In deze driedelige documentaire serie van de BBC “Origins of Us”, neemt Alice Roberts ons mee op reis naar het verhaal van ons eigen lichaam. Ze laat aan de hand van kenmerken van ons huidige lichaam zien wat dit ons kan vertellen over de omstandigheden waaraan onze voorouders werden blootgesteld en zich aan moesten aanpassen. Ze zoekt verklaringen voor lichamelijke kenmerken zoals waarom mensen amper nog een vacht hebben en waarom baby`s bij mensen als je het vergelijkt met andere primaten standaard te vroeg geboren worden.
Deel 1: Botten, in dit deel wordt de evolutionaire reis van de mens bekeken aan de hand van ons skelet.
Deel 2: Ingewanden, hierin wordt duidelijk hoe onze ingewanden zich hebben aangepast aan het dieet van onze voorouders, hun voedselaanbod heeft evolutionair gezien een boel veranderingen teweeg gebracht. Zo zijn mensen bijvoorbeeld in staat veel beter zetmeel te verteren dan andere soorten mensapen. Ook lijkt voedsel een grote invloed te hebben gehad op de ontwikkeling van paarvorming bij mensen.
Deel 3: Hersenen, in dit laatste deel wordt ingegaan op het pronkstonk van de mensheid in de evolutionaire strijd om voortbestaan, onze hersenen. Wat zorgde ervoor dat onze hersenen zo groot konden worden, en heeft het naast voordelen ook nadelen? En wat is de rol van koken geweest op onze hersenomvang?
Een interessante vraag wellicht is hoe ons huidige leefmilieu onze lichamelijke evolutie vandaag de dag beïnvloed. Zijn het de mensen die het meest gevoelig zijn voor RSI waar tegenwoordig het sterkst tegen wordt geselecteerd? Hoe ziet de gemiddelde mens er over een 2 miljoen jaar uit? Speculatie is gewenst :-)
Op het eerste gezicht een domme vraag. Toch zijn er een aantal ernstige bedreigingen die de mensheid de komende honderdduizend jaar uit kunnen roeien. Zal het met ons net zo aflopen als met de dino en de dodo? Of hebben we als mensheid nog een aantal trucs tot onze beschikking om het nog veel langer dan dat uit te zingen op de derde rots vanaf de zon? Deze video gaat in op deze vragen.
Wat als wij mensen vernietigd worden door een ramp, of door eigen toedoen uitsterven? Laten we voor het geval dat, buitenaardse archeologen meer vertellen over onszelf via een tijdcapsule.
De boodschap van Arecibo zal lang nadat wij gestorven en vergeten zijn, nog door de ruimte echoën.
Hebben we de aliens gemist?
De beroemde Drake Formule, die de kans op buitenaardse beschavingen berekent, wordt steeds nauwkeuriger. Zo weten we al vrij precies hoeveel sterren er in de Melkweg zijn, hoe groot het percentage sterren is met planeten en hoeveel van die planeten aardachtig zijn en in de bewoonbare zone van hun ster ronddraaien. Conclusie: er zijn tientallen miljoenen potentieel bewoonbare werelden. De kans is dus vrijwel honderd procent dat er behalve de mens, in de Melkweg ooit andere intelligente levensvormen hebben bestaan of zullen ontstaan. Maar toch. De kosmos is enorm. De kans is dus groot dat onze beschaving zo kort bestaat dat we onszelf al hebben uitgeroeid als een andere soort in ons deel van de Melkweg actief wordt. Ons Melkwegstelsel bestaat al meer dan dertien miljard jaar. Als soort bestaan we, als we Homo erectus als vroege mens zien, misschien twee miljoen jaar. Als moderne beschaving die ruimtevluchten maakt, bestaan we een halve eeuw.
In 1962, tijdens de Cubacrisis, had het een haartje gescheeld of er was een allesvernietigende nucleaire oorlog uitgebroken. Al staan de diverse grootmachten nu op betere voet met elkaar dan ooit eerder in de geschiedenis, de kans is niet denkbeeldig dat een kunstmatige epidemie of een vernietigend nanovirus de mensheid wegvaagt. Hoe verder de techniek vordert, hoe groter onze mogelijkheden zijn om ellende aan te richten. Kortom: de kans is niet erg groot dat twee beschavingen die in staat zijn tot reizen tussen de sterren elkaar tegenkomen.
De boodschap van Arecibo
In 1974 stuurde de radiotelescoop van Arecibo een FM-boodschap de ruimte in richting het sterrenbeeld Hercules, in de richting van een groep sterren die op 25 000 lichtjaar afstand van de aarde staat. De boodschap bestaat uit een matrix van twee priemgetallen: 23 en 73 en bevat primitieve voorstellingen van de mens en DNA. De boodschap bevindt zich in 2011 op 36 lichtjaar afstand. Tegen de tijd dat de radiosignalen de sterren bereiken, bestaat Arecibo niet meer en zal deze eeuw vervaagd zijn in de herinnering – als de mensheid dan nog bestaat. De vraag is of iemand of iets ooit het signaal zal opvangen.
Monument van de mensheid voor de eeuwigheid
Maar wat als we een baken zouden bouwen dat miljoenen jaren nadat er geen mensen meer zijn, nog steeds radiosignalen uitzendt? Dan wordt de kans opeens een stuk groter dat een toekomstige intelligente soort van ons bestaan op de hoogte wordt gebracht. Hopelijk leren ze dan van onze stommiteiten en zal bewustzijn en intelligentie, en emoties die bewuste wezens ondergaan zoals liefde en empathie, als fenomeen niet uitsterven.
Het Sovjet-maanwagentje Lunokhod 2 zal tot de langst overlevende menselijke artefacten behoren.
Uitnodiging tot buitenaardse invasie
Niet iedereen vindt het een goed idee om zo de aandacht op ons te vestigen. De weinige nakomelingen van de Aboriginals, de Maya’s en de Inca’s kunnen haarfijn uitleggen wat de gevolgen zijn een technisch vergevorderde beschaving in aanraking komt met een primitievere groep. Als aliens die technologisch een miljoen jaar op ons voorliggen hier arriveren, zou het wel eens uiterst akelig met ons af kunnen lopen, waarschuwt niemand minder dan Stephen Hawking en met hem veel andere wetenschappers uit diverse disciplines. Geen wonder dat toen de Rus Alexander Zaitsev in 1999 en 2003 krachtige radiosignalen naar naburige sterren stuurde, meerdere van zijn collega’s, waaronder fysicus Michio Kaku dat een wat minder slim plan vonden. Kaku wijst erop dat Cortes met zijn vuurwapens en handjevol mannen in minder dan twee jaar het enorme imperium van de Inca’s onder de voet liep. En hier ging het nog om een klein verschil in techniek. Kortom: radiosignalen uitzenden is ongeveer te vergelijken met een Inca die een kruik met een kaart van Zuid-Amerika en een goudstaafje in de Golfstroom gooit.
De Grote Piramide staat er na duizenden jaren nog steeds, maar na honderd miljoen jaar is er waarschijnlijk niets meer van over.
Interstellaire alarmklok
Tenzij we het baken zo instellen, dat het pas begint uit te zenden op het moment dat wij er niet meer zijn om het uitzenden te stoppen. Het apparaat wordt zo ingesteld dat het stil blijft zolang er boodschappen binnenkomen vanaf de aarde. Als het signaal vanaf de aarde stil is gevallen voor, zeg, vijfhonderd jaar, dan begint het baken uit te zenden. Maar hoe bouw je een baken dat honderd miljoen jaar, zonder storing, achter elkaar doorgaat met zenden? Er is immers niemand meer om het te repareren. Enkele toponderzoekers houden zich nu bezig met deze pittige ontwerpklus. Geen gemakkelijke taak. Het baken moet micrometeorieten, zonnevlammen en andere onheil overleven voor een langere tijd dan er zoogdieren bestaan.
Baken overleeft langer dan de dino’s
Science fiction schrijver Gregory Benford, onder die-hard SF fans(waaronder ondergetekende) bekend door zijn Galactic Center romanserie over een oorlog tussen mensen en een ras van machines, denkt dat het het verstandigste is om een baken in een baan iets binnen de omloopbaan van Venus te brengen. Daar is voldoende energie en tegelijkertijd zal de zonnestraling het baken niet beschadigen. Het baken moet alleen boodschappen verzenden naar sterren waar leven het meest waarschijnlijk is en dit elke paar maanden herhalen. Als een nieuwsgierig buitenaards volk het signaal opvangt, zullen ze hun telescopen in deze richting wenden en de volgende transmissie kunnen ontvangen. Wie weet zullen deze buitenaardsen dan een bezoekje brengen aan de aarde en de weinige menselijke overblijfselen die er na tientallen miljoenen jaren nog zullen zijn, denk aan mijngangen en radioactief afval, waarnemen. De maan is waarschijnlijk interessanter voor ze. De maan is geologisch en klimatologisch zo goed als dood, dus waarschijnlijk zullen de maanvoertuigen van de Apollo missie en de Sovjet-Loenokhod, met de tegen die tijd onvindbare Voyager, de langstoverlevende menselijke overblijfselen zijn…
Volgens de Veel-Werelden Interpretatie van de kwantummechanica splitst het heelal zich elke fractie van een seconde in nieuwe heelallen, dus ook kopieën van de aarde. Hoe zou het zijn als iedere aardbewoner zijn eigen onbewoonde versie van de aarde voor zichzelf had?
De mythische stad Atlantis. Zou de mensheid zich op parallelle werelden heel anders ontwikkelen dan wij?
Vele kopieën van ons heelal
Kwantummechanica bevat een heel vervelend element, althans, vinden natuurkundigen. Als je een meting aan een kwantumdeeltje uitvoert, kan je niet exact voorspellen wat er uit de meting komt. Je kan wel voorspellen hoe groot de kans is dat je een bepaalde waarde meet. In de loop der jaren (dit probleem is al bijna een eeuw oud) zijn er al heel wat methodes bedacht om dit te omzeilen, de kwantuminterpretaties. Een heel bekende, en ook populaire, omdat het zo lekker makkelijk rekenen is, is de Veel-Werelden Interpretatie. Deze zegt dat het heelal elke keer dat je een meting uitvoert, het heelal splitst in nieuwe heelallen, die maar op een punt verschillen: de uitkomst van jouw meting. Deze interpretatie is populair onder natuurkundigen, want het rekent veel makkelijker. Er is een maar. Voor zover we weten is er geen manier om van het ene naar het andere afgesplitste heelal te reizen. Wat science fiction-schrijvers er uiteraard niet van weerhield om de mogelijkheden uitgebreid te verkennen. Hoe zou het zijn om een hele onbewoonde wereld voor je alleen te hebben?
Wat als er geen mensen waren geweest?
De evolutie van de mens heeft met vallen en opstaan plaatsgevonden. Onze directe voorouders hadden het zwaar. Tachtigduizend jaar geleden, toen de supervulkaan waarvan de overblijfselen het Tobameer op Sumatra vormden explodeerde, stierf de menselijke populatie zelfs bijna helemaal uit. Het had maar weinig gescheeld of ook die laatste groep was verdwenen. In dat geval waren er alleen een handjevol Denisovans en Neanderthalers geweest. Als je naar die wereld zou kunnen reizen, had je nog wezens als de mammoet en de sabeltandtijger in het wild kunnen zien. Je zou safari’s kunnen organiseren waarbij op reuzenluiaards of de nu uitgestorven reuzenvogels van Australië en Madagascar kon worden gejaagd en gezien de bloeddorstigheid en wansmaak van sommige mensen in de top van het zakenleven zou dat nog een groot succes zijn geweest ook. Heb je ruzie met je vriend of vriendin, dan ga je gewoon een continent verderop zitten. Of je zou met een groepje gelijkgestemden een commune in harmonie met de natuur kunnen stichten, af en toe genietend van de woeste brul van een sabeltandtijger.
Of alleen maar technisch weinig ontwikkelde groepen?
Wij mensen zijn sociale wezens. Waarschijnlijk zou het verreweg de meeste mensen erg gaan vervelen om moederziel op een lege aarde te zitten. Veel mensen zullen dus gaan voor een versie van de aarde waarop wel mensen voorkomen, maar dan zonder moderne beschaving. In bijvoorbeeld Centraal- en Zuid-Amerika stond de beschaving stil op ongeveer het technische peil van de Babyloniërs. Stel dat bepaalde essentiële gebeurtenissen, bijvoorbeeld de ontwikkeling van het natuurwetenschappelijk denken, niet op waren getreden. Je kan dan bijvoorbeeld denken aan een Griekse nederlaag bij Thermopylae. Perzië was een zeer beschaafd land, maar er bestond geen scheiding tussen kerk en staat.
Op een wereld waarin jij als enige over moderne techniek beschikt, kan je voor god of godin spelen. Een milde, filantropische godheid als Afroditè of Dionysus, of een sadist, zeg maar model Allah of Jahweh die als de mensen hem niet genoeg aanbidden, vuur uit de hemel laat neerdalen.
Hopelijk komt er dan ook een interdimensionele politiewacht om dit soort sadistische onverlaten bij de kladden te grijpen en af te zetten op een aarde waar, zeg, een heel akelige soort reuzenvarken nog voorkomt of een ruimtekei als die van Chicxulub op het punt staat dood en verderf te zaaien.
Godsdienst: steeds meer in het nieuws de afgelopen tijd. Wat was de oudste godsdienst en hoe verspreidden godsdiensten zich? Check deze video.
In de video komen vijf godsdiensten aan de orde: hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam. Bepaalde godsdiensten verspreiden zich voornamelijk door oorlogen, andere (boeddhisme en hindoeïsme) door het sturen van misionarissen. Er zijn ook godsdiensten, zoals het christendom, die een middenpositie innemen.
Zal de hele wereld atheïstisch worden of zal godsdienst altijd blijven bestaan?
Een stel Amerikanen kwam wat langer geleden met een opmerkelijk plan om de aarde te redden. Niet minder mensen, maar minder mens. Zal de mens verkleinen tot pygmeeënformaat de aarde leefbaarder maken?
Ons lichaamsgewicht hangt met de derde macht af van onze lengte. Dat gaat hard. Een dwerg van 1,20 meter is twee maal twee maal twee, dus acht keer zo licht als de langste man ter wereld van 2,40 meter. Iemand met een acht keer groter lichaam heeft ook vele malen meer voedsel en kleding nodig dan iemand met een klein lichaam. Omdat de Nederlandse bevolking gemiddeld steeds langer wordt, is de bouwhoogte begin deze eeuw opgetrokken van 2,50 meter naar 3 meter. Dat betekent een toename van de bouwkosten met meer dan tien procent. Denk ook aan het energieverbruik, want een groter bouwvolume betekent ook dat veel meer warmte nodig is om de temperatuur op peil te houden.
Pygmeeën zijn door hun kleine lengte en hun unieke cultuur uitstekend aangepast aan het leven in het oerwoud. Helaas worden ze zwaar gediscrimineerd.
Je merkt het verschil als je als Nederlandse reus (schrijver dezes is bijna twee meter lang) in een land waar de mensen veel kleiner zijn dan hier rondreist. In huizen moet je bukken, in bussen is één zitplaats al gauw niet genoeg (waardoor ik uitweek naar het dak van de bus, alleen wel uitkijken voor de takken). Kleine mensen zijn de droom van vliegtuigontwerpers. En inderdaad: kleinere mensen hebben veel minder voedsel nodig dan reuzen.
Kortom: slagen we er in om onze lengte met bijvoorbeeld een derde terug te brengen, van Hollands naar pygmeeënformaat bijvoorbeeld, dan besparen we maar liefst tweederde op voedsel. We produceren ook minder afval. Het deel van ons lichaam waar het het meeste om draait is ons hoofd, om precies te zijn die anderhalve kilo gekronkeld hyperactief zenuwweefsel waarin zich volgens de huidige stand van de wetenschap onze ziel en zaligheid afspeelt. Als we onze herseninhoud intact laten – veel groter en beter dan nu kan ons brein toch niet worden volgens veel neurologen – kan de rest van ons lichaam worden verkleind.
Dit idee heeft echter de nodige nadelen. Sociaal gezien is het namelijk erg handig om lang te zijn. Lange mensen verdienen meer (wat ook wel nodig is uiteraard, omdat ze meer gebruiken) en vooral lange mannen worden als natuurlijke leiders gezien. Er is maar één geval waarin een kortere Amerikaanse presidentskandidaat een langere versloeg – dat was in de verkiezingsstrijd van Nixon versus Ford. Kortom: wie zichzelf doelbewust verkleint, veroordeelt zichzelf tot een leven als verschoppeling.
Zal de lange mens uitsterven net zoals de dino? In periodes van voedselschaarste zijn kleine mensen in ieder geval enorm in het voordeel. Weliswaar kunnen grote mensen harder meppen, maar ze worden ook vaker als bedreiging gezien. In ieder geval is de kans zeker aanwezig dat voor ruimtevluchten vooral kleine mensen worden uitgezocht. Daarvoor hoeft immers veel minder voedsel mee te worden genomen. Dus wie weet maken de onderdeurtjes, waar hun hele leven lang letterlijk op neergekeken werd, over een paar decennia wel een grote lange neus naar de knarsentandende langbenen terwijl ze op weg zijn naar Mars of Ganymedes…
Er zijn gereedschappen gevonden van bijna twee miljoen jaar oud. De mens als soort bestaat minder dan een miljoen jaar. Wat betekent dit voor de ontwikkeling van de beschaving?
Het oudste gereedschap ter wereld. Tot nu toe.
We noemen onszelf Homo sapiens sapiens (de wijze, wijze mens). Op die wijsheid is het een en andere af te dingen, wat door misantropen ook vaak gebeurt. Wel gebruiken we meer en ingewikkelder gereedschap dan welke andere diersoort dan ook.
Toch hebben onderzoekers in Kenia een opvallende ontdekking gedaan. Ze vonden overblijfselen van Acheuléen-vuistbijlen van 1,75 miljoen jaar oud. Dit is meer dan driehonderdduizend jaar eerder dan de hiervoor oudste vondst van Acheuléen-werk: vuistbijlen gevonden in India en Ethiopië. Tot dan toe zijn alleen de primitievere Oldowan-gereedschappen uit die tijd gevonden.
Opmerkelijk is dat de moderne mens als soort minder dan één miljoen jaar bestaat (tenminste, als we de Neanderthaler en de Heidelbergmens ook als moderne mensen beschouwen, waar lang niet iedere paleontoloog het mee eens is). Deze vuistbijlen zijn dan ook niet door de moderne mens, maar door zijn voorganger, de Homo erectus, gemaakt. Homo erectus-skeletten van bijna twee miljoen jaar oud zijn aangetroffen tot in Georgië, duizenden kilometers van Afrika.
Opmerkelijk genoeg zijn er bij deze Georgische H. erectus-populatie geen vuistbijlen gevonden. De onderzoekers veronderstellen dat deze kennis onderweg verloren is gegaan. Het kan ook zijn dat Homo erectus niet over taal beschikte, waardoor ze alleen door te imiteren, de vuistbijlen konden vervaardigen. Misschien dat de technologie-overdracht aan de grens van hun leefgebied zo langzaam ging dat de techniek uitstierf. Dat is in Tasmanië met de botenbouwkunst ook gebeurd, met rampzalige gevolgen voor de Tasmaniërs.
Klaarblijkelijk is het ontwikkelen van het gebruik van werktuigen in de laatste twee miljoen jaar met de snelheid van een schuivende gletsjer gegaan, waarna in de laatste tienduizend jaar de ontwikkeling van de techniek letterlijk is geëxplodeerd. Wat zou hier de oorzaak van zijn? Een mogelijk antwoord is hier te vinden.
Op Visionair houden we van originele theorieën maar dit gaat wel heel ver. Een serieus bedoeld artikel van de hand van drie wetenschappers, gepubliceerd in april 2011, kwam in de publiciteit. Het bevat een aantal uiterst opmerkelijke scenario’s.
De scenario’s werden beschreven door doctoraalstudent Seth Baum en postdocs Jacob Haqq-Misra en Shawn Donagal-Goldman in een artikel het journaal Acta Astronautica. Hun verzameling doemscenario’s kwam eind augustus 2011 in de publiciteit na media-aandacht van een Britse krant. Waar de komkommertijd al niet goed voor is.
Sommige wetenschappers laten zich graag inspireren door science fiction, zoals door de SF-serie V, waarin een ras van buitenaardse reptielen de mensheid tot diepvriesbiefstuk wil verwerken.
Contacten met buitenaardsen kunnen leiden tot vorderingen op het gebied van wiskunde en natuurwetenschappen. Ook kunnen ernstige problemen als het wereldwijde voedselgebrek en armoede opgelost worden, aldus de studie. In enkele van de meer woeste scenario’s zouden buitenaardse wezens volgens de wetenschappers van plan zijn mensen op te eten of tot slaaf te maken. Een oplossing van de buitenaardse hongersnood, zeg maar.
Een ander, al op Visionair beschreven scenario is dat buitenaardse wezens het leven op aarde zullen willen vernietigen als ze vaststellen dat de menselijke beschaving zich te snel verspreidt en anderen kan schaden. Bewijs dat mensen de omgeving verwoesten, zoals broeikasgassen en sporen van CFK’s in de atmosfeer, zouden volgens het drietal hiervan de buitenaardsen kunnen overtuigen. Aan de andere kant zouden ze zo uiteraard kunnen denken dat we onszelf wel om zeep helpen, dus dat ingrijpen zonde van de moeite is.
Buitenaardsen kunnen de aarde ook schaden door een buitenaardse ziekte mee te brengen of door technologie, bewust of onbewust, aldus de auteurs.
Baum en doet doctoraalonderzoek aan de Amerikaanse Pennsylvania State University, waar Haqq-Misra een postdoctoraal onderzoek doet. De derde auteur, Domagal-Goldman, denkt dat contact met een buitenaardse beschaving weliswaar onwaarschijnlijk is, maar erg interessant om over na te denken. En om een strategie te ontwikkelen voor als het ooit zover komt. Zo kunnen we maar het beste niets vertellen over hoe onze biologie of DNA functioneert. Ook kunnen we maar beter niet al te enthousiast de rest van het zonnestelsel gaan koloniseren om ze niet de stuipen op het lijf te jagen. Wie weet gaan de aliens anders een enge ziekte bedenken om die gevaarlijke plaag van onbehaarde tweevoeters op Sol-IV (de zon is Sol-I) uit te schakelen.
Of komen ze hier een bezoekje brengen met een oorlogsvloot (waarbij we er even van uitgaan dat Einstein er naast zat). Tijd voor een list, aldus de auteurs. Want zeg nou zelf, te eindigen als tafelbediende van paarse buitenaardse krokodillen of erger, als steak op een buitenaardse barbecue, is geen prettig vooruitzicht.
Volgens sommigen, bijvoorbeeld Cassandra Club, kan de economie niet door blijven groeien. Op een gegeven moment komt er een maximale hoeveelheid welvaart, omdat de hulpbronnen van deze aarde maar beperkt zijn, Maar volgt het eerste wel uit het tweede?
Zijn dit beach bums of welgestelde overwerkte toeristen die van een dure strandvakantie genieten? Ze ervaren hetzelfde.
De aarde is een gesloten systeem, dus grenzen aan de groei
We leven op een middelgrote aardachtige planeet, die om een gele dwergster draait. Een enkele asteroïde daargelaten, worden er nauwelijks atomen van en naar de aarde getransporteerd. De aarde is in ieder geval wat materie betreft dus een gesloten systeem. In een gesloten systeem zijn er per definitie grenzen aan de groei. De hoeveelheid aardoppervlak blijft gelijk – al kunnen we de zee nog wat benutten. Ook de hoeveelheid zeldzame metalen en nuttige elementen blijft gelijk. Echter, we leven in een globaal economisch systeem dat elk jaar maar groeit. De energieconsumptie stijgt vrijwel elk jaar. Kan dit goed blijven gaan? Hiervoor zullen we kijken naar alle bronnen van essentiële ingrediënten die nodig zijn om de economie te laten draaien.
De voornaamste bronnen van grondstoffen
De wereldeconomie is een kringloop, waarin grondstoffen, energie en arbeid uiteindelijk worden omgezet in afval. Het ligt dus voor de hand afval te gebruiken als bron voor grondstoffen. Dat gebeurt de laatste tijd gelukkig ook steeds meer. De belangrijkste bronnen voor grondstoffen zijn landbouw (inclusief visserij, die beter als roofbouw kan worden gezien) en mijnbouwproducten. Landbouw vereist veel landoppervlak (naast meststoffen en water). De hoeveelheid grond voor landbouw is eindig. Zeker de hoeveelheid makkelijk te bebouwen grond. Kwantitatief is er dus een bovengrens aan de landbouwproductie, tenzij de landbouw ondergronds gaat of voedsel synthetisch wordt bereid. In dat geval is er extra vrije energie nodig.
Metalen en dergelijke worden uit gesteente gewonnen. De bijna honderd natuurlijke elementen zijn niet gelijkmatig over de aardkorst verdeeld. Als een bepaald erts op een plaats veel voorkomt, is dat een interessante plek voor mijnbouw. Het aantal plekken waar rijke, makkelijk winbaar ertsen te vinden zijn is maar beperkt, maar in principe is elk element uit elk gesteente (of zelfs uit zeewater) te winnen, als er maar voldoende vrije energie in wordt gestopt.
Is er genoeg energie?
Letterlijk alles wat er in de economie gebeurt is te interpreteren als het schuiven met energie. Atomen zijn immers onvernietigbaar, het is de ordening van de atomen die verandert. Hoe meer er in de economie gebeurt, hoe meer energie wordt besteed. Wordt energie schaars, dan worden heel veel bronnen van grondstoffen niet meer interessant. Dat geldt ook voor heel veel economische activiteiten. Daarentegen worden alternatieven die veel minder energie kosten juist wel heel interessant. Een energiecrisis is dus bijvoorbeeld een zegen voor fietsenmakers, Nederlandse vakantieparken of mensen die huizen isoleren. Nu aardolie steeds moeilijker te winnen wordt en men de alternatieven heeft laten verslonzen, dreigt inderdaad een energiecrisis. Deze zal echter van tijdelijke aard zijn. De hoeveelheid zonnestraling is zo groot, dat met efficiënte zonnepanelen en voldoende windmolens een land als Nederland in principe geheel zelfvoorzienend in energie kan worden. En dan is er nog ruimte voor groei. Veel groei.
De zon zendt in een half jaar meer energie naar de aarde dan uit alle niet duurzame energiebronnen (olie, kolen, aardgas en uranium) tegelijk ooit gehaald kan worden.Toch eeuwig groeien
Apparaten worden steeds zuiniger. Een extreem voorbeeld zijn computers, waar het energieverbruik sinds de Tweede Wereldoorlog zeker een factor miljoen van is gedaald. Naar verwachting wordt dat nog meer, computers kunnen in theorie een miljoen maal zuiniger worden dan nu. In de virtuele wereld kan de economie dus in principe nog onbeperkt groeien. De aarde vangt slechts een schijntje op van alle zonnestraling. Datacentra waarin deze virtuele economie is ondergebracht kunnen dus heel gemakkelijk in een baan om de zon worden gebracht. Ook andere apparaten, ons huis incluis, worden steeds zuiniger.
Eigenlijk is er maar één beperkende factor waar we ons echt zorgen over moeten maken. Het steeds groter wordende gebrek aan fantasie.
Ook is status en aanzien per definitie schaars. Er zijn maar weinig mensen die de onderste plaats in de pikorde willen innemen. Misschien kunnen we dit oplossen door trouwe, gehoorzame kunstmatige intelligenties te scheppen.
Zal de mensheid uitsterven of zal de mens evolueren tot een nieuwe soort? Een ding is zeker – over een miljoen jaar zijn er geen wezens die we als mensen herkennen meer op aarde. Wat is onze toekomst?
Eerst het goede nieuws
Ook zonder ons draait de wereld gewoon door. Als we die niet door een of andere stommiteit hebben vernietigd.
Het goede nieuws is dat wij als soort nog vrij kort bestaan. De gemiddelde zoogdiersoort bestaat ongeveer een miljoen jaar, waarvan wij 200 000 jaar hebben volgemaakt. Homo sapiens, zoals we onszelf vleiend noemen, heeft dus nog statistisch gesproken even, 800 000 jaar, de tijd. Ook zijn we een nogal grote zoogdiersoort waarvan de generaties veel langer duren dan die van kleine soorten als vleermuizen of knaagdieren, die het leeuwendeel van de zoogdiersoorten uitmaken. Dus wie weet houden we het zelfs nog wel langer uit dan dit.
Dat is als we aannemen dat we gewoon een doorsnee soort zoogdier zijn. Dat zijn we uiteraard niet. Zo zijn we in staat met ons genetisch materiaal en dat van andere organismen te rommelen. We beschikken over een verontrustend talent om alles om ons heen naar onze hand te zetten om een steeds uitdijende hoeveelheid mensenvlees te onderhouden.
Evolutie van de mens gaat steeds sneller
In de laatste vijftigduizend jaar is er veel meer verandering in het menselijk genoom opgetreden dan in de honderdduizenden jaren daarvoor. Voor een groot deel komt dat door andere voedingsgewoonten. Maar ook het leven in een ‘beschaafde’ omgeving heeft voor veel verschuivingen gezorgd. Fysieke eigenschappen en vaardigheden die het overleven in een mensenjungle bevorderen, zullen nu meer voorkomen dan vaardigheden die jagers/verzamelaars het meeste van pas komen. Wat ook de reden is, feit is dat we nu sneller dan ooit tevoren evolueren. Maar in welke richting?
Sommigen denken dat honderdduizenden jaren na nu mensen genetisch zo zeer verschillen van nu, dat ze geen kinderen meer kunnen krijgen met mensen die nu zijn geboren. Ze vormen daarmee naar biologische maatstaven een nieuwe soort. Hoe ze er uit zullen zien weet uiteraard niemand.
Catastrofes, epidemieën, genetische manipulatie en ruimtekolonisatie
In de ruimte is de leefomgeving heel anders dan op aarde. Ons DNA zal zich daar ook aan aanpassen. Als we dat zelf al niet doen (of ons in robots veranderen).
Een pandemie kan negentig procent of meer van alle mensen doden. Afhankelijk van wie er overleeft, zou dat betekenen dat de mensen die deze overleven, vermoedelijk een groepje Afrikanen, zich zouden ontwikkelen tot een nieuwe soort. Ook extreme klimaatveranderingen kunnen dit effect hebben. Denk aan de invloed van de ijstijden op soortvorming bij de mens en de Neanderthaler. We kunnen natuurlijk ook zelf aan ons genetische materiaal gaan knutselen. Die verleiding zal groot zijn, immers ons lichaam bevat de nodige weeffouten, variërend van op hol slaande kankercellen tot het uiterst onaangename verouderings- en sterfproces.
We kunnen ons ook ontwikkelen tot een hybride soort, de bionische mens, waarbij sommige of alle functies van ons lichaam en onze geest worden overgenomen door machines. Wie zou niet net zo’n fotografisch geheugen willen hebben als een computer? Al moet ik er niet an denken dat er een computervirus in mijn hersens terecht komt. Slechts een kleine groep zal deze verworvenheden afwijzen.
Als we de ruimte gaan bewonen zullen we aan heel andere evolutionaire druk worden blootgesteld dan op aarde. Zelfs als we besluiten niet aan ons DNA te rommelen, zullen we ons gaan splitsen in nieuwe soorten die geschikter zijn om in onaardse omgevingen te wonen.
Zal de mensheid uitsterven?
De kans is ook niet denkbeeldig dat de mensheid als zodanig uitsterft. In de vrije natuur vinden uitstervingen plaats door concurrentie van andere soorten, uitroeiing door roofdieren en inteelt. Nu de laatste gevaarlijke roofdieren met pijn en moeite in leven worden gehouden in bedreigde natuurreservaten en met een populatie van zeven miljard, hoeven we ons hierover weinig zorgen te maken. Wel is er uiteraard het risico van een inslaande asteroïde, een supervulkaan of een andere globale ramp.
Ook kunnen we onszelf om zeep helpen, door onze planeet grondig te verpesten of een of andere “geniale” uitvinding. Denk aan op hol geslagen nanorobots, een genetisch gemanipuleerde dodelijk supervirus of een verwoestend experiment met een nieuwe energiebron. Of een groep mensenhaters besluit de natuur een handje te helpen….
