secret of Oz. Deze documentaire belicht verschillende economische systemen uit de geschiedenis en het heden. Het laat zien dat ook vandaag de dag er grote verschillen zijn in wie de macht heeft over het drukken van geld en wat dit voor gevolgen heeft voor de bevolking van een land. Ook komt in deze documentaire het Icesave probleem uitgebreid aan bod. Hoe heeft dit mis kunnen gaan en waarom moeten de IJslandse en Nederlandse belastingbetalers nu opdraaien voor de fouten van de bankdirecteuren daar die er met de bonussen vandoor zijn gegaan?

The Secret of Oz

Het kost zeker even tijd om deze drie documentaires te kijken maar ze zijn zeer de moeite waard als je niet langer aan de zijlijn wilt blijven staan en wilt weten wat er nu eigenlijk echt aan de hand is. Wat de werkelijke oorzaken van de huidige crisis zijn, en wat eventueel richtingen voor oplossingen zijn.

Hoe kunnen we ons economische systeem verbeteren?
En een goede visionair vindt het natuurlijk ook leuk om zelf na te denken over een verbetering van het economische systeem. Daarom zou ik graag een discussie hieronder voeren over hoe we in de toekomst ons economische systeem kunnen inrichten. Hier een paar kaders die nuttig lijken om in de gaten te houden bij het ontwerpen van een nieuw systeem.

Als eerste is het een systeem van mensen om hun gezamenlijke voortbestaan te vergroten. Wat positief is voor het voortbestaan is het gemakkelijk uitwisselen van kennis, talenten, bekwaamheden, goederen en diensten tussen mensen. Het zou een systeem moeten zijn van alle mensen voor alle mensen, waar iedereen de ruimte heeft een nuttige bijdrage te leveren en iedereen beschikking heeft over de belangrijkste zaken voor het voortbestaan. Het zou in dit kader idealiter zo democratisch, gedecentraliseerd en transparant mogelijk moeten zijn.

Als tweede zou het systeem gebaseerd moeten zijn op datgene wat echt waarde vertegenwoordigd. Dit zijn de mensen zelf en hun voortbestaan, het zou dus logisch zijn om de economie groter of kleiner te laten worden met de hoeveelheid mensen die eraan deelnemen en de kennis en bekwaamheden die zij bezitten. Op deze manier wordt een economie groter naarmate de mensen die er onderdeel van zijn slimmer en bekwamer worden.

Als derde zou het systeem rekening houden met de fysieke beperkingen van de aarde. Het systeem zou dus niet alleen op de korte termijn voor mensen moeten zorgen maar zou zo ontworpen moeten zijn dat ook juist de toekomst meegenomen wordt. Op die manier is het voortbestaan van de mens in samenwerking met de aarde zowel nu als in de toekomst veilig te stellen. Energie lijkt hier een groot belang in te spelen. Hoe meer energie we als mensheid kunnen gebruiken hoe gemakkelijker en plezieriger we over het algemeen kunnen leven. Als we de toekomst bekijken en de volgende generaties in ogenschouw nemen wil je dus zo snel mogelijk naar 100% volledig hernieuwbare, bij voorkeur gedecentraliseerde, energie. Dit scheelt vervuiling en oorlogen over eindige oprakende fossiele energiebronnen. Sterker nog hoe meer hernieuwbare energie je kunt oogsten  hoe groter je economie  wordt.

Deze drie punten lijken nuttige kaders te zijn om aan het ontwerpen te gaan. Binnen deze kaders, worden kennis en bekwaamheden van mensen uitgelokt net als het doen toenemen van de hoeveelheid beschikbare hernieuwbare energie. Daarbij hebben we momenteel heel andere middelen om een systeem van uitwisseling te kunnen ontwerpen dan vroeger. Het internet lijkt hierin een belangrijke rol te kunnen gaan spelen.  Kortom wie discussieert er mee? Hoe zien wij de toekomst van de economie?

Discussieer verder op het Verbeter de Wereld forum

98% van alle energie op aarde wordt geleverd door de zon, de centrale energiebank van het zonnestelsel.

Energie als geld

Betalen met kilowatturen of megajoules? Een plan dat minder gek is dan het lijkt. Energie is namelijk de motor waarop de economie, zelfs het leven draait.

Het probleem met bestaande geldsystemen
Tot nog niet zo lang geleden bestond geld uit edelmetalen, zoals goud en zilver. Goud kent enkele grote voordelen. Goud is makkelijk mee te nemen; met een paar kilo goud kan je al een huis kopen (de duurste aankoop in hun leven voor de meeste mensen).

Yuan-geldpers met bankbiljet uit 1287
Yuan-geldpers met bankbiljet uit 1287

Goud is niet bij te drukken en door zijn unieke eigenschappen (edelmetaal, hoge soortelijke massa, kleur) nauwelijks te vervalsen.

Nadeel is dat geld wordt gekoppeld aan een grondstof. Wordt er veel goud gevonden, dan ontstaat inflatie. Omdat een tekort aan goud ontstond en bankiers en overheden meer greep wilden op geld, werden na een paar decennia waarin bankbiljetten gedekt waren door goud, in verreweg de meeste landen zogeheten fiat currencies of fiduciair geld ingevoerd.

Overheden, vaak bestaande uit aanhangers van de econoom Keynes, beschouwden dit als vrijbrief om maar veel geld bij te gaan drukken. Het gevolg: enorme inflatie. De bittere ervaring leert dat dit met vrijwel alle fiatsystemen in het verleden is gebeurd.

Het allereerste fiatsysteem, dat van de Chinese Song-dynastie en de door Koeblai Khan (kleinzoon van de Mongoolse veroveraar Dzjenghis Khan; in het westen bekend door Marco Polo) gestichtte Yuan-dynastie gingen ten onder aan hyperinflatie. De verleiding om maar geld bij te blijven drukken was domweg te groot. Geen wonder dus dat de latere, inheemse Ming-dynastie besloot geen fiatgeld meer uit te geven. Er is geen voorbeeld bekend van een fiatsysteem dat het langer dan twee eeuwen uit heeft gehouden.

Kortom: we hebben behoefte aan een geldsysteem dat universeel toepasbaar is en niet in de problemen kan komen door inflatie.

Wat is vrije energie?
Energie (uitgedrukt in joule, een kilowattuur is 3,6 miljoen joule) kan in twee vormen voorkomen: vrije of Gibbsenergie en afvalwarmte. Alleen vrije energie kan worden gebruikt om nuttige arbeid (energieomzetting) te verrichten. Warmte-energie is niet te benutten als er geen kouder reservoir is waar de energie in gedumpt kan worden. In theorie bevat bijvoorbeeld een kuub water op kamertemperatuur zo’n 93 kilowattuur aan warmte-energie. Het probleem: die energie zit rotsvast opgesloten in het water. Pas als je een koud reservoir hebt rond het absolute nulpunt kan je alle energie in het water nuttig gebruiken (bijvoorbeeld door er een Stirlingmotor op te laten draaien).

Vrije energie als universele valuta
In feite kent de natuur al een dergelijke valuta: vrije energie. Alle levensvormen werken op vrije energie. Planten vangen de vrije energie in zonlicht op en zetten die om in chemische energie. De vrije energie hierin wordt weer door dieren en bacteriën benut. Ook bestaat er een vrij nauwkeurige relatie tussen welvaart en energieverbruik. De meeste gevechten in de natuur draaien om hulpbronnen voor vrije energie, of het nu om zonlicht of voedsel gaat.

Goud kan niet bijgedrukt worden. Daarentegen is er wel heel veel goud aanwezig in metaalasteroïden.
Goud kan niet bijgedrukt worden. Daarentegen is er wel heel veel goud aanwezig in metaalasteroïden.

Als wij bijvoorbeeld over een bijna oneindige hoeveelheid vrije energie zouden beschikken, zouden we, om een voorbeeld te noemen, alle goudatomen uit de zee kunnen halen: vier kilo per aardbewoner. In alle rotsen samen zit nog duizend keer meer. En dan zwijgen we nog over de fantastische hoeveelheden die mijnbouw in de ruimte zouden opleveren, in ruimteaardappel Eros, laat staan in echt metaalrijke planetoïden als Psyche.

Alle woestijnen, samen een vijfde van het landoppervlak, veranderen in geïrrigeerde lustoorden (wat onze voedselproblemen geheel zou oplossen), of, wat dat betreft, de nu nog dorre werelden elders in het zonnestelsel in nieuwe aardes veranderen is slechts een kwestie van energie, want alles wat we hoeven te doen is een ontziltingsfabriek met een grote pijpleiding neer te zetten en die op de energie te laten lopen.

De snelle beschikbaarheid van goedkope energie voor een technisch ontwikkeld bedrijfsleven, leidt onveranderlijk tot een sterke economische opbloei, denk aan de booming jaren vijftig en zestig. Het dichtdraaien van energiebronnen leidt daarentegen al snel tot een economische recessie. De oliecrisis van 1973 was een bekend voorbeeld. Ook nu is de directe oorzaak van de kredietcrisis de schaarste aan fossiele energiebronnen.

Goldrush versus energierush
De goudkoorts uit de negentiende eeuw werd veroorzaakt doordat goud het betaalmiddel was. Het gevolg: tienduizenden mensenlevens (en laat ik het over de natuur maar niet eens hebben) werden verwoest, oorspronkelijke bewoners werden verjaagd van hun land. Het voordeel van energie is dat het alomtegenwoordig is.

98% van alle energie op aarde wordt geleverd door de zon, de centrale energiebank van het zonnestelsel.
98% van alle energie op aarde wordt geleverd door de zon, de centrale energiebank van het zonnestelsel.

Een energiekoorts betekent dat er een stimulans komt om zuinig met energie om te springen en zo veel mogelijk energie zelf op te wekken.

We praten dan niet meer over de legendarische ontdekkers van de Klondike goudvelden maar van de uitvinders van een fusiereactor of een donkere-energie centrale. Kortom: niet meer het verwoesten van de natuur, of, zoals nu, het vermogen om te rotzooien met ondoorzichtige waardepapieren, maar productieve activiteiten, slimheid en creativiteit worden beloond.

Een nadeel is dat we geen goede opslagmogelijkheid hebben voor energie. Waterstof komt tot we beschikken over echt goede accu’s, waarschijnlijk nog het beste in aanmerking voor grootschalige opslag van energie, want een centrale bank verandert dan in een centrale energiebank.