ethiek

Hoe zou een kruising tussen een mens en een chimpansee er uit zien?

Zou je een mens met een chimpansee kunnen kruisen?

24 reacties / Ideeën en techniek, Wetenschap / Door / 19 juli 2011

De genetische afstand tussen mensen en chimpansees is niet zo gek groot. Daarom denken sommige biologen dat ze in staat zijn kinderen te laten verwekken die half mens, half chimpansee zijn. Wat zijn de mogelijkheden om het meest foute experiment ooit uit te voeren?

Het foutste experiment ooit

Hoe zou een kruising tussen een mens en een chimpansee er uit zien?
Hoe zou een kruising tussen een mens en een chimpansee er uit zien?

De vooraanstaande bioloog Stephen Jay Gould noemde het het “meest potentieel interessante en ethisch onacceptabele experiment dat ik me voor kan stellen”. Het idee: een mens laten paren met een chimpansee. Gould deed onderzoek naar twee nauwverwante soorten slakken die grote verschillen in vormen van hun slakkenhuizen vertoonden. Hij dacht dat op grond van zijn onderzoek met slakken, de grote uiterlijke verschillen tussen mensen en chimpansees worden veroorzaakt door veranderingen in slechts enkele  “master” genen, die andere genen aan- of uitzetten. Mensen vertonen veel kenmerken van  jonge chimpansees, zoals een grote schedel en grote ogen. Biologen noemen dit ne0tenie. Het beroemdste voorbeeld van neotenie is de axolotl, de Mexicaanse watersalamander die zijn hele leven het larvestadium houdt.  Gould veronderstelde dat een neiging tot neotenie ons kan hebben geholpen typisch menselijke eigenschappen te verwerven.  Door de ontwikkeling van een ‘humanzee‘ (een wezen dat half  mens, half chimpansee is), zouden onderzoekers deze theorie uit de eerste hand kunnen testen.

Kruisen waarschijnlijk niet moeilijk, met een menselijke draagmoeder
Kruisen van een mens met een chimpansee is vermoedelijk angstwekkend gemakkelijk. Dezelfde technieken die bij in-vitro fertilisatie worden gebruikt, zouden waarschijnlijk ook een levensvatbaat hybride mens-chimpansee embryo opleveren. Onderzoekers hebben al een een vergelijkbare genetische kloof overbrugd door een resusaap met een baviaan te kruisen. Hoewel chimpansees 24 paren chromosomen hebben en mensen 23 paar, is dit geen absolute barrière voor een kruising. De nakomeling zal een oneven aantal chromosomen hebben, waardoor de humanzee waarschijnlijk niet in staat is zelf nakomelingen te krijgen. Chimpanseejongen zijn kleiner dan menselijke baby’s, waardoor de draagmoeder het beste menselijk kan zijn. Hopelijk zal dit het animo voor dit experiment behoorlijk laten afnemen.

Eerdere Sovjetpoging mislukt
De Sovjet-bioloog Ilya Ivanovich Ivanov had weinig last van ethische commissies of gewetensbezwaren. Hij heeft als eerste geprobeerd een mens-chimpansee hybride te fokken. Hij toog in 1926 naar de toenmalige Franse kolonie Guinee in West-Afrika en sloeg de twee jaar daarna aan het experimenteren met wijfjeschimpansees. Zonder resultaat. Toen hij ook lokale vrouwen wilde proberen te bezwangeren met chimpansee-zaad, werd het zelfs de Franse koloniale autoriteiten te gortig. Diep teleurgesteld vertrok Ivanov naar de Sovjetunie. Daar bleken de autoriteiten minder gewetensbezwaren te hebben. Hij kreeg de steun van de marxistische Vereniging voor Materialistische Biologie en ging in 1929 op zoek naar vijf vrouwelijke vrijwilligers. Helaas voor hem stierf de enige volwassen mannelijke chimpansee in het primatenstation van Suchumi. Ivanov kwam in aanvaring met de partij en overleed in 1932 in zijn ballingsoord Alma Ata aan een beroerte.

Wat maakt ons een mens?
Volgens wijlen Gould is dit het ideale experiment om voor eens en voor altijd uit te maken of neotenie inderdaad een belangrijke rol speelde in het ontstaan van de moderne mens. Neotenie als verklaring voor menselijke eigenschappen is echter controversieel. De meeste evolutiebiologen geloven niet dat neotenie verklaart waarom de mens is ontstaan; een minderheid neemt het idee nog steeds serieus. Dit verboden experiment zal in één klap duidelijk maken hoe we verschillen van de chimpansee. De vraag is: willen we dat wel weten tegen deze kostprijs?

Dat het goede overwint is niet een Hollywoodmythe. Het blijkt werkelijk zo te zijn.

Waarom het goede uiteindelijk altijd wint

5 reacties / Visionaire vragen, Wetenschap / Door / 7 juli 2011

Goed nieuws voor positief gelovigen zoals christenen en boeddhisten, andere optimisten en Hollywood-scriptschrijvers. Het is nu bekend waarom het kwade weliswaar veel impact heeft, maar het goede in de maatschappij uiteindelijk overheerst.

Hoe besmettelijk is gedrag?
De manier waarop gedragspatronen ontstaan en zich verspreiden door de maatschappij is op dit moment onderwerp van intensief onderzoek. Dat komt gedeeltelijk vanwege de grote vorderingen die  gemaakt zijn in het modelleren van de interacties tussen individuen in computermodellen en gedeeltelijk omdat er nu plotseling grote verzamelingen data beschikbaar zijn over bepaald menselijk gedrag, denk aan e-mail, mobiele telefoons en handelsgegevens.

Dat het goede overwint is niet een Hollywoodmythe. Het blijkt werkelijk zo te zijn.
Dat het goede overwint is niet een Hollywoodmythe. Het blijkt werkelijk zo te zijn.

Helaas bereikt geen van deze technieken een volledig beeld van hoe gedragingen zich verspreiden in de maatschappij. Dat is omdat gedragingen zich van het ene netwerk naar het andere verspreiden. Een boos telefoongesprek kan je volgende e-mailboodschap een stuk minder vriendelijk maken.

Dit is een belangrijke hindernis in het onderzoek. Het is immers redelijk om te veronderstellen dat als verschillende netwerken op dezelfde knooppunten (hier: mensen) worden verspreid, gedrag zich gemakkelijk van het ene netwerk naar het andere verspreidt. Op dit moment is er (gelukkig) nog geen systeem om e-mailverkeer, telefoonverkeer en dergelijke aan elkaar te koppelen, hoewel de kans groot is dat allerlei overheidsorganisaties zich hiermee bezig houden.

Virtuele gamewereld als proeftuin
Onderzoeker Stefan Thurner en een aantal collega’s van Santa Fe Institute in New Mexico hebben echter een manier gevonden om te ontsnappen aan dit probleem. Hun idee: bestudeer de gedragspatronen in een virtuele wereld waar alle gedragingen voor het nageslacht worden geregistreerd. In hun geval: het MMORPG (massive multiplayer online game) Pardus, dat startte in 2004 en ondertussen zo’n 380 000 gebruikersaccounts heeft (en gemiddeld 500 actieve spelers ingelogd heeft).  Thurner en consorten bestudeerden acht spelacties waarmee spelers met elkaar interreageren. Deze zijn communiceren, handelen, vormen of verbreken van vriendschappen en vijandschappen, aanvallen en straffen. Ze legden de stroom van acties vast die elke speler uitvoert en keken toen naar patronen die vaker voorkwamen dan verwacht.

Kwaad is weliswaar besmettelijk, maar…
Hun conclusies: positief gedrag wordt versterkt als een individu een positieve actie ondergaat.  Ze vonden ook een veel sterkere toename in negatief gedrag onmiddellijk nadat een individu een negatieve actie ontving. “Het is ongeveer tien keer zo waarschijnlijk dat een speler direct na een negatieve actie, zelf een negatieve actie onderneemt dan als de speler een positieve actie onderging,” aldus de onderzoekers. Negatief gedrag wordt dus ook vaker herhaald dan alleen vergolden, wat verklaard waarom het effectiever verspreidt. Kortom: negatieve acties zijn besmettelijker dan positieve acties. Het is makkelijker een oorlog te beginnen dan om vrede te stichten.

Waarom het Goede toch overwint
Er blijkt echter een beperkende factor voor het oprukken van het Rijk der Duisternis. Spelers met een hoog aandeel negatieve acties bleken korter bij het spel betrokken. Thurner en zijn collega’s denken dat hier in wezen twee redenen voor zijn: ten eerste worden ze opgejaagd door anderen, waardoor ze ophouden met spelen en ten tweede, een meer psychologische verklaring. Ze zijn niet in staat er in het spel een bevredigend sociaal leven op na te houden en verlaten het spel wegens eenzaamheid en frustratie. Kortom: de maatschappij heeft de neiging mensen aan te zetten tot positief gedrag. Goed nieuws. In de woorden van Thurner en de zijnen:  “We interpreteren deze bevindingen als empirisch bewijs voor zelforganisatie naar wederkerig, goed gedrag binnen een menselijke maatschappij,” zeggen ze. Met andere woorden: de mensheid is fundamenteel goed.

Interessant is wellicht vervolgonderzoek. Soms blijken hele samenlevingen te veranderen in moordzuchtige menigten. Denk aan de massamoorden in Rwanda of de burgeroorlog in voormalig Joegoslavië.  Hoe komt het dat in sommige gevallen de maatschappelijke remmen totaal verdwijnen en er chaos uitbreekt? Als dit raadsel wordt opgelost, komt er misschien een nieuwe manier om historisch gedrag te bestuderen. Het begin van echte psychohistorie? May the Force be with us…

Bron
Thurner et al., Emergence Of Good Conduct, Scaling And Zipf Laws In Human Behavioral Sequences In An Online World, Arxiv.org (2011)

De guillotine doet gelukkig in Frankrijk geen dienst meer.

De doodstraf: gerechtigheid of domheid?

12 reacties / Maatschappij, Nederland / Door / 6 juli 2011

Ongeveer een kwart van de Nederlandse bevolking is voor de doodstraf[1]. Opmerkelijk genoeg is er maar één partij in Nederland die dat ook is: de SGP. De doodstraf is vooral bij conservatieven populair. Wat zijn de argumenten voor en tegen de doodstraf?

De doodstraf als onherroepelijke straf

De guillotine doet gelukkig in Frankrijk geen dienst meer.
De guillotine doet gelukkig in Frankrijk geen dienst meer.

Na de executie van een veroordeelde is het niet meer mogelijk deze straf terug te draaien. Ook niet als er daarna bewijs opduikt dat de veroordeelde vrijpleit. Dit is al verschillende keren gebeurd. Zo is er in de Verenigde Staten onderzoek gedaan naar de DNA-match tussen sporen van materiaal dat van de plaats delict afkomstig is en het DNA van de veroordeelde. De resultaten waren schokkend. Bijna de helft van degenen die geëxecuteerd werden en waarbij DNA-vergelijking mogelijk was, bleken achteraf onschuldig te zijn. Voor mij persoonlijk is dit al reden genoeg om de doodstraf categorisch af te wijzen.

In veel gevallen hebben de werkelijke misdadigers door middel van slimme trucs iemand anders voor hun misdaad op laten draaien, of wilde de Officier van Justitie persé iemand veroordeeld krijgen. Het is ook gebeurd dat de verdachte bekende in ruil voor strafvermindering (terwijl hij of zij onschuldig was) maar daarna alsnog de doodstraf opgelegde werd.

Argumenten van de voorstanders
Voorstanders van de doodstraf vinden de straf rechtvaardig voor onder meer moordenaars (een leven voor een leven). Ze noemen ook het financiële aspect: iemand doden is goedkoper dan iemand levenslang op te sluiten in een strengbewaakte gevangenis. Ook geloven ze in een afschrikwekkend effect: een Amerikaanse studie claimt dat elke executie vijf levens redt[2]. Ook betekent een executie uiteraard een abrupt einde aan de misdadige activiteiten van de moordenaar in kwestie. Dit effect kan natuurlijk ook met levenslange opsluiting bereikt worden. Islamieten beroepen zich op religieuze redenen om voor de doodstraf te zijn – in de koran en/of de hadith is onder meer het verlaten van de islam, moord en deelnemen aan gewapende roof reden voor executie.

Argumenten van de tegenstanders
Naast de eerder genoemde onomkeerbaarheid van een executie, zijn er meer bezwaren tegen de doodstraf. Door een mens te doden overschrijdt de overheid een grens. Daartegenin valt dan te brengen dat dat ook voor dodelijk geweld door het leger geldt.
Er is ook een brutaliserend effect volgens de tegenstanders. Als doden van een misdadiger normaal wordt gevonden in een samenleving, verdwijnt het sociale taboe op doden. Sommige misdadigers zien zichzelf als rechter en beul.
Ook wordt volgens onderzoek van Amnesty International in de VS de doodstraf voornamelijk (80%) uitgedeeld als het slachtoffer blank is. Dit terwijl ongeveer evenveel blanken als zwarten in de VS slachtoffer zijn van moord. Kortom: ook bij het rechtvaardigheidsargument, althans: bij de uitvoering zeker, zijn de nodige vraagtekens te zetten.

Bronnen
1. Meerderheid tegen doodstraf in peiling – De Pers (2008)
2. Does death penalty save lives? – New York Times (2008)

Ethiek – het vraagstuk van de pizzakoerier

27 reacties / Filosofie / Door / 16 november 2012

Onderstaand vraagstuk is opgesteld aan de hand van de colleges Wijsgerige Ethiek aan de Universiteit Utrecht. Stel je de volgende situatie voor:

Er wordt een bestelling voor een aantal pizza’s gedaan vanuit het ziekenhuis  en een koerier komt deze afleveren. Op het moment dat de koerier het ziekenhuis binnenstapt, liggen er vier invloedrijke en ‘belangrijke’ mensen op sterven.  De ene heeft een donorhart nodig, de volgende een donor lever, daarna iemand een donorlong en de laatste donornieren. De bloedgroep, de leeftijd en het LHA-type van de pizzakoerier blijken perfect overeen te komen met de vier mannen zodat hij in zijn eentje deze vier mannen zou kunnen redden. Gevolg is wel dat hij het zelf niet zou overleven. Vier mensen gered, slechts eentje overleden. Zou dit moeten gebeuren?

Ik vroeg de lezers van Visionair.nl om hun standpunt en een onderbouwing (zie hieronder bij ‘Reacties’). Uiteraard was vrijwel iedereen van mening dat de pizzakoerier niet zonder meer opgeofferd mag worden, maar interessant was de diversiteit aan redenen waarom dit niet zou mogen. Dit laat ook weer eens zien waarom ethische vraagstukken zo complex zijn; er zijn altijd enorm veel factoren die mee spelen.

Het utilisme of utilitarisme is een consequentialistische opvatting; er wordt alleen naar de gevolgen van een handeling gekeken. Het utilisme streeft er naar zoveel mogelijk mensen zo gelukkig mogelijk te maken. Met andere woorden: iedere actor moet zo handelen dat zijn handeling een zo groot mogelijk publiek zo gelukkig mogelijk maakt. Daar ethiek een antwoord wil geven op de vraag: “hoe moet ik handelen”, geeft het utilisme dus een vrij duidelijk antwoord. Helaas is deze opvatting wat naïef, zoals de beschreven situatie aan het begin van dit stuk toont.

  • Sommige van de lezers vroegen zich af wanneer iemand ‘belangrijker’ is dan iemand anders. Men zou zeggen dat iedereen gelijk is en gelijke kansen moet hebben.  Toch is het volgens mij in Nederland zo dat de koningin voorrang krijgt op een wachtlijst (dit weet ik overigens niet zeker). Bovendien als je met een diverse groep mensen moet beslissen dat één van de groep zich moet opofferen t.b.v. de rest, dan gaan er vaak toch externe factoren zoals leeftijd mee spelen. Vaak hebben jonge mensen ‘voorrang’ op oude mensen, hetzelfde geldt voor gezondheid of nageslacht. De vraag is natuurlijk of maatschappelijke status / aanzien ook mee zou moeten spelen.
  • Anderen probeerden de ethische problemen te omzeilen door een beroep te doen op de techniek. Erg slim, maar in veel gevallen worden de ethische vragen verlegd naar een ander gebied. Zou één van de vier personen wel opgeofferd mogen worden t.b.v. de andere drie? En hoe bepaal je dan welke van de vier opgeofferd moet worden? En wat betreft de relatie tussen mens en techniek, daar hebben we eerder al over geschreven.
  • Een derde groep richtte zich met name op het extreem doortrekken van de gevolgen. Iemand noemde (elders) dat dit zou leiden tot Mengele-praktijken. Mijn eigen onderbouwing ligt ook in deze hoek, maar is toch weer net iets anders.

Ik kan mij het meest vinden in de antwoorden van Netty en Sophie. Als we dit toelaten, zal er de volgende keer geen koerier meer zijn die een bestelling bij het ziekenhuis wil afleveren. Dat blijft natuurlijk niet bij de koeriers; steeds minder mensen zullen naar het ziekenhuis durven uit angst opgeofferd te worden ten behoeve van een potentiële meerderheid. Dit zorgt er voor dat een ziekenhuis totaal zijn betekenis verliest, en men dus nergens meer naar toe kan met ernstige ziektes. Ziekenhuizen zijn essentiële instituten voor een gezond functionerende maatschappij (pun intented). Zouden ziekenhuizen hun functie verliezen, dan zal waarschijnlijk een maatschappij ook haar bestaan verliezen.

Om dit vraagstuk vanuit de wijsgerige ethiek te benaderen, haal ik graag de Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804) er bij. In zijn ‘Fundering voor de metafysica van de zeden’ komt hij tot het Categorisch Imperatief (CI). Deze CI geeft antwoord op de vraag: “hoe moet ik handelen?”, en luidt als volgt [1]: Handel alleen volgens die maxime waardoor je tegelijkertijd kunt willen dat zij een algemene wet wordt. Pittige kost, maar in ons voorbeeld van de pizzakoerier komt het er op neer dat als we de koerier zouden opofferen, we ook zouden moeten willen dat dit een algemene wet wordt. En aangezien we hebben gezien dat als we dit algemeen zouden aannemen de maatschappij haar bestaan waarschijnlijk zou verliezen, is deze handeling simpelweg niet mogelijk. Kant zou als antwoord op dit vraagstuk dus simpelweg zeggen dat je dit niet kunt willen.

Een ander voorbeeld is de uitwerking waarom Kant het liegen zou afwijzen. Als liegen namelijk is toegestaan, zou iedereen dat mogen doen en bestaat er dus eigenlijk nooit meer een waarheid. Er bestaat dan geen vertrouwen meer, waardoor ook hier weer een onleefbare maatschappij het gevolg is. Om deze reden kun je het niet willen om te liegen, en moet je dat dus ook niet doen.

 

 
[1] Uit de vertaling van Thomas Mertens, Amsterdam: Boom (1997).

Het verminken van minderjarigen is verboden, behalve om religieuze redenen.

Besnijdenis is kindermishandeling, dus moet worden verboden

29 reacties / Misvattingen, Nederland / Door / 25 juni 2011

Elk jaar ondergaan ongeveer vijftienduizend jongetjes een overbodige, pijnlijke ingreep aan hun intieme delen. Zonder dat er wat aan ze is gevraagd. Er moet zo snel mogelijk een einde komen aan deze vorm van kindermishandeling.

Het verminken van minderjarigen is verboden, behalve om religieuze redenen.
Het verminken van minderjarigen is verboden, behalve om religieuze redenen.

Waar komt besnijdenis vandaan?
Eens, duizenden jaren geleden was er een woestijngodje met een nogal wreed karakter, Jahweh genaamd. Tenminste, als de de torah mogen geloven. Of Elohim, El Shaddai of Jehovah, daar wil ik af zijn. Hij bedreigde een toenmalige harem- en veehouder, Abraham, met hel en verdoemenis als hij zijn eigen penis en die van zijn mannelijke kinderen en overige stamleden niet liet kortwieken. Want Jahweh houdt niet van rondslierende velletjes aan de edele delen van zijn dienaren. Die zitten maar in de weg bij het verwekken van nakomelingen zo talrijk als de sterren aan de hemel. Dat zijn er alleen in de Melkweg al honderd miljard, dus het heengaan en vermenigvuldigen moet nog even doorgaan. Al doen ze, eerlijk is eerlijk, hun uiterste best.

Gezien de nogal gewelddadige track record van Jahweh – zo liet hij vuur en zwavel neerkomen op de ongehoorzame steden Sodom en Gomorra – leek het Abraham, mogen we waarschijnlijk aannemen, het beste aan deze eis tegemoet te komen[1]. Sindsdien zijn alle joodse jongetjes de klos. De zelfverklaarde profeet Mohammed, die graag wilde dat ook de joden achter hem aan gingen lopen, besloot dit mooie gebruik over te nemen. Hij was vol bewondering voor Jahweh en inderdaad heeft zijn creatie Allah hier de nodige tirannieke trekjes van. Als gevolg van deze adoratie, lopen meer dan een miljard mannen met een verminkte plasserd rond. Niet dat het Mohammed baatte – de joden moesten nog steeds weinig van hem hebben, maar hij loste dat op een manier op waarin Jahweh een groot welbehagen zou hebben – hij joeg ze over de kling[2] of verbande ze[3], zoals de joodse leider Jozua in opdracht van Jahweh duizenden jaren eerder in Palestina had gedaan [4].

Ziekelijke obsessie met bloed en snijden
De volgelingen van Allah en Jahweh zijn erg dol op bloed en snijden. Zo snijden islamieten zowel de hoofden van vijanden van de islam als de hals van vee af onder het aanroepen van de islamitische godheid Allah. In de joodse religie kwamen van oudsher veel dierenoffers voor en in de tenach (oude testament, volgens christenen) staan levendige beschrijvingen van brute slachtpartijen. Aan deze praktijk is met de verwoesting van de tweede tempel door de Romeinse keizer Titus een einde gekomen. Klaarblijkelijk wordt iets in deze religies pas geheiligd gevonden als er het vloeien van bloed aan te pas komt. Dat merk je ook aan de maagdenvliescultus, waarbij tijdens de huwelijksnacht bloed moet vloeien bij de bruid. Een wakkere Levantijnse schone weet dan ook dat ze een zakje met kippenbloed in haar vagina moet verstoppen, als haar leven haar lief is. Het veel oudere joodse geloof is ondertussen beïnvloed door diverse mystieke stromingen, waardoor het – op een aantal nare trekjes na – minder bloeddorstig is geworden.

Medisch nut twijfelachtig
Volgens de artsen A.C. Nieuwenhuijzen Kruseman en G. van Dijk wegen de eventuele voordelen van besnijdenis niet op tegen de nadelen, zoals complicaties door een besnijdenis. Ze wijzen op de ingrijpende nadelige gevolgen van besnijdenis: “Tegenover de mogelijke medische voordelen staat een groot aantal complicaties van circumcisie: infecties, bloedingen, sepsis, necrose, verbindweefseling van de huid, urineweginfecties, meningitis, herpesinfecties, meatitis, meatale stenose, necrose en necrotiserende complicaties die tot volledige amputatie van de penis hebben geleid. Ook sterfgevallen komen voor. Naast deze directe medische complicaties zijn ook psychologische problemen en complicaties op het gebied van seksualiteit gerapporteerd.” [5]

Ze stellen daarom voor om besnijdenis sterk te ontmoedigen[5]. Dezelfde argumenten die wordt gehanteerd om vrouwelijke genitale verminking te verbieden, kunnen ook ten opzichte van mannenbesnijdenis worden gehanteerd. Het is een verminkende, onomkeerbare medische ingreep, waardoor een kind het hele leven wordt gestigmatiseerd. Stel dat een jongen het joodse of islamitische geloof wil verlaten, dan is zijn lichaam nog steeds verminkt. De nazi’s konden eenvoudig vaststellen wie jood was, door een gevangene te dwingen de broek te laten zakken.
Het medische nut is verder twijfelachtig. Wel is bekend dat kinderen vaak ernstige lichamelijke en psychische trauma’s overhouden aan deze operatie. Kortom: het wordt tijd dat er in Nederland een wettelijk verbod komt om minderjarigen, of het nu om jongens of meisjes gaat, te laten besnijden. De rechten van het kind moeten zwaarder wegen dan zogeheten godsdienstvrijheid.

Bronnen
1. Genesis 17, Nieuwe Bijbelvertaling (1951)
2. Hadith, Bukhari, Volume 5, Book 59, Number 448
3. Hadith, Bukhari, Volume 4, Book 52, Number 288
4. Jozua 8, Nieuwe Bijbelvertaling (1951)
5. Jongensbesnijdenis krachtig ontmoedigen, KNMG

Fjodor Dostojevski schreef het uitstekende boek Schuld en Boete waarin hij de psychologische processen in het brein van de moordenaar Raskoljnikov beschreef.

Schaf verminderde toerekeningsvatbaarheid als begrip af

11 reacties / Filosofie / Door / 21 juni 2011

In de meeste landen, waaronder Nederland, krijg je een lagere straf als je iemand in drift doodslaat dan als je iemand doelbewust vermoordt. Als je er goed over nadenkt, is dit behoorlijk krom. Kan dat niet anders en beter geregeld? De argumenten.

Verminderde toerekeningsvatbaarheid levert lagere straf op

Fjodor Dostojevski schreef het uitstekende boek Schuld en Boete waarin hij de psychologische processen in het brein van de moordenaar Raskoljnikov beschreef.
Fjodor Dostojevski schreef het uitstekende boek Schuld en Boete waarin hij de psychologische processen in het brein van de moordenaar Raskoljnikov beschreef.

Het doden van een mens kan bijvoorbeeld in de volgende strafrechtelijke categorieën vallen: dood door schuld, doodslag of moord met voorbedachten rade. Dood je veel mensen als soldaat, dan krijg je zelfs de militaire Willemsorde opgespeld. Verder kan je tijdens je misdaad nog verminderd toerekeningsvatbaar worden verklaard, In dat geval delen rechters lagere straffen uit, maar de kans is wel groot (bij ernstige misdrijven) dat dan een tbs-maatregel wordt opgelegd.

Kortom: veel rechtszaken zijn een voortdurend juridisch steekspel, waarin een verdachte in samenwerking met zijn advocaat probeert aan te tonen dat hij verminderd toerekeningsvatbaar was, want dat levert strafvermindering op. Verdachten worden juridisch gezien beloond voor het verliezen van hun zelfbeheersing.

Impulsiviteit wordt beloond
Een berekenende dader is volgens het Nederlandse rechtssysteem fouter dan een dader die uit een impuls handelde. Dit is merkwaardig. Alles in onze cultuur is er op gericht om mensen zelfbeheersing aan te leren. We hebben meer sympathie voor een dronkelap die iemand doodrijdt of iemand in elkaar slaat, dan voor een jarenlang mishandelde vrouw die zorgvuldig een moord op haar gewelddadige echtgenoot beraamt en uitvoert. Het is zelfs nog erger. Als een alcoholistische of tirannieke huisvader in een vlaag van drift zijn vrouw doodslaat, krijgt hij een lagere straf, dan als deze vrouw het recht in eigen hand neemt om zo te ontsnappen aan de jarenlange mishandelingen; als ze om haar gezin te beschermen, het recht in eigen hand neemt.In dit geval wordt zelfverdediging niet als verweer geaccepteerd, immers ze heeft wekenlang haar misdaad voorbereid (bijvoorbeeld om aan een vuurwapen te komen).

Het alternatief: het motief van de misdaad de strafmaat laten bepalen
Iemand die lukraak in een moordmachine verandert is een gevaarlijk projectiel dat je het liefst zo lang mogelijk in verzekerde bewaring wilt hebben. Ook het misbruik van alcohol of andere harddrugs is geen geldig excuus om een lagere straf uit te delen. Het is daarom beter te kijken naar wat de redenen voor de verdachte zijn of waren om de misdaad uit te voeren. Was sprake van een situatie van overmacht? Kon de verdachte niet anders? Hoe groot is de kans op herhaling? Als een verdachte redelijkerwijs geen andere uitweg meer had dan door middel van een berekende zware misdaad een bepaalde zeer ernstige situatie op te lossen, moet mijns inziens een lagere strafmaat worden gehanteerd dan voor een gewelddadige dronkenlap die iemand in blinde drift doodslaat.

Veel onderzoekers doen hersenonderzoek aan ratten. Zal hiermee een geheugenprothese ontwikkeld kunnen worden?

Geheugen uitschakelen met een druk op de knop

2 reacties / Maatschappij, Wetenschap / Door / 18 juni 2011

Zet de schakelaar aan en de ratten onthouden. Zet de schakelaar uit en de ratten vergeten, aldus Theodore Berger van de afdeling Biomedische Techniek van de USC Viterbi School of Engineering. Komt er nu een geheugenprothese, of gaat de geheime dienst hier misbruik van maken?

Hersenspoelen
Het is een huiveringwekkende scène van George Orwell’s boek 1984. De hoofdpersoon, Winston, wordt in een heropvoedingskliniek door middel van een schokje ‘verlost’ van herinneringen die de dictatuur niet aanstaan. Gelukkig bleken Orwells sombere voorspellingen niet uit te komen. De Sovjetunie viel uiteen, de westerse wereld (en het grootste deel van de rest van de wereld) zijn nu vrij en er zijn nog maar een handjevol dictaturen over: China, Noord-Korea, Myanmar, Sudan, Saoedi-Arabië en Iran, bijvoorbeeld. Maar toch. De techniek is sinds Orwell zijn boek in 1948 publiceerde, flink voortgeschreden. Waarschijnlijk zal een dictatoriaal regime smullen van deze nieuwe ontdekking.

Herinneringen uit- en aanschakelen op commando

Veel onderzoekers doen hersenonderzoek aan ratten. Zal hiermee een geheugenprothese ontwikkeld kunnen worden?
Veel onderzoekers doen hersenonderzoek aan ratten. Zal hiermee een geheugenprothese ontwikkeld kunnen worden?

Berger is de hoofdauteur van een artikel dat wordt gepubliceerd in het Journal of Neural Engineering. Zijn team werkte samen  met wetenschappers van Wake Forest University. Hierbij bouwden ze voort op recente ontdekkingen over de functie van de hippocampus en de rol daarvan bij leren. De hippocampus is een hersengebied dat de linker- en de rechter hersenhelft met elkaar verbindt.

In het experiment lieten de onderzoekers ratten een taak leren. Als ze twee hefbomen in de juiste volgorde overhaalden, kregen ze een beloning. Het team stelde vast in welke delen van de rattenhersenen impulsen ontstonden met behulp van elektroden in de hersenen. Twee onderdelen van de hippocampus, bekend als CA3 en CA4,  vertoonden veranderingen in hun activiteit. Al eerder was bekend dat tijdens het leerproces de hippocampus korte-termijn geheugen in lange-termijn herinneringen omzet.

“Geen hippocampus,” aldus Berger, “betekent geen lange-termijn geheugen maar nog steeds korte-termijn geheugen.” CA3 en CA1 werken samen om lange-termijn herinneringen op te slaan, liet eerder onderzoek zien.

Deze nieuwe geheugentechniek is zo krachtig dat geheime diensten zeer geïnteresseerd zullen zijn.
Deze nieuwe geheugentechniek is zo krachtig dat geheime diensten zeer geïnteresseerd zullen zijn.

In een spectaculaire demonstratie blokkeerden de onderzoekers de normale neurale interacties tussen de twee gebieden met een farmacologisch actieve stof. De eerst getrainde ratten toonden niet meer het lange-termijn geleerde gedrag.

“De ratten wisten nog steeds dat ze eerst links moesten indrukken, dan rechts en andersom,” aldus Berger. “En ze wisten ook nog steeds in het algemeen dat ze hendels over moesten halen voor water, maar ze konden zich alleen vijf of tien seconden herinneren of ze links of rechts hadden ingedrukt.”

Geheugenprothese
Het team ging verder en ontwikkelde een kunstmatige hippocampus: een systeem dat het interactiepatroon tussen CA3 en CA1 kon dupliceren. En inderdaad: het lange-termijn geheugen keerde terug bij de farmacologisch geblokkeerde ratten toen het team de elektronica activeerde die de functie van CA1 en CA3 overnam.  Ook liet het team zien dat als de neuroprothese in dieren met een normaal functionerende hippocampus werd geïmplanteerd, het toestel in feite het geheugen van normale ratten kon versterken. Met andere woorden: een geheugenprothese. Voor ratten, althans.

De volgende stap volgens Berger en Deadwyler zullen  pogingen zijn om de resultaten met ratten in apen te herhalen. Het doel is uiteindelijk geheugenprotheses te ontwikkelen die menselijke slachtoffers van de ziekte van Alzheimer, beroerte of hersentrauma  kunnen ondersteunen.

Laten we hopen dat deze krachtige techniek inderdaad alleen voor dit menslievende doel gebruikt wordt en niet om bijvoorbeeld extreme herinneringen in Manchurian Candidates te plaatsen…

Bronnen:

1. Berger et al., A Cortical Neural Prosthesis for Restoring and Enhancing Memory, Journal of Neural Engineering (2011).
2. Restoring Memory, Repairing Damaged Brains, USC News

De islamitische wereld scoort laag wat betreft menselijke ontwikkeling.

Allah in de bankschroef

20 reacties / Filosofie, Misvattingen / Door / 4 juni 2011

Als er een almachtige god is, waarom is er dan lijden in de wereld? Waarom sterven er zo veel mensen aan dodelijke ziekten, waarom sterven mensen überhaupt op de meest mensonterende wijzen, zoals de ziekte van Alzheimer of ziekten waarbij ze langzaam wegteren? Het antwoord is niet prettig. Als eerste deel in deze serie: Allah in de bankschroef.

God wetenschappelijk testen
Jezus heeft gezegd: aan de boom kent men de vruchten, aan de vruchten kent men de boom. Een doorleefde uitspraak van een wijze man, van wie de woorden ook nu na tweeduizend jaar nog niets aan relevantie hebben ingeboet.

Door diverse religieuze groepen worden er uitspraken over de aard van God gedaan. Zo zou God in zijn diverse incarnaties goed zijn, rechtvaardig en vooral zijn aanbidders helpen.
Dit zijn uiteraard net als wetenschappelijke uitspraken, testbare vooronderstellingen. Er zijn experimenten of data-analyses denkbaar om vast te stellen of er een goedwillende almachtige god bestaat. Ook hier geldt dat de wetenschap de ruimte voor religie steeds meer inperkt.

Allah, volgens de islamieten
Islamieten geloven minder sterk in de vrije wil van de mens dan christenen. Hiermee brengen ze zichzelf uiteraard nog meer in de problemen. Ze lossen dit op door hun godheid Allah onpeilbaar en onbegrijpelijk te noemen. Uiteraard is dit een zwaktebod, maar zelfs deze hypothese kan in de bankschroef worden gezet, want Allah is zo vriendelijk geweest een (volgens islamieten) duidelijk en onaantastbaar meesterwerk op aarde neer te laten dalen: de koran.

Hun god Allah is, als we de koran onder de loep nemen, een naar moderne eenentwintigste-eeuwse maatstaven almachtige, nogal kleingeestige en jaloerse tiran die er geen been in ziet om ongehoorzame steden in hun geheel om te keren of te bedelven onder woestijnzand. Een kind van drie met de macht van een god, zeg maar. Hij besteedde veel aandacht aan het ontwerpen van allerlei sadistische straffen, zoals duivelskoppen die ongelovigen van binnen opvreten en poelen van vloeibaar vuur. Hij blijkt er een merkwaardig genoegen in te scheppen als mensen vijf keer per dag rek- en strekoefeningen uitvoeren richting een kubusvormig gebouwtje in een stoffige woestijnstad, terwijl ze steeds dezelfde teksten prevelen.

Erg dol op vrouwen is Allah niet. Hij ziet ze als een beloning voor gehoorzame mannelijke volgelingen. Ze moeten altijd klaarstaan om geneukt te worden door zijn dienaren en zwanger te worden van nieuwe islamitische strijders. De vrouw als zoontjesfabriek, zo omschreef Ayaan Hirsi Ali dit kernachtig. In de islamitische hemel mogen ze toekijken terwijl manlief, die de seksdrift van honderd normale mannen heeft gekregen, zich uitleeft op de zogenaamde hoeri’s, een soort geavanceerde seksrobots. Geen wonder dat deze blijde boodschap erg populair werd onder veel mannen.

Twee toetsbare nulhypotheses over Allah
Islamieten maken onderling de nodige ruzie over wat Allah precies wil, wat niet verwonderlijk is als je bedenkt dat hij maar één zogeheten laatste boodschapper heeft gestuurd en allerminst vaststaat wat deze boodschapper nu precies heeft gezegd.
Wel zijn ze het eens over de volgende dingen.

  • Allah is almachtig
  • Allah is rechtvaardig (wat je kan vertalen als: consequent)
  • Allah beloont de gelovigen al naar hun geloof (al stelt hij ze soms op de proef)
  • Allah straft de ongelovigen met armoede

Als Allah almachtig en consequent is, betekent dit dat de gehele wereld door Allah wordt bepaald.
We kunnen op grond van de islamitische geschriften dus een aantal redelijke werkhypotheses, H0n, over Allah opstellen.
H01. Allah beloont zijn aanhangers naarmate zij meer de ge- en verboden in de islamitische heilige schriften (koran en hadith)  in praktijk brengen met als corollair: Allah bestraft zijn aanhangers naarmate zij deze ge- en verboden minder in praktijk brengen.
H02. Islamieten moeten rijker en welvarender zijn dan kafirs.

De Human Development Index-toets
Een redelijke stelling lijkt, dat als hypotheses H0 1 en H02 kloppen, islamieten en de inwoners van islamitische landen een prettiger leven zullen leiden dan niet-islamieten of minder praktiserende islamieten. Volgens de VN is de Human Development Index(HDI) van alle landen in de wereld de best denkbare maat om deze levenskwaliteit vast te stellen. Bij de totstandkoming hiervan was Nobelprijswinnaar Amartya Sen en de Pakistaanse islamiet Mahbub Ul Haq, in het islamitische Pakistan als volksheld vereerd, betrokken. We kunnen dus gevoeglijk aannemen dat deze index niet bevooroordeeld is tegen islamieten.

Een redelijke nulhypothese lijkt dus dat deze HDI hoger is in streng-islamitische landen dan in minder streng-islamitische landen en hoger is in islamitische landen dan in niet-islamitische landen.

We komen dus op de volgende, gespecificeerde aangescherpte nulhypotheses.

H01. Het meer in de praktijk brengen van islamitische regels moet leiden tot een hogere HDI.
H02. Islamitische landen kennen een hogere HDI dan niet-islamitische landen.

Het antwoord hierop is in de volgende grafiek te vinden.

De islamitische wereld scoort laag wat betreft menselijke ontwikkeling.
De islamitische wereld scoort laag wat betreft menselijke ontwikkeling.

De resultaten zijn onthullend. Van de twintig landen met de hoogste levenskwaliteit is er niet een land islamitisch. De hoogste scores zijn van Brunei(32), Qatar(37) en de Verenigde Arabische Emiraten(38), die werkelijk uitpuilen van de olie.

Afghanistan, dat één van de strengste islamitische wetgevingen ter wereld kent, scoort ook vrijwel het laagste als het gaat om menselijke ontwikkeling. Het fundamentalistische Pakistan scoort aanmerkelijk lager dan het hindoeïstische buurland India, dit ondanks miljardensteun uit de Verenigde Staten. Het fundamentalistische Saoedi-Arabië scoort redelijk hoog, net als aartsvijanden Libië en (in mindere mate) Iran. De reden is de overvloedige olie in deze landen, waardoor de bevolking een goede opleiding kan genieten. Maar zelfs met deze enorme olierijkdom scoort het door islamieten intens gehate Israël met positie 15 veel beter dan alle andere landen in het Midden Oosten. Tsjechië en Nederland, de meest atheistische landen ter wereld, doen het indrukwekkend goed met scores van 28 en 7.

De welvarendste gebieden met de beste levenskwaliteit blijven Europa, Noord-Amerika en Japan. In deze landen vormen islamieten een kleine minderheid. Kortom: De nulhypotheses zijn overtuigend verworpen.

Interessant
God, een onhoudbare hypothese

Adbusters is een online actiegroep die zich verzet tegen de hersenspoeling door reclame.

De hersenhandel

4 reacties / Filosofie, Ideeën en techniek / Door / 3 juni 2011

Elke keer dat er miljoenen worden neergeteld voor een merk, wordt er in feite gehandeld in het denken van miljoenen mensen. Ethisch kan je daar vraagtekens bij stellen.

Adbusters is een online actiegroep die zich verzet tegen de hersenspoeling door reclame.
Adbusters is een online actiegroep die zich verzet tegen de hersenspoeling door reclame.

Reclame is hersenspoeling
Bedrijven en fabrieken bestaan tegenwoordig allang niet meer uit alleen productielijnen en gebouwen. Het belangrijkste bezit van veel bedrijven is de bekendheid van een bedrijf of een product. Adverteerders geven vaak het grootste deel van hun geld uit aan marketing. Een bedrijf als Nike besteedt veel meer geld aan reclame dan aan het laten fabriceren van de sportschoenen in kwestie. Die waarde bestaat uit een collectief goed: de mate waarin het bedrijf er in is geslaagd de neuronen te kapen van het publiek.

De voortdurende strijd om aandacht, om hersencapaciteit dus, is kenmerkend voor de moderne economie. Er worden steeds driestere manieren uitgedokterd om toch maar voldoende ruimte te veroveren in de mentale wereld van potentiële en actieve klanten. Er worden vooral in de VS maar nu ook steeds meer in Nederland, veel rechtszaken gevoerd om echte of vermeende reputatieschade. Is dit wel ethisch? In feite handel je in iets dat in de breinen van anderen aanwezig is. Stel dat je als persoon besluit bijvoorbeeld Nike een opgeblazen marketingwindbuil te vinden en liever de schoenen van de toeleverancier wilt kopen. Ben je dan ook strafbaar?

Naar verwachting zullen er steeds meer nieuwe methoden komen om mensen over te halen een bepaald product of dienst te kopen. Zo is het nu al mogelijk in enkele bijzondere gevallen gedachten af te leiden uit hersengolfpatronen. Misschien is het ooit mogelijk om door een vorm van hersenmanipulatie in mensen die voorbij een winkel lopen, de impuls in te planten om naar binnen te lopen.

Push-marketing verdringt kwaliteit
Weliswaar kunnen we dankzij reclame gratis televisie kijken, maar er gaat heel veel geld zitten in reclame en minder in productontwikkeling. Zelfs een matig product kan toch goed worden verkocht, als de reclamecampagne maar goed genoeg is. Aan de andere kant zal een zeer goed product waar het reclamebureau voor blundert, geen marketingkansen hebben. Hoewel er gevallen bekend zijn van mond-tot-mond reclame die zelfs nauwelijks geadverteerde producten toch zeer populair maakte. Dat laatste heeft dan weer meer te maken met het grote wantrouwen dat mensen steeds meer ten opzichte van reclame krijgen.

Vergroving van de leefomgeving
Het gevolg is een soort wapenwedloop tussen steeds wantrouwiger consumenten en steeds schreeuweriger en doortrapter reclamecampagnes. Voor gevoelige mensen is reclame ook erg opdringerig. Het netto effect is dat de leefomgeving steeds verder vergrooft, mensen steeds verder afstompen. Misschien moet het mogelijk worden om als consument alleen reclame met een bepaald niveau van subtiliteit te ontvangen op bijvoorbeeld de tv. De impliciete filtering die nu met doelgroepmarketing wordt gebruikt, werkt bij algemene programma’s als het acht uur journaal niet.

Onderling vertrouwen is essentieel voor een samenleving als geheel.

Meer welvaart door meer vertrouwen

1 reactie / Maatschappij, Nederland / Door / 30 mei 2011

In high-trust maatschappijen worden mensen veel sneller rijk dan in een land waar iedereen elkaar wantrouwt. De dominee helpt dus de koopman. Hoe komt dat?

Onderling vertrouwen is essentieel voor een samenleving als geheel.
Onderling vertrouwen is essentieel voor welvaart.

Meer vertrouwen neemt economische weerstanden weg
Uit wetenschappelijke onderzoeken blijkt keer op keer dat in een land waar de mensen elkaar vertrouwen, de welvaart veel sneller toeneemt. Dat komt omdat de essentie van economie, uitwisseling is. Als je elkaar vertrouwt, zal je veel sneller goederen en diensten uitwisselen dan als je denkt dat je handelspartner je gaat bedonderen. In het tweede geval ga je veel moeite steken in allerlei juridische beschermingsconstructies en duurt het veel langer voor je iets koopt of verkoopt.Dat is ook de reden dat in derde-wereldlanden met veel corruptie, zakendoen heel veel tijd kost. Je moet als zakenman je zakenpartner eerst zeer goed leren kennen voor je hem voldoende vertrouwt. Je hebt daardoor maar weinig uitwisselingen en de handel stagneert.

Leuk voor incassobureaus en advocaten, maar economisch gezien zijn dit allemaal verliesposten. Ze zorgen er namelijk voor dat de transactiekosten stijgen, terwijl je er niets van terug ziet. Tenzij je een advocaat bent uiteraard. Daardoor wordt er minder (of zelfs helemaal niet) gehandeld en komt de virtueuze cirkel (zichzelf versterkende positieve feedbackloop) stil te liggen.

Dit is ook de reden dat de economie het in high-trust samenlevingen als Zweden erg goed doet, hoewel de belastingen hier tot de hoogste ter wereld behoren. Klaarblijkelijk weegt de hoge mate van wederzijds vertrouwen op tegen de hoge belastingdruk, waardoor een uitgebreid stelsel van sociale voorzieningen wordt bekostigd.

Ideeën om het onderlinge vertrouwen te vergroten
Wil de overheid de economie stimuleren, dan is het dus veel slimmer om in plaats van miljarden in allerlei projecten te pompen, er voor te zorgen dat het vertrouwen van mensen in elkaar groter wordt. Een goed begin is bijvoorbeeld er voor zorgen dat de wetten worden gehandhaafd en dat oneerlijkheid hard wordt aangepakt. Dit geldt ook voor corruptie. Op dit moment kunnen oplichters vaak jarenlang hun gang gaan voor ze tegen de lamp lopen omdat de politie dit geen prioriteit geeft. Dom en een bewijs van incompetentie. Dit is namelijk uiterst schadelijk voor de economie. De slachtoffers van oplichters zullen zich de volgende keer wel twee keer bedenken voor ze weer met iemand zaken doen en ook anderen over hun ervaringen vertellen. Willen de dienders oplichters niet harder aanpakken, dan moet de politiek maar ingrijpen en wat koppen laten rollen. Wat extra politiecapaciteit of een task force om oplichters aan te pakken, kost maar weinig geld. Ook moeten daders niet anoniem blijven.

De boel bij elkaar houden werkt economisch gezien ook goed. De economie groeide het hardst tijdens de paarse kabinetten, toen politieke tegenstanders samenwerkten in een kabinet en het CDA, wat tot dan toe altijd geprofiteerd had van de politieke verdeeldheid, buitenspel kwam te staan. Aan deze periode kwam een einde door de integratieproblemen met islamieten. Een aantal van hen heeft het hoge vertrouwensniveau in de Nederlandse samenleving op ernstige wijze misbruikt. Datzelfde geldt voor de bestuurlijke elite, die zichzelf op schaamteloze wijze verrijkt. Hierdoor verminderde het onderlinge vertrouwen in de bevolking, waardoor Nederland een moeilijke tijd tegemoet ging. Ook laaide hierdoor de verdeeldheid tussen links en rechts weer op. Dit is jammer. Hopelijk worden deze twee problemen nu eindelijk doortastend aangepakt.

Interessant
What destroys societal trust? – Tziporah Heller
The downside of difference – The Australian