Hieronder een interessante presentatie van Bernard Lietaer over geld. Hij gaat in op de systematische problematiek van ons huidige geldsysteem. Dat is volgens hem het monopolie op de technologie geld wat er momenteel weredwijd heerst.
Hij pleit voor een systeem waar op zijn minst 2 geldsystemen naast elkaar bestaan. Hierbij geeft hij duidelijke uitleg over periodes in het verleden waar dit eerder het geval is geweest, o.a. in Europa in een periode in de middeleeuwen en een tijd in Egypte wat leidde tot vele eeuwen zonder booms en busts. Een zeer informatievolle en daarmee interessante presentatie van Lietaer die voorspelt dat we voor 2020 de grootste verandering in ons geldsysteem van de afgelopen 300 jaar gaan doorvoeren simpelweg omdat we wel zullen moeten in verband met de informatierevolutie en de vergrijzing.
Een must see voor iedereen met interesse in geldsystemen en lange termijn oplossingen voor de crisis waar we ons momenteel met de wereld in bevinden.
De financiële crisis is veroorzaakt door het onverantwoord gedrag van bankiers en speculanten. Dat is de gangbare uitleg die ons gerust stelt. Want door de speculatie in te dijken en banken beter te reguleren komt alles terug in orde.
Of is er meer aan de hand? Volgens Bernard Lietaer wel. Hij graaft dieper en ziet het monopolie van één munt, gebaseerd op bankenschulden en economische groei, als oorzaak van de structurele crises.
In een vorig artikel hebben we gekeken naar de oorzaken van de steeds groeiende ongelijkheid in de wereld. Wat kunnen we doen om ervoor te zorgen dat deze ongelijkheid wordt verkleind?
Probleemstelling
De toenemende ongelijkheid in de wereld, zoveel is duidelijk, wordt veroorzaakt door een combinatie van technische ontwikkelingen en politiek beleid. We komen steeds meer in de maatschappij te leven waarin monopolisten een groot deel van de winsten op kunnen slokken. De ontwikkeling van technologie is niet terug te draaien. Wat kunnen wij doen om ervoor te zorgen dat er een nieuwe middenklasse komt?
Toekomstige banen worden maatwerk
Anders dan de functies uit het industriële tijdperk, die door cao’s haarfijn geregeld konden worden, zijn banen in het nieuwe tijdperk uniek. Immers, voor banen die door een groot aantal inwisselbare mensen kunnen worden uitgeoefend, wordt het interessant om deze te automatiseren. voor deze banen kan niet een absurd hoog salaris worden betaald. Omgekeerd maakt de hoge mate van specialisatie werknemers intrinsiek waardevol, waardoor salarissen in de middencategorie zullen komen te liggen. Als we erin slagen veel van deze toekomstige banen te creëren, wekte hiermee vanzelf een nieuwe middenklasse. Hoe we dit kunnen doen, komt in een volgend artikel ter sprake.
Club Med introduceerde een systeem waarbij iedere vakantiegast niet betaalde met geld, maar met fiches. Zo was er geen arm en geen rijk meer, waardoor de vakantie veel gezelliger werd. Bron: Wikimedia Commons
Bronheffingen
op dit moment is het veel goedkoper dan bijvoorbeeld een of twee eeuwen geleden om er een miljardenbezit op na te houden. Hierdoor krijgen bezitters heel veel rendement op hun geld. Zorg bijvoorbeeld dat jouw aandelen in een Amerikaans bedrijf in handen zijn van een Nederlands bedrijf dat weer in handen is van een Panamese trust. Dat Nederlandse bedrijf brengt hoge royalties voor het gebruik van een merknaam in rekening bij het Amerikaanse bedrijf. In Nederland is er geen bronbelasting op royalties, waardoor deze belastingvrij naar Panama kunnen worden gesluisd. Op die manier betalen rijkaards maar enkele procenten belasting. Hier krijgen ze erg veel voor terug. Zo krijgen ze bijna gratis bescherming van hun bezit door politie en justitie, gebruik van de infrastructuur, opleiding van hun personeel en het pacificeren van de maatschappij.
De oplossing is het invoeren van bronbelastingen. Grote bedrijven die hun winsten via belastingparadijzen doorsluizen moeten worden geconfronteerd met hoge naheffingen en desnoods inbeslagnames. Een Tobintax, vanzelfsprekend ook buiten de landsgrenzen opgelegd, zou het geëigende middel zijn om financieel gegoochel onaantrekkelijk te maken.
Basisinkomen
We zullen moeten accepteren dat steeds meer mensen tijdelijk of permanent niet in staat zijn om zoveel te produceren, dat ze daarmee in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Dit proces is al eeuwen aan de gang en zal met het steeds beter worden van computers en het oprukken van robots steeds verder om zich heen grijpen. Wij zullen er daarom voor moeten zorgen dat iedereen een basisinkomen krijgt om van te leven. iedereen mag onbeperkt bij verdienen. Over het extra verdiende geld wordt dan een vast percentage inkomstenbelasting geheven van bijvoorbeeld 35 of 40%. Dit geldt ook voor de hogere inkomens. Uiteraard wordt dan de hypotheekrenteaftrek, zo ook andere aftrekposten afgeschaft. Belasting betalen wordt hiermee niet alleen makkelijker, het wordt ook leuker.
Naar aanleiding van het laatste artikel van Pieter Stuurman en de daaruit volgende discussie schreef Pieter een vervolgstuk over verandering. Op verzoek en met plezier hier ook het artikel op visionair. Het origineel is op zijn weblog te vinden.
De psychologie van verandering. De stadia die mensen meestal doorlopen bij een verandering.
Oplossingen
In deze tijd hoor ik een steeds sterkere roep om verandering. Om oplossingen. Maar de roep om pasklare oplossingen is welbeschouwd de oorzaak van de problemen.
De wens is dus: anderen moeten oplossingen bieden. En dat is dus precies wat we krijgen: oplossingen geboden door anderen.
Logischerwijze zullen die oplossingen vooral in het belang zijn van degenen die ze aanbieden, en niet zozeer in het belang van degenen die erom geroepen hebben. Het geldsysteem is daar een uitstekend voorbeeld van.
Iedereen doet natuurlijk verschillende dingen, maar de wereld, onze collectieve realiteit, wordt uiteindelijk ingericht door de optelsom van wat alle mensen doen. En wat mensen doen wordt bepaald door wat mensen denken: iedereen heeft een motief om te doen wat hij doet.
Het collectief (de optelsom van alle individuen in de samenleving, en dus van alle motieven van die individuen) krijgt daarom altijd wat hetwerkelijk wil. Die wereld is dus altijd ingericht naar de meest gangbare wensen in het collectief. De ultieme democratie bestaat en heeft altijd bestaan!
Verantwoordelijkheid
Een van de meest gangbare wensen is: de verantwoordelijkheid overlaten aan een ander. Een ander, een ‘leider’ de oplossingen laten brengen. En “gelukkig” werpen er zich altijd wel mensen op die dat graag voor ons doen… We krijgen dus wat we wensen.
Laten we er eens vanuit gaan dat we werkelijk verandering willen, bijvoorbeeld een meer rechtvaardige manier om elkaars inspanningen uit te wisselen; rechtvaardiger dan het huidige geldsysteem. Er zijn al prima alternatieven beschikbaar, en anders zijn die vrij eenvoudig te verzinnen.
Verandering is dus niet ingewikkeld, maar het is wel moeilijk. Verandering is moeilijk omdat er een dissonantie bestaat tussen wat mensen zeggen te willen en wat ze werkelijk willen. Het rijmt niet met elkaar.
Dissonantie
Die dissonantie is het gevolg van gedachtehiërarchie. Hoe dieper de wens (hoe dichterbij de stam: het uitgangspunt) hoe dominanter en hoe meer bepalend voor het gedrag. De diepste wens (wat mensen werkelijk willen) wordt altijd bewaarheid. Maar die wens is lang niet altijd in overeenstemming met de meer oppervlakkige wensen (wat mensen zeggen te willen). Sterker nog, vaak dissoneren ze daarmee.
Een voorbeeld, van diep naar ondiep:
Diepste wens: ik wil niet verantwoordelijk zijn voor de inrichting van mijn leven en mijn aandeel in het collectief -> ik wil dat iemand anders (een ‘leider’) zegt wat ik moet doen -> als hetgeen ik vervolgens doe verkeerd uitpakt, wil niet ik daarvoor verantwoordelijk gehouden worden, maar die leider -> als het goed uitpakt, dan wil ik daar wel de vruchten van plukken -> ik wil een andere leider want deze pikt die vruchten in -> ik wil vrij zijn
De laatste drie (dikgedrukte) wensen dissoneren dus met de dieper liggende wens om geen verantwoordelijkheid te willen nemen. Ze zijn tegenstrijdig en kunnen niet samen en gelijktijdig vervuld worden.
De enige mogelijke oplossing is dan het harmoniëren van de dissonanties; het in overeenstemming brengen van de wensen. Dat kan op twee manieren: de oppervlakkigere wensen loslaten, of die wensen tot de diepere wens maken.
Het eerste geval, de oppervlakkige wens loslaten, ziet er dan zo uit:
Diepste wens: ik wil niet verantwoordelijk zijn voor de inrichting van mijn leven en mijn aandeel in het collectief -> ik wil dat iemand anders (een ‘leider’) zegt wat ik moet doen -> als hetgeen ik doe verkeerd uitpakt, wil ik daarvoor niet verantwoordelijk gehouden worden, maar die leider -> als het goed uitpakt, is de verdienste voor de leider -> ik aanvaard dat ik onvrij ben want mijn diepste wens wordt vervuld.
Het tweede geval is de oppervlakkige wens (vrij zijn) tot diepste wens gemaakt:
Diepste wens: ik wil vrij zijn -> ik neem verantwoordelijkheid voor mijn eigen beslissingen en voor wat ik doe -> ik bepaal zelf wat ik moet doen -> als het verkeerd uitpakt dan ben ik verantwoordelijk -> als het goed uitpakt, pluk ik de vruchten -> ik ben tevreden want mijn diepste wens wordt vervuld.
In beide gevallen, waar de keuze ook op valt, zijn er geen problemen meer. Maar zolang die keuze niet gemaakt wordt, blijft de dissonantie bestaan en zal er geen oplossing komen omdat er in dat geval geen oplossing mogelijk is.
Omdat de dissonerende gedachtegang op dit moment de meest voorkomende gedachtegang is (mensen willen een leider die het voor ze oplost, maar ook vrij zijn – dat is onmogelijk), krijgen we een inrichting van de wereld die dissonant is. En wereld waarin onoplosbare problemen bestaan: we willen onverenigbare dingen.
Crisis
De wereld is dus op ieder moment ingericht naar de meest gangbare, meest dominante gedachtegang. Als we die wereld willen veranderen, dan is er maar één mogelijkheid: die gedachtegang veranderen. En daarvoor ontstaat pas een motief als we inzien dat de inrichting van die wereld (en dus ons denken) niet meer voldoet. En dat gebeurt alleen als we tot dat inzicht gedwongen worden, anders is er simpelweg geen aanleiding voor.
Zo’n situatie (een situatie die ons dwingt om onze overtuigingen te herzien) wordt ook wel “crisis” genoemd. De beste definitie van het begrip crisis vind ik deze:
‘Crisis is een situatie waarin oude gedachten en overtuigingen niet meer voldoen’. Ik ben vergeten van wie deze definitie is, maar hij klopt wel prachtig.
Dat de crisis leidt tot het herzien van onze overtuigingen is zeker. Maar welke gaan we ervoor in de plaats nemen? Gaan we dat opnieuw overlaten aan anderen, aan ‘leiders’? Leiders die de oplossingen aandragen? Of kiezen we nu voor de verandering eens voor eigen verantwoordelijkheid en de daarbij behorende vrijheid?
Wat we ook kiezen, de inrichting van onze wereld zal het onvermijdelijk weerspiegelen.
Het kapitalisme is in veel gevallen een effectief probleemoplossend systeem. Helaas worden de problemen bepaald door de kapitalisten zelf, waardoor de kapitalisten alles in dienst stellen van de zelfverrijking. Wat is de oplossing?
De ondernemer: u vraagt, wij draaien
De centrale persoon in het kapitalisme is de ondernemer. De ondernemer kan een enkele persoon zijn, of een groep personen die via een nogal kromme juridische constructie, de “rechtspersoon”, de rol van ondernemer speelt. De ondernemer is in het kapitalisme de persoon die de onder zijn of haar beheer staande middelen zo gebruikt dat hierdoor de maximaal toegevoegde waarde wordt gecreëerd. Het zal duidelijk zijn dat een goede ondernemer dus over een behoorlijk organisatievermogen en creativiteit moet beschikken. De succesvolste ondernemers zijn voortdurend bezig met nieuwe producten en diensten te verzinnen en uit te rollen.
Deze fles olijfolie, gesierd met uw persoonlijke handtekening en verpakt in een handgemaakte houten doos, is voor een luttele $15.200 uw eigendom. Bron: beautifullife.info
Hoewel er verrassend veel idealisten onder de ondernemers voorkomen, is voor een succesvolle ondernemer het maken van winst domweg noodzakelijk om te overleven. Ook een idealistische ondernemer zal er voor moeten zorgen dat wat zij ontvangt voor haar producten of diensten meer is dan wat zij en haar mensen er in hebben gestopt.
Wat is waarde?
De ondernemer moet dus waarde creëren. Een fabrikant van blikken bruine bonen combineert bijvoorbeeld de werkuren van zijn werknemers, de productielijn, droge bruine bonen, energie, water, zout, conserveringsmiddelen,bedrukte etiketten en de diensten van reclamebureaus om zo goedkoop mogelijk blikken bruine bonen van een redelijke kwaliteit te produceren. De verkoopwaarde van een blik bonen van 800 gram (uitlekgewicht: rond de 500 gram) van het AH-merk Euroshopper ligt rond de 53 eurocent (precies 50 cent zonder 6% BTW). De 250 gram gedroogde bruine bonen die hiervoor nodig zijn, kosten op de veiling augustus 2013 rond de 25 cent. Van de overige 25 cent moet de ondernemer de afschrijving van zijn productieinstallatie, de lonen, transport, het blik, energie, management etc. produceren. Een knappe prestatie. Ongeveer hetzelfde blik bruine bonen, deze keer van het luxe merk Bonduelle, kost bij Albert Heijn €1,41. Wel bevat dit blik maar 300 gram bonen. Deze ondernemer voegt heel veel “waarde” toe, in de vorm van gebakken lucht, door veel bekende Nederlanders op televisie potsen te laten bakken, te schermen met “kwaliteitscontroles” en het blikje op te leuken met grappen en grollen. Daar betaalt de Bonduelle-koper dus flink voor.
De maatschappij moet de problemen bepalen
In het voorbeeld van de twee blikken bonen zien we hoe subjectief waarde kan zijn. De Bonduelle-fabrikant voegt heel veel waarde toe door zijn bonen in een kleiner blikje te stoppen en heel veel televisiereclame te maken. Het probleem dat de Bonduellefabrikant oplost is dus in feite: hoe geef ik de consument van mijn bonen het gevoel dat zij erg rijk en bijzonder is, terwijl honderden miljoenen Indiase huisvrouwen voor ongeveer een twintigste van de kosten van een blik Bonduelle er een verrukkelijke dhal van maken. Fopwaarde dus. Het meest extreme voorbeeld is het Griekse olijfoliemerk Lambda, dat ongeveer vijftienduizend dollar per flesje van een halve liter kost, althans: inclusief de luxe verpakking. Een flesje Lambda zonder tierelantijnen is voor 0,3% van deze prijs uw eigendom. Enfin, menig arme Griek verdient er een goede boterham aan.
‘We’ hebben echter geen flesjes olijfolie van vijftienduizend dollar nodig. We hebben genezing van kanker, gevaarlijke infectieziekten en schoon voedsel en drinkwater nodig. Die zaken die essentieel zijn voor de overleving van ons als individu, als soort en als planeetomspannend ecosysteem. Helaas wordt er aan deze zaken geen waarde gehecht door koopkrachtige partijen. Wie kan er voor zorgen dat het vinden van een definitieve genezing voor kanker, de ‘silver bullet’, bijvoorbeeld wordt beloond met een miljard euro? Hiermee zou voor honderden miljarden aan waarde worden gecreëerd, afgezien nog van het wegnemen van afschuwelijk leed.
Rol voor de overheid?
De meest voor de hand liggende actor om deze rol op zich te nemen is de nationale overheid of internationale organisaties als de VN. Een alternatief zijn rijke miljardairs (die helaas lang niet altijd zulke filantropen zijn als Warren Buffet of Bill Gates) die grote prijzen uit gaan loven om deze wereldproblemen op te lossen. Als het doel maar ambitieus genoeg gesteld wordt, zal er vroeg of wat later een uitvinder opstaan die het probleem oplost. Tenminste, als de natuurwetten dat niet fundamenteel verbieden. Op deze wijze kan het kapitalisme in zo een richting worden gestuurd, dat niet alleen de rijken rijker worden, maar dat ieder mens, vooral de armsten en de zieken, er enorm in levenskwaliteit op vooruit gaat.
Als we beginnen bij het principe dat de basismotivatie van het leven bestaat uit voortbestaan dan kan vandaaruit een richting worden uitgezet om dat voortbestaan zo goed mogelijk te gaan organiseren. In dit eerste artikel leggen we de nadruk op primaire levensbehoeftes als de voedselvoorziening en huizenbouw.
De basis van voortbestaan bestaat uit het verzamelen van voldoende energie, voor mensen in de vorm van voedsel. Wat lijkt veiliger voor het lange termijn voortbestaan? Een zo lokaal mogelijke voedselvoorziening waarbij mensen in direct contact staan met de producenten van hun voedsel, invloed kunnen uitoefenen op hoe het wordt verbouwd en er korte transportketens nodig zijn? Of een globaal systeem waarbij mensen geen contact hebben met de producenten, afhankelijk zijn van allerlei onbekende partijen, geen invloed hebben op hoe hun voedsel wordt geproduceerd, en afhankelijk zijn van een wereldwijd olie intensief transportsysteem?
Permacultuur geeft handvaten om mensen in staat te stellen de voedselvoorziening zo lokaal mogelijk te regelen met het oog op de lange termijn overleving van de mens in samenwerking met haar natuurlijk omgeving. Daarbij is het handig om verstand te hebben van eetbare planten zodat je in tijden van crisis eventueel uit de wilde natuur kunt eten. Ook is het zinvol de openbare ruimte te gebruiken voor voedselproductie en op de hoogte te zijn waar je eetbare planten kunt vinden in de openbare ruimte. De wildplukwijzer en plukdestad zijn hier twee nuttige websites voor. Op sites als spullendelen.nl kun je daarnaast gratis planten en zaden ruilen met mensen en zelfs stukken grond tot beschikking krijgen of geven om voedsel op te gaan verbouwen. Bekijk dit filmpje om te zien wat er allemaal mogelijk is als je eetbaar groen volledig integreert in een woonomgeving.
Naast voedsel is schoon water ook een absolute eerste levensbehoefte. Het kan verstandig zijn om naast het landelijke systeem extra mogelijkheden in te bouwen zodat je ook in tijden van eventuele crisis verzekerd kunt zijn van voldoende schoon en veilig water. Ook op dit punt heeft permacultuur een boel kennis in huis.
Vervolgens is een goed en veilig onderdak belangrijk. Hierbij dezelfde vraag. Wat is beter voor het lange termijn voortbestaan? Een huis wat continue afhankelijk is voor basiszaken als verwarming en stroom van externe bronnen van fossiele energie die uit bijv. landen als Rusland moet komen? Of een (autonoom) huis wat zichzelf voorziet van energie en warmte door goed ontwerp en toepassing van de juiste hernieuwbare energie technieken? Dit laatste lijkt de beste optie.
Daarbij is het handig als je mensen in je eigen buurt hebt die hier ook graag mee aan de gang willen. Organiseer jezelf. Wordt lid van een Transition Town, googlegroup of facebookgroup die zich met deze onderwerpen bezig houden en/of volg onderstaande tips in de afbeelding om meer gemeenschap in je eigen buurt te ontwikkelen.
Dit onderstaande filmpje uit Spanje met de titel: “Anticrisiswapen uit Spanje: Utopia”, (met Nederlandse ondertitels) laat zien wat er allemaal mogelijk is als een gemeenschap de handen in elkaar slaat en aan de hand van gewoon gezond verstand deze basiszaken van het voortbestaan voor haar inwoners zo goed mogelijk probeert te regelen. Laten we in Nederland ook handen en voeten geven aan deze richtingen die goed zijn voor het lange termijn voortbestaan van de mens en haar natuurlijke omgeving. Wacht niet op anderen, begin zelf en inspireer anderen. :-)
