geldcreatie

Hoe ontstaat geld?

24 reacties / Analyses, Economie / Door / 8 februari 2013

Het onderwerp van geldcreatie door private banken en het gevaar hiervan is hier al veelvuldig aan bod gekomen. Hier nog een keer een artikel erover omdat het nu ook eens gezegd wordt door een topman uit het bankwezen zelf. Het origineel van dit artikel is te vinden op Hoe ontstaat geld? – een interview met Peter Blom, directievoorzitter Triodos door .

——

Money Er is teveel geld op aarde.

“Ja, dat is ook zo.”

Als er teveel geld is, hoe ontstaat dat dan? Gangbare economen zeggen, er wordt ook teveel gespaard door mensen. Hoe breng je evenwicht tussen de hoeveelheid geld die er is en de hoeveelheid goederen die circuleert?

“Voor mij zijn zulke vragen ook een worsteling.”

Edy de Munck komt met het voorbeeld van de vier bankdirecteuren die elkaar elk een miljard lenen. Er is vier miljard omzet geboekt maar eigenlijk is er niets gebeurd.*

“Economisch is het niet zo relevant dat dat gebeurt. Die virtuele economie verhoogt de balans. Maar zolang er in de reële economie maar niets gebeurt met dat feit, is er niet zoveel aan de hand. Het probleem zit hem veel meer in de geldschepping, het feit dat gewone banken, ook de Triodos Bank, geld kunnen scheppen. Geldscheppen wordt relevant als je daar in de reële economie iets mee doet. Als je het alleen maar aan een andere bank leent en je leent het weer terug, zoals de Japanse banken in het verleden deden om de balans te verhogen, dan bouw je dat voor 1 januari op en na 1 januari weer af en economisch is dat niet zo relevant.”

Kun je uitleggen hoe het geldscheppen werkt?

“In dit verband moet je alle banken zien als één bank. Dus ABN Amro, ING en ook wij zijn één bank en alle burgers en bedrijven hebben een rekening bij die ene bank. Nu komt iemand naar ons toe die krediet wil hebben, om daar iets voor te kopen. In de rekening-courant van die persoon creëren wij een tegoed. Hij mag 100.000 euro gebruiken voor uitgaven, aan bijvoorbeeld computers. Dus zodra hij die koopt, dan maken wij het geld over naar de computerfabrikant, die ook weer een rekening bij ons heeft. Dus op dat moment creëren wij, door een krediet te geven aan een klant 100.000 euro aan geld wat dan gebruikt gaat worden in de reële economie omdat er een computer mee wordt aangeschaft. Dat is in essentie geldschepping. (…) Het creëren van een tegoed op een rekening courant (van een lener, red.) is eigenlijk een afspraak. Wij vertrouwen jou, op basis van je ondernemersvaardigheden, je toekomstige inkomsten, een onderpand, en we geven krediet. Dat was er eerst niet en wordt in feite verstrekt –zo zou het althans moeten zijn- op basis van de verwachte waardecreatie waaruit de aflossing en rente betaald kunnen worden. Dat is het geldscheppingsproces. Sparen is eigenlijk geldvernietiging. Iedereen die geld spaart bij een bank, onttrekt daarmee geld aan de economie, aldus de standaard monetaire theorie. Dus het is het saldo van kredietverlening minus het geld dat gespaard wordt, dat is wat er in de economie aan geld wordt toegevoegd. Wij – als samenleving, omdat we de banken dat toestaan – hebben veel meer krediet verstrekt dan dat er werd gespaard. Als er evenveel krediet wordt verleend als dat er gespaard wordt, wordt er geen nieuw geld geschapen. Je creëert geld als je een krediet verleent waar geen spaargeld tegenover staat.”

En daar is een verhouding tussen, toch, de hoeveelheid spaargeld die jullie moeten hebben…

“De enige factor die eigenlijk beperkend werkt op de kredietverlening, is het vereiste eigen vermogen dat een bank moet aanhouden tegenover krediet, de zogenaamde BIS-ratio. Hoeveel vermogen je moet hebben om krediet te kunnen verlenen. De “leverage”-factor*, zal ik maar zeggen, is cruciaal. Die was heel hoog, en die zijn ze omlaag aan het brengen. Dat heeft een remmende werking op de kredietverlening. En nu is de volgende vraag, wat zou nu de basis moeten zijn van de geldschepping? Welke leverage is aanvaardbaar? en is het alleen een getal of moet je ook veel preciezer gaan kijken naar waar het geld voor wordt aangewend?”

Misschien kunnen we dit meteen inweven: wat is nu de verhouding tussen de commerciële bank die geld schept via kredietverlening en tussen de centrale bank die het monopolie heeft op het drukken van geld?

“Geld drukken wordt eigenlijk steeds minder relevant. Maar de centrale bank kan wel tegoeden creëren voor jou, en kan zorgen dat er meer geld in omloop komt. Die staat achter de primaire banken en is een factor die, als de geldschepping door kredietverlening ergens stokt, via meer liquiditeit in de markt, dat alles door loopt. Dat is hun primaire functie geworden. Vroeger ging geldschepping veel meer via het drukken van bankbiljetten, maar nu veel meer door kredietverlening. Dat is een verschuiving. Dat vindt plaats in de markt en is veel moeilijker te controleren. Centrale banken hebben steeds meer de functie van een “lender of last resort” voor de banken. Dat zie je nu ook gebeuren, maar ook andersom, interessant genoeg. Centrale banken dienen nu als zekere parkeerplaats voor banken. Banken, ook Triodos, hebben overschotten neergezet bij de ECB. Banken hebben limieten aan hoeveel geld ze bij andere banken mogen neerzetten. Dat heeft te maken met risicospreiding en is ook heel goed. Maar op een gegeven moment heb je meer geld dan je bij banken neer kan zetten en dat zetten banken dan bij de ECB neer. Dan heb je de banken die in deze markt te weinig spaargeld kunnen ophalen, die dan bij andere banken terecht moeten maar van hen te weinig geld kunnen krijgen van andere banken, vanwege de limieten. Die markt zit nu vast. Omdat banken zich afvragen: hoe zitten jullie in Griekenland, in Italië? Wij willen eigenlijk geen “exposure” (vordering, red.) op jullie hebben. De ECB is dan waar banken heen kunnen om op basis van onderpand, portefeuilles, liquiditeit te krijgen. Dus hier zie je ook dat de ECB een veilige haven is voor banken die geld willen plaatsen en elkaar niet vertrouwen, maar voor andere banken om geld op te nemen. De functie van achtervang en zekerheidsbieder is veel meer hun huidige functie van centrale banken dan wat ze vroeger deden: opereren in de markt, schatkistpapier opkopen of uitgeven enz. Dat laatste doen ze nu veel minder. Het is nu veel meer een liquiditeitsbuffer voor banken geworden. Daar hebben ze absoluut een nuttige functie. Maar nu even weer terug naar geldschepping: dat is dus helemaal verschoven naar de markt. Banken zijn als gewone ondernemingen gaan fungeren en zijn gaan zoeken naar hoe ze nog meer “leverage” kunnen toepassen bij de kredietverlening. Want meer leverage betekent meer winst maar ook meer risico. Die leverage-ratio’s zie je dus oplopen in de loop der jaren.”

Nu komen we dus eigenlijk op het punt: hoe ontstaat dan het teveel aan geld? Banken zijn commercieel en willen zoveel mogelijk uitlenen…

“Ze brengen steeds meer geld in de economie. Maar ze doen dat niet zoals centrale banken dat vroeger deden vanuit een standpunt wat een goede verhouding is tussen de monetaire sfeer en de reële sfeer. (…) De banken hebben gewoon gedacht: jongens, daar zit muziek in, we gaan nog meer “leveragen”. Politici denken van: als de banken geld in de economie brengen dan gaat de economie lekker draaien, daar houden mijn kiezers van. Door het verlagen van de rentes hebben ze dat ook enorm aangewakkerd. Want elke keer dat je de rente verlaagt, is er weer meer ”leverage” mogelijk. Zo ontstaat er dus steeds meer geld. En normaal en volgens de theorie zou dat door inflatie worden gecorrigeerd, het oude idee, maar wat blijkt nu: er ontstaat een aparte geldmarkt, een virtuele markt, die zichzelf in stand houdt. Vroeger werd eigenlijk veel vaker gecheckt door de reële economie van: klopt dit nog wel. Als er teveel geld kwam, dan krijg je inflatie en daar houden mensen niet van. Dan gingen ze naar de overheid, die zei van dat moeten we bestrijden, en dan ging de centrale bank zorgen dat de referentie rentes omhoog gingen en er minder geld in omloop kwam. Zo bestrijd je inflatie. Het blijkt dat die relatie er niet meer zo direct is. Soms ontstaat er zo’n spanning tussen de geldeconomie en de reële economie dat er een ontlad

ing volgt, bijna als een blikseminslag. Dat zijn die crises die we nu zien. Die maken het bewustzijn wakker van hé, er moet wel een relatie zijn met de reële economie, en dat gaat nu veel meer crisis-matig en minder geleidelijk via het inflatie-mechanisme.”

De reële economie is de economie van goederen en diensten waar behoefte aan is…

“Ja. De reële economie heeft ook een ontwikkeling doorgemaakt. We gaan hierbij over de grenzen van wat de planeet aankan. Ook daar is sprake van leverage, maar dan op de regeneratiecapaciteit van de planeet. Daar ligt de koppeling met het duurzaamheidsvraagstuk. Vroeger was de oplossing steeds: we moeten meer consumeren. Dat werkt niet meer. Dat werkt nog wel in Azië, en wellicht in Afrika en Zuid-Amerika. Die zijn nog arm en die kunnen nog door kredietverruiming de bestedingen en daarmee de economie laten groeien in reële termen. Maar het mondiale probleem is dat de aarde dat niet meer aankan. We kunnen straks de spullen niet meer produceren. De reële economie kan daarom de problemen van de monetaire geldschepping, die steeds groter worden, niet meer oplossen. Dus de verdiencapaciteit van de reële economie is niet groot genoeg meer om de boost aan geld dat rendement moet maken… om dat op te brengen. Je ziet alle beleggers zich steeds vaker achter de oren krabben: waar kunnen we überhaupt nog rendement maken?”

Dus aan de ene kant heb je steeds meer geld, en dat dwingt om steeds meer te produceren omdat dat geld waarde zoekt….

“Precies. Omdat er wel rendement gemaakt moet worden en men zich steeds onzekerder voelt over de virtuele rendementen, de virtuele geldmarkt.”

Dat hangt ook samen met het gegeven dat het een illusie is, het voorziet niet in een behoefte…

“De blikseminslagen zullen steeds vaker komen. Omdat men merkt: we kunnen wel denken dat we met die producten geld maken, maar we maken daar eigenlijk helemaal geen geld mee.”

Bovendien is geld op zichzelf niks. Je kan geld verdienen door een stuk land te kopen en het een tijdje later weer te verkopen. Maar dan is er niets gebeurd. Je hebt niets toegevoegd aan de samenleving.

“Dat is een moreel vraagstuk. In een individueel geval kan dat wel degelijk geld opleveren, omdat de waardering hoger is. Maar als je het macro-economisch bekijkt, dan zie je dat er weliswaar nog gebieden op aarde zijn waar mensen een koopkrachtige vraag kunnen ontwikkelen, maar dat die vraag niet meer op een ouderwetse manier kan worden ingevuld, namelijk met nog meer mijnbouw, nog meer intensieve landbouw. Dat kan de aarde gewoon niet meer aan. De factor natuur zet daar een streep. Die zegt: het gaat gewoon niet meer zo. Zo’n situatie hebben we niet eerder gehad, en daarom kan je de huidige crisis niet vergelijken met vorige crises, ook niet met de ‘New Deal’ van Roosevelt. Je kan niet zeggen: deze is erger dan de vorige. Deze is volstrekt nieuw in zijn aard, omdat de factor natuur nu meespeelt: het feit dat er nu zoveel meer mensen zijn die een bepaalde ‘way of life’ opeisen. Daar zit een fundamentele spanning die we niet kunnen oplossen. Dat kunnen we dus ook niet oplossen met nog meer geldschepping, nog lagere rentes, en hopen dat er ergens weer groei ontstaat. Want dat model hoort bij de twintigste eeuw, niet bij de eenentwintigste. Dat is gewoon over en uit.”

Dus? Wat is volgens jou de oplossing?

“Dat is niet zo simpel te zeggen omdat het samenhangt met allerlei ontwikkelingen waar de mensheid doorheen gaat. De oplossingsrichting, zoals ik die zie, is dat je geldschepping veel meer koppelt aan de draagkracht van de aarde. Daar zijn interessante gedachtes over. Dat zou de nieuwe ‘benchmark’* moeten zijn. Vroeger werd geldschepping verantwoord door goudvoorraden, later de dollar en nu door een verwachte permanente economische groei. we zijn het maken van schulden steeds normaler gaan vinden want dat gaan we straks allemaal terugverdienen omdat groei normaal is. Dat was de naoorlogse periode, en dat was ook terecht, want er moest ook heel veel gebeuren en er was ook heel veel groeipotentie. Dan kan je geldscheppen zoals we dat gedaan hebben ook best verantwoorden. Maar dat kan niet meer en dus moet je een nieuwe ‘benchmark’ vinden. De ‘benchmark’ is dus niet meer materiële groei in de toekomst, maar wat kan de aarde dragen aan reële economie en hoeveel geld heb je nodig om die economie te laten draaien. Banken moeten zich afvragen op welke manier zij hun geldscheppende potentie inzetten en of dat in evenwicht is met de economie in samenhang met wat de aarde qua duurzaamheid kan dragen. Dat moet de vraag aan banken zijn. Het is niet meer een blinde geldscheppingsmogelijkheid, het moet steeds in relatie worden gebracht met de reële economie en met de draagkracht van de aarde. En daarvoor moeten we nieuwe methodieken, nieuwe dialogen met consumenten en producenten ontwikkelen. Ik merk ook wel dat economen daar open voor staan. Zij zeggen ook dat we een andere ‘benchmark’ nodig hebben. Dat vrije geldscheppen kan niet meer, dat is onbeheersbaar geworden en dus moeten we een andere ratio ontwikkelen. En die ratio zitten niet in Basel III, om maar even die term te gebruiken, dat gaat nog heel erg uit van eigen vermogen: meer eigen vermogen remt de kredietverlening. Dat is al een stap in de goede richting, want daarmee heb je wel een remmende factor. Maar het is nog steeds een denken in term van de markt: als we het maar moeilijker maken zal het minder gebeuren. En de volgende stap, daarmee worstelen de economen en daarbij heb je oude en nieuwe denkers. De vraag is: hoe kunnen we een nieuwe relatie leggen tussen het geldscheppende vermogen van banken en de draagkracht van de planeet en de reële economie die daarvan afhankelijke is. Dat is het vraagstuk.”

En niet het vraagstuk dat er tegen geld reële economische waarde moet staan?

“Dat zeg je daarmee eigenlijk wel. Want zodra je dat gaat koppelen, dan zal je zien dat een bank zichzelf heel anders gaat inrichten.”

Maar dat betekent ook dat je niet meer geld gaat verdienen met de handel in aandelen of grond.

“Nee, want daar mag je dan geen geldscheppende capaciteit meer voor gebruiken. Dat je nog een soort liquiditeitsfunctie vervult, is voor dit vraagstuk niet zo relevant maar overigens wel belangrijk. Dat kan altijd gebeuren, dat je een soort olie in de machine hebt en dat je dat als bankwezen moet verzorgen. Dat zit bijna op het niveau van koopgeld: soms heeft de een wat over, en de ander wat tekort. Dat is allemaal korte termijn. Maar de echte geldscheppende functie van banken, die een enorme boost heeft gegeven aan de economie de afgelopen 30 jaar, daar is een grens aan gekomen. Je hebt misschien gehoord dat Bernanke zei: ik zet de rente heel laag en dat doe ik tot 2013. Hij gaf daarmee een signaal af dat hij geen instrumenten meer heeft om maximaal te leveragen. This is my final offer. De rente wordt extreem laag, de leverage wordt extreem groot daardoor, en hij zei daarbij ook nog eens: ik doe dit tot 2013. Daarmee geef je als centrale bank zo’n beetje alles uit handen. Je kan dan nog wel geld drukken als centrale bank, dan maak je het alleen maar nog erger. Dat is een fascinerend signaal, dat een centrale bankier het zo zegt. Ik vind het ook interessant dat Trichet daar niet zomaar in meeging. De ECB heeft wat mij betreft een gezondere rolopvatting als de Fed. Er zit druk op de ECB om net als de Fed ook te gaan voor volledige werkgelegenheid, het stimuleren van de economie. Maar ik denk dat de ECB veel meer moet blijven kijken, zoals de statuten aangeven, naar de relatie tussen monetaire economie en reële economie en daar ook echt onafhankelijk in moet blijven optreden. Tot nu toe proberen ze dat tot mijn verrassing redelijk goed. Ik vind het helemaal niet zo slecht hoe ze dat hebben gedaan, maar de druk van de politici is erg groot om het wel tot een instrument van de korte termijn te maken. Het is fascinerend wat er gebeurt.”

Problemen met ons geldsysteem

81 reacties / Analyses, Economie, Maatschappij, Mensheid, Misvattingen / Door / 22 juni 2012

Nog een mooie documentaire over het banksysteem. The Positive Money beweging uit de UK kwam hier eerder al voorbij met hun film 97% owned en de presentatie die ze gaven bij de occupy London beweging. Ook deze documentaire is weer een pareltje en het lijkt dat het systeem nog idioter werkt dan eerder hier al geschets werd. Op positivemoney.org.uk/videos is een verzameling van hun interessante video`s te vinden.

Deze documentaire in 5 delen duurt 52 minuten en gaat heel concreet in op hoe het geldsysteem vandaag de dag werkt en dat er eigenlijk nog niets is gedaan om de problemen van ons geldsysteem op te lossen. Na het zien van deze documentaire is het moeilijk voor te stellen dat er nog mensen zijn die niet van mening zijn dat ons huidige geldsysteem keihard aangepakt moet worden en volledig en grondig hervormd zal moeten worden.

Deel 1:

 

Deel 2:

 

Deel 3:

 

Deel 4:

 

Deel 5:

 

Aanverwante artikelen:
-) Wanneer gaat een bank nou failliet?
-) Bewustzijn over het bankensysteem groeit wereldwijd 
-) Hoe eerlijk is ons huidige economische systeem eigenlijk?

(Op het internet hebben de lezers de macht! Zij bepalen welke informatie de wereld rond gaat! U bent zich er misschien niet van bewust, maar als elke lezer een link stuurt naar 3 geïnteresseerde personen, dan zijn er maar 20 stappen nodig om 3,486,784,401 mensen te bereiken! Wil je dat zien gebeuren? Gebruik je macht! Dit stuk mag dan ook vrij door iedereen overgenomen worden op websites, blogs, of om door te sturen aan familie, vrienden, kennisen, collega`s, politici, bankiers, economen, professoren, politie agenten, etc. graag zelfs hoe meer mensen dit weten en erover meediscussiëren hoe beter.  Zet a.u.b. wel de bron erbij zodat mensen mee kunnen doen in de discussie hieronder als ze dat willen.)

Hernationaliseer het recht op geldcreatie!

35 reacties / Analyses, Europa, Ideeën, Maatschappij, Misvattingen, Nederland, Visionaire vragen / Door / 6 mei 2012

Na al enigie tijd intensief bezig te zijn met het economische systeem proberen te doorgronden lijkt het mij telkens duidelijker te worden dat de kern van alle ellende ligt bij het feit dat het recht op geldcreatie momenteel bij private bankpartijen ligt.  En dat zij daarbij ook nog eens het monopolie op dat recht hebben. In de geschiedenis heeft dit recht lang bij overheden gelegen maar dit recht is telkens verder overgegaan naar private handen. In 1694 was het Koning Willem III van Oranje die het recht op geldcreatie overhevelde aan private bankiers in Engeland. De rest van Europa volgde snel. En in 1913, na veel strijd, lukte het deze club bankiers ook om het banksysteem  in de VS in hun macht te krijgen in de vorm van de Federal Reserve.  Als we het huidige geldsysteem zien voor wat het werkelijk is, en als we goed begrijpen wat een winsten en dus wat voor voorrecht het is om het recht/monopolie op geldcreatie in handen te hebben, dan is het volgens mij hoog tijd dat we eens gaan kijken of dat eigenlijk wel in het belang is voor het voortbestaan van de grote meerderheid van de mensen.

De bank van North Dakota laat zien dat als een staat controle heeft over het geld inplaats van private bankiers de bevolking hier veel meer van profileerd.

Ons huidige financiële systeem stelt, via geldcreatie in de vorm van schulden en daar vervolgens rente over te vragen, een kleine elite in staat om de arbeid van de hele bevolking van landen tegelijkertijd af te romen. Als dat het probleem is, dan is (een deel van) de oplossing om dit recht op geldcreatie daar weg te halen. Oftewel nationaliseer het recht op geldcreatie. Een succesvol voorbeeld van hoe dit zou kunnen werken is The Bank of North Dakota die in de VS bewijst dat een bank in overheidshanden prima functioneert. En waarbij de winsten die het recht op geldcreatie in de vorm van schulden met zich meebrengt terugvloeien naar de belastingbetaler inplaats van naar de bonussen van de zogenaamde zelfbenoemde “topbestuurders” van private banken.

Hieronder een stappenplan wat ik vond van ene Prof-knot als een eerdere reactie op een artikel hier wat in mijn ogen de spijker op de kop slaat.

—
Eigenlijk zouden we met z’n allen gewoon even goed moeten kijken hoe in het verleden landen met grote schuldproblemen die hebben weten op te lossen, denk bijvoorbeeld aan Argentinië. Wat heeft Argentinië gedaan en WAAROM? Wat kunnen we van de crisis in Argentinië leren?

Stap 1. : Nationaliseer de centrale bank van het land en zorg dat de regering de controle krijgt over de geldhoeveelheid/geldcreatie.

Stap 2. : Neem stap 1 op in de grondwet en start een voorlichtingscampagne voor het volk waarom dit zo belangrijk is.

Stap 3. : Maak de media onafhankelijk van bankiers, hoe moeilijk dit ook zal zijn. Stop de propaganda en de leugens.

Stap 4. : Zorg eerst goed voor het volk en een gezonde economie en bekijk daarna pas welke schulden je eventueel gaat terugbetalen.

Stap 5. : Veroordeel alle partijen inclusief politici die willens en wetens de boel hebben bedonderd. Als je weet dat je eigen centrale bank de boel loopt te flessen, dan heb je naar mijn idee de plicht als politici hier wat aan te doen. Doe je dit niet, dan ben je gewoon medeplichtig aan die strafbare feiten en moet je maar op de blaren gaan zitten.

Stap 6. : Zorg voor een echte democratie, het volk bepaalt.

Viktor Orban, premier van Hongarije wil het recht op geldcreatie terughalen naar het Hongaarse volk.

Kijk nu ook bijvoorbeeld even naar Hongarije.
Hongarije wil eigenlijk een truc á la Argentinië uithalen, want Hongarije wil:
– een nieuwe centrale bank oprichten die onder controle staat van de regering
– corrupte media die onder controle staan van de bankiers verbieden/beperken
– zelf bepalen welk beleid goed is voor het Hongaarse volk

Wat horen wij? Wij krijgen te horen dat premier Orban trekjes van een dictator begint te vertonen! Waarom? Omdat premier Orban niet doet wat de bankiers willen en het “verdeel & heers” spelletje van de bankiers in gevaar brengt!

Zoek voor de grap eens op hoeveel centrale banken er nog in de wereld zijn die niet onder controle staan van een heel klein clubje huichelaars, één van de laatste was de centrale bank in Libië. Direct na de eerste bombardementen is deze centrale bank opgedoekt en vervangen voor een “ECHTE” centrale bank!

Waarom betalen wij in godsnaam nog steeds rente aan commerciële banken over elke euro die banken d.m.v. 1 druk op een knop kunnen creëren?

Centrale banken zijn de “baas” over de “normale” banken, de centrale bank bepaalt dus het beleid van de bank. Wat mag de bank wel en wat mag de bank niet?

Waarom laten wij commerciële partijen het beleid van een centrale bank bepalen, zelfs nadat ze er keer op keer een zooitje van maken en de boel bedonderen?
—

Tot zover het stappenplan van Prof-knot. Goed idee of niet om geldcreatie te hernationaliseren? Ik denk dat het interessant is om de meningen van mensen op dit punt te horen.

Voor interessante achtergrondinformatie:
-) Over Libië en het ontnationaliseren van hun centrale bank
-) De wereld in Gijzeling, deel 1, 2, 3, 4 en 5
-) Documentaires: The Money Masters & the Secret of Oz
-) Wiki – The Bank of North Dakota
-) Arm door Geld (PDF)
-) Modern Day Money Mechanics (PDF)
-) Interest and Inflation free Money (PDF)

Hoe eerlijk is ons huidige economische systeem eigenlijk?

90 reacties / Europa, Mensheid, Misvattingen, Nederland, Wereld / Door / 7 maart 2012

*** Er is inmiddels een update van dit artikel verschenen. ***

Met behulp van de –geloof niets, maar probeer zoveel mogelijk te begrijpen als je kunt– strategie ben ik de afgelopen tijd druk bezig geweest om verschillende zaken van het economische systeem uit te pluizen. Dit was leerzaam, avontuurlijk en soms begreep ik opeens wat ze bedoelen met de doos van pandora. Ik deel hier graag mijn reis- en leerverslag in de hoop dat het andere mensen kan helpen om een beter begrip van het systeem te krijgen.

Hoe werkt ons huidige economische systeem?
De belangrijkste reden dat “de 99%” protesteert is waarschijnlijk omdat 99% van de mensen geen enkel idee hebben hoe het huidige economische systeem is ingericht. Bijna niemand kent de precieze mechanismen van hoe geld gemaakt wordt, door wie dit wordt gedaan, wie aan de touwtjes trekt van het geldsysteem, wat voor invloed rente heeft in een systeem, etc. “De 1%” lijkt goed van deze onwetendheid te profiteren.

Maar weinig mensen weten hoe ons huidige geldsysteem werkt. Het wordt de hoogste tijd daar verandering in te brengen.

Geld is Schuld
Geld wordt tegenwoordig gemaakt uit schuld, geld is schuld. Hiermee zijn de mensen die het recht hebben om leningen uit te geven in de vorm van schulden degenen die het recht hebben om geld te maken. Overheden produceren slechts het tastbare geld zoals de munten en briefjes. Private banken zijn in het huidige economische systeem verreweg de grootste geldscheppers. Ook de Nederlandse Centrale Bank is vanaf 1998 volledig afhankelijk van private banken om aan geld te komen.
Een veelvoorkomend misverstand is dat mensen denken dat als ze geld lenen bij een bank dat dit het spaargeld is van andere mensen. Dit klopt niet en is dus niet waar. Banken scheppen de schulden die mensen aangaan uit het niets, maar gebonden aan regels bepaald door centrale banken. Zo is het mogelijk dat zowel personen, bedrijven en overheden allemaal schulden kunnen hebben bij de bank. Nederland heeft een schuld van 400% van het BNP.  Het gaat hier over de totale schuld van overheid, bedrijfsleven en huishoudens bij elkaar. In concrete cijfers komt dit neer op 2380 miljard euro. Als we dit omzetten komt dit op een gemiddelde schuld van 143.000 euro per Nederlander.

Rente, de grote veroorzaker van verdeeldheid in rijkdom.
Dat banken geld mogen creëren is voor velen waarschijnlijk nieuw, wat dit recht echter interessant maakt is het feit dat banken rente over dat gecreëerde geld mogen vragen. Als we ervan uit gaan dat de gemiddelde rente op alle uitstaande schuld 5% is, dan verdienen de banken jaarlijks 119 miljard euro aan rentekosten aan de totale Nederlandse uitstaande schuld. Dit komt neer op 7125 euro per Nederlander. Het gemiddelde inkomen in Nederland in 2011 was 32.500 euro. Oftewel de gemiddelde Nederlander is 22% van zijn of haar inkomsten kwijt puur aan rentelasten, die allemaal naar private banken gaan. Deze rentelasten zitten in persoonlijke rentelasten over persoonlijke leningen, ze zitten berekend in producten van bedrijven die rente aan private banken moeten betalen, en het zit in de belastingen om de rente op de staatsschuld te kunnen betalen. Als je dit in tijd om zou zetten, werkt elke Nederlander van jong tot oud jaarlijks 81 dagen “gratis” voor de mensen die deze rente opstrijken. Zo wordt duidelijk dat private banken veel geld verdienen doordat ze rente vragen over geld wat ze in de vorm van schulden zelf uit het niets hebben gecreëerd. Dit verklaart hun luxe bedrijfspanden op de mooiste locaties, de goede salarissen en bizar hoge bonussen voor hun zogenaamde “topbestuurders”.

De rente die bankiers mogen vragen over het gecreëerde geld zorgt ook voor een systematisch probleem. Om dit te begrijpen moeten we terug naar het principe dat geld schuld is. Banken creëren schulden voor mensen, maar mensen moeten naast het terugbetalen van de schuld ook rente betalen over die schuld, en dat geld is nooit gecreëerd. Er is altijd meer schuld (schuld plus benodigde rente) dan dat er geld (eerder gecreëerde schuld) in het systeem aanwezig is. Dit mechanisme zorgt ervoor dat er altijd een schaarste aan geld is. En hierdoor wordt competitie tussen personen en bedrijven geforceerd door het systeem, want ze moeten proberen het geld van elkaar binnen te krijgen omdat er niet genoeg geld is in het hele systeem. Degene die niet op tijd genoeg geld van anderen weet te pakken te krijgen zal failliet gaan. En als bedrijven failliet gaan of personen niet meer hun hypotheek betalen, wie krijgt dan de daadwerkelijke waardevolle zaken in handen zoals het bedrijf of de woning? Inderdaad de banken.

Een andere fundamentele systeemfout van dit mechanisme is  dat het uitgaat van de mogelijkheid om oneindig exponentieel te kunnen blijven groeien. Het systeem moet telkens meer schulden maken, (waar telkens meer rente over moet worden betaald aan private bankiers) om de telkens groter wordende schuldenberg plus benodigde rente te kunnen voldoen want anders implodeert het systeem. En het is simpelweg niet mogelijk om oneindig te blijven groeien op een aarde met natuurlijke grenzen waar de daadwerkelijke waardevolle producten vandaan moeten komen. Doordat er systematisch gezien echter telkens meer geld nodig is dwingt het systeem de gebruikers ervan om telkens meer zaken van de aarde op een of andere manier in het geldsysteem te drukken. Oftewel langzaam maar zeker wordt op alles en iedereen een prijskaartje geplakt. En alles wat in het geldsysteem wordt uitgedrukt is mooi voor bankiers want die beginnen vanaf dat moment de rente ervan af te romen.
Faillissementen, competitie tussen mensen en uitbuiting van de aarde zitten allemaal in het systeem ingebouwd. Net als de uiteindelijke implosie van het systeem.

De lusten, risico`s en lasten van het systeem zijn daarbij ook nog eens buitengewoon oneerlijk verdeeld. Als de mensen niet langer aan hun schulden kunnen voldoen komt het bezit in handen van de banken. Als de banken failliet gaan red de politiek ze met publiek geld. Voor banken is dit dubbel cashen omdat de overheid en daarmee dus het hele volk dan nog verder in de schulden bij banken komen te staan en ze zo dus nog meer aan jaarlijkse rentelasten naar de banken moeten overdragen. In Nederland is de staatsschuld door alle reddingsacties met bijna 100 miljard omhoog gegaan. Ook hierover zal rente moeten worden betaald in de komende generaties aan private banken die onze overheden wisten te overtuigen dat deze reddingen noodzakelijk waren.

En het kan nog gekker. Bizar genoeg is het voor internationale private banken buitengewoon interessant om oorlogen te financieren. Het liefste zelfs aan zo veel mogelijk kanten tegelijk, want hoe verder nationale overheden in de schuld staan hoe meer geld zij aan rente op de uitstaande schulden verdienen. En laat oorlog nou een ideaal instrument zijn om meerdere overheden tegelijkertijd in de schulden te krijgen. Er is hierbij eigenlijk geen risico voor de banken want de bevolking van het land  moet de leningen terugbetalen die door de oorlogvoerende overheden worden aangegaan,  in de vorm van belastingen. Overigens werkt het ook om landen te overtuigen dat zij verdere schulden moeten nemen bij banken om zo andere landen die schulden hebben bij banken te helpen.

Rente zorgt voor een continue welvaartsverschuiving van 80% van de armsten naar de 10% rijksten van het systeem.

Uit onderzoek blijkt daarnaast dat het systeem van rente continue voor een verschuiving van rijkdom zorgt van de armste 80% van de bevolking naar de rijkste 10% van de bevolking. De overige 10% betaalt en ontvangt ongeveer evenveel rente tijdens het leven. We zagen net dat de gemiddelde Nederlander jaarlijks in totaal 7125 euro aan rentelasten betaald. Dit komt neer op rond de 20 euro per dag. De 80% van de armste Nederlanders betalen dus dagelijks 20 euro aan de rijkste 10% die hiermee 160 euro per dag verdienen. Als iemand wil profiteren van dit systeem moet die persoon minimaal 7125 euro aan rente weten te vangen over het eigen vermogen. Als dit wordt berekend uitgaande van een positief rentepercentage van 3%, dan is er een eigen vermogen nodig van rond de 240.000 euro, zonder enige eigen schulden uiteraard,  voordat mensen quitte  gaan spelen. Verdubbel dit vermogen nogmaals, dus rond de 500.000 euro, en dan beginnen mensen pas te profiteren van ons huidige rente systeem. Als schrijver van dit stuk moest ik constateren dat ik bij de 80% hoor. Wat wederom interessant is om te bedenken is dat hoe verder dit mechanisme schuift hoe sterker deze effecten worden. Uiteindelijk zullen er telkens meer mensen van de 80% zijn die niet meer hun leningen kunnen betalen waardoor ze hun bezittingen gedwongen moeten verkopen. Deze bezittingen die in tegenstelling tot het door banken gecreëerde geld een echte waarde hebben voor het voortbestaan kunnen dan vervolgens goedkoop worden opgekocht door de rijkste 10%.
Dit klinkt wellicht ongeloofwaardig maar zo werkt het systeem in opzet en dit verklaart ook dat 147 bedrijven 40% van de totale rijkdom van de wereld in handen kunnen krijgen (originele onderzoek). Als we de top 20 van deze bedrijven bekijken zien we dat dit bijna uitsluitend private bedrijven zijn die het recht hebben om geld te creëren in de vorm van schulden.

Bronnen voor meer informatie:
Eerdere artikelen over geldcreatie (deel 1, 2 & 3) en rente (deel 1 & deel 2).
Monetair beleid – Universiteit Leiden (Nederlands)
 Money as Debt I (NL ondertiteling)
Money as Debt II, Promises Unleashed
Zeitgeist Addendum (NL ondertiteling)
Zeitgeist III, Moving Forward (NL ondertiteling)
The Money Fix (NL ondertiteling)
90 minuten Willem Middelkoop over het huidige bankensysteem. (Nederlands)
Ex bankier doet een boekje open (Nederlands)
The American Dream (NL Ondertiteling)
Interest and Inflation Free Money by Margrit Kennedy (pdf Engels)
Arm door Geld  (pdf Nederlands)
Modern Money Mechanics (pdf Engels)
Why we Fight (received the Grand Jury Prize at the 2005 Sundance Film Festival) (Engels)  

Wie heeft het recht op geldcreatie en waarom?
Het recht op geldcreatie en daar rente over mogen vragen is wellicht het grootste voorrecht dat iemand kan hebben. Voor wie wil weten hoe er in het verleden gevochten is tussen overheden en private bankiers om dit recht op geldcreatie in handen te krijgen is de documentaire The Money Masters een absolute aanrader, net als de tijdlijn the History of the Money Changers. Zij laten zien dat er meer dan een paar Europese koningshuizen en Amerikaanse presidenten voor om het leven zijn gebracht en dat er verschillende oorlogen om zijn gevoerd zowel in Europa als Amerika in de afgelopen 2000 jaar. Het feit is dat de private bankiers op dit moment in de geschiedenis gewonnen hebben. En dat hadden we net al gezien aangezien het zo mogelijk is voor slechts 147 bedrijven om 40% van de wereldrijkdom van meer dan 7 miljard mensen in bezit te hebben. Het lijkt de strijd dus waard te zijn geweest.

Hoe dieper personen, bedrijven en overheden in de schuld staan hoe meer geld de banken eraan verdienen. En mochten mensen, bedrijven of overheden de lening niet meer kunnen betalen dan gaan de goederen die echte waarde hebben automatisch over naar bankiers die dit dan voor spotprijzen op kunnen kopen. Zo kun je zelfs landen motiveren om staatsbedrijven, oude cultuurschatten of eilanden te verkopen...

In Nederland zijn de meeste banken in private handen en staan onder toezicht en controle van de centrale bank met de misleidende titel van De Nederlandsche Bank. Want wie heeft eigenlijk de controle over De Nederlandsche Bank? Interessant of dubieus genoeg blijken dit vooral de rijkste bedrijven, (o.a. Shell, Phillips, ING) en steenrijke Nederlandse families zoals Fentener van Vlissingen en onze koninklijke familie te zijn. De Nederlandse overheid levert slechts 1 van de 10 bestuursleden en kan maximaal een inbreng van 33% hebben… Lees hier het hele artikel. Wat daarbij interessant is om te vermelden is dat Koning Willem de Derde van Oranje (zie 3 min 43) in 1694 ervoor zorgde dat de contole over de centrale bank van Engeland van de overheid werd verplaatst naar private bankiers.

Na de invoering van de Euro, zijn alle centrale banken van deelnemende landen weer geconcentreerd in de Europese Centrale Bank en hoewel de naam doet vermoeden dat dit onder invloed en controle van de Europese regering staat is dit niet het geval aangezien alle leden stuk voor stuk worden voorgedragen uit de private bankensector. En de overige onderdelen van Europa expliciet geen invloed mogen uitoefenen op de ECB of de “nationale” centrale banken.
“Members of the Executive Board are appointed from private banking circles, by agreement of heads of government of member states after “consultation” with the Council of Ministers and the European Parliament.  This is the most powerful institution in the E.U. It has total and independent control over the amount of money and credit in circulation, and thus the general level of economic activity, at a given time throughout those member states who sign up for monetary union.” Lees hier het hele stuk.

Alle centrale banken zowel nationaal als Europees en ook de Amerikaanse Federal Reserve, staan onder controle van de rijkste 1%  en enige mogelijkheid tot democratische invloed hierop vanuit nationale overheden en vanuit Europa of de VS is niet mogelijk. Al deze centrale banken zijn overigens weer gecentraliseerd in de Bank of International Settlements ook wel de BIS genoemd. De BIS is met hun rol als het ware het hart van het huidige globale geldsysteem. En geheel volgens het patroon is ook op deze bank geen enkele democratische invloed mogelijk. Ik moet eerlijk zeggen dat het mij nog steeds niet duidelijk is of dit iets is waar we ons zorgen over moeten maken of niet. Maar het is op zijn minst opmerkelijk dat het geldcreatie proces en de banken die hier de rechten op hebben volledig onder controle staan van de rijkste 1%.  Daarbij vond ik het extreem vreemd om erachter te komen dat mensen en overheden praktisch gezien helemaal geen controle hebben over, of zelfs maar enige invloed kunnen uitoefenen op het geldsysteem waar ze gebruik van maken.

Bronnen voor meer informatie:
Inside Job (oscaarwinnaar beste documentaire 2010)
The Money Masters
The Secret of Oz
The Power of the Purse part 1 & part 2
Ring of Power: Empire of the City
De Wereld in Gijzeling, deel 1, 2, 3, 4 en 5 

Tot slot
Tot zover een verslag van mijn zoektocht in begrip over het huidige economische systeem. Ik begrijp dat mijn begrip verre van perfect kan zijn dus constructieve opmerkingen en aanvullende informatie is zeer welkom net als mogelijkheden voor oplossingsrichtingen. Ik zou echter iedereen willen aanraden om zichzelf echt in deze materie te gaan verdiepen. Gemiddeld betaalt iedere Nederlander jaarlijks meer dan 7000 Euro (22% van het gemiddelde inkomen) aan rentelasten. Als je jaarlijks niet minsten net zoveel rente ontvangt dan hoor jij bij de 80% die de nadelen van ons huidige geldsysteem ondervindt. Gemiddeld werkt elke Nederlander jaarlijks “gratis” 81 dagen voor de rijkste 1% door de werking van rente in ons systeem. Door samen dit systeem zo goed en scherp mogelijk in beeld te krijgen kunnen we het systeem verbeteren en ervoor zorgen dat geld optimaal zijn oorspronkelijke doel vervult. Het uitwisselen van waardevolle zaken tussen mensen voor het verbeteren van het voortbestaan van ons allen.

Aanverwante artikelen: 
-) 2000 jaar strijd over de controle van het geldsysteem
-) De toekomst van onze economie deel 1, 2 & 3
-) 3 praktische oplossingen voor meer economische veerkracht
-) Update het economische systeem!
-) Hernationaliseer het recht op geldcreatie 
-) Breek het monopolie van geld als enige ruilmiddel-) Griekenland is kaalgeplukt, op naar de volgende
-) Oorlog is cashen voor de 1% 

(Op het internet hebben de lezers de macht! Zij bepalen welke informatie de wereld rond gaat! U bent zich er misschien niet van bewust, maar als elke lezer een link stuurt naar 3 geïnteresseerde personen, dan zijn er maar 20 stappen nodig om 3,486,784,401 mensen te bereiken! Wil je dat zien gebeuren? Gebruik je macht! Dit stuk mag dan ook vrij door iedereen overgenomen worden op websites, blogs, of om door te sturen aan familie, vrienden, kennisen, collega`s, politici, bankiers, etc. graag zelfs hoe meer mensen dit weten hoe beter.  Zet wel even de bron erbij zodat mensen mee kunnen doen in de discussie hieronder.)

Rente nader bekeken

15 reacties / Ideeën en techniek, Misvattingen, Nederland / Door / 30 november 2011

In onderstaande twee video`s legt Margit Kennedy uit hoe rente werkt. Het begint in het IJslands maar gaat snel over in het Engels. Het blijkt dat 80% van de bevolking netto over het leven veel meer rente betalen dan dat ze er voordeel van ondervinden. 10% van de bevolking betaald ongeveer evenveel dan ze ontvangen en er is een kleine 10% die flink verdienen aan dit systeem. In totaal is het effect van rente dat geld zich continue concentreert bij de mensen die het meeste geld hebben. En moet worden opgehoest door het armste deel die geld moeten lenen om in leven te blijven. Een belasting voor de armen en een bonus voor de rijksten onder ons. Rente zorgt zo continue voor een sterkere scheiding tussen arm en rijk.  Deel 1 en deel 2

Een interessant publicatie dat hier ook op ingaat is Arm door geld, van Strohalm een stichting die onderzoek doet naar aanvullende en alternatieve economische systemen. Wat vooral boeiend is aan zowel de publicatie als de video`s is om te zien hoeveel de rentelasten zijn in een bepaald systeem. Dit omdat de supermarkt ook rente betaald aan de bank en die rente dus in de producten wordt doorberekend. Zo betalen velen van ons dus een enorme hoeveelheid aan indirecte rente. Daarbij is het ook zo dat rente over leningen zoveel geld kost dat het slimme investeringen die zich pas over wat langere tijd terugverdienen vaak tegenhouden.

Voor mensen die meer willen weten over de toekomst van onze economie bekijk de eerder verschenen artikelen daarover. (deel 1 & deel 2)

Meer informatie:
Interest and Inflation Free Money by Margrit Kennedy

Geldcreatie deel 3

3 reacties / Ideeën en techniek, Mensheid, Misvattingen, Wereld / Door / 20 oktober 2011

Na deel 1 en deel 2 over geldcreatie blijkt dat er nog steeds veel misverstanden zijn over waar geld precies vandaan komt, wie het maakt, wanneer het wordt gemaakt, wat de invloed van rente in het systeem is etc. Dat is ook niet zo vreemd want het geldcreatie systeem is wellicht het best bewaarde geheim van de private bankensector van de afgelopen eeuwen. In onderstaande documentaire wordt het hele proces nog een keer goed uitgelegd door verschillende experts. Interessant voor eenieder met een bankrekening.

Het monopolie op het recht van geldcreatie bij private banken is de kern van de huidige economische problematiek. Hier draaien de wereldwijde protesten momenteel om. Als er een strijd wordt gevoerd op het moment dan is het een strijd om informatie. Deze prachtige documentaire, The Money Fix, is hierin een buitengewoon verhelderend stuk uitleg. Met Nederlandse ondertiteling.

Voor mensen die meer willen weten over mogelijke oplossingen zie deel 1 & deel 2 van de toekomst van onze economie. Voor diegenen die denken dat het reeds te laat is voor oplossingen is het goed om te weten welke voorbereidingen er getroffen kunnen worden wanneer de euro zou instorten.

Ook in Nederland heeft 99% van de mensen geen idee hoe het banksysteem werkt en hoe geld wordt gecreëerd. Hopelijk komt daar met de huidige protesten snel verandering in.

Geldcreatie deel 2

23 reacties / Ideeën en techniek, Maatschappij, Mensheid, Misvattingen, Nederland, Wereld / Door / 16 oktober 2011

In het eerste deel is besproken hoe geldcreatie werkt. Het werd duidelijk dat banken die hierop het monopolie hebben hier een enorm voordeel van hebben. Maar voor wie is dat nu eigenlijk interessant om te weten?  En wat betekent dit eigenlijk op Nederlands niveau?
De meest duidelijke en brede groep mensen voor wie dit interessant is zijn huizenbezitters met een hypotheek.

Is het recht op geldcreatie wellicht de door velen gedroomde geldboom?

Volgens de cijfers van 2010 van het Centraal Bureau voor de Statistiek zijn er in Nederland bijna 4 miljoen (3.969.883) woningbezitters. Daarbij bedraagt de totale particuliere hypotheekschuld in Nederland rond de 630 miljard euro. Volgens sommigen een wereldrecord. Niet eentje om trots op te zijn overigens want zelfs de IMF waarschuwt de Nederlandse overheid hier inmiddels voor. Als de totale hypotheekschuld wordt verspreid over de woningbezitters dan komt het op  een gemiddelde hypotheekschuld van 157 duizend euro per woningbezitter. Als er wordt uitgegaan dat er gemiddeld 5% rente over deze hypotheekschuld wordt betaald dan levert dat de banken in Nederland jaarlijks een bedrag op van 31,5 miljard euro.  Dit is een kleine 8 duizend euro per huizenbezitter.

In deel 1 werd duidelijk dat banken zelf maar 3% van het bedrag voor een lening hoeven te hebben en de rest er zo uit de lucht bij mogen creëren. Zo wordt duidelijk dat banken binnen een jaar het bedrag wat ze moeten hebben om de lening te mogen geven,  reeds van de woningbezitters terug hebben gekregen in rente-inkomsten. Elk jaar erna verdienen banken geld op de rente die de huiseigenaren betalen aan het hypotheekbedrag wat banken hebben gecreëerd en zelf nooit hebben gehad. Aangezien een hypotheek snel een jaar of 30 loopt is dit een prachtig bedrijfsmodel voor de bankensector.
Om terug te komen bij de beginvraag voor wie het interessant is om het mechanisme van geldcreatie te begrijpen. Er zijn in Nederland dus rond de 4 miljoen mensen die elk jaar 8000 euro aan rentelasten over hun huis betalen aan een bank die het geld hiervoor heeft gecreëerd en zelf nooit in het bezit heeft gehad.

Naast woningeigenaren met hypotheekschuld werkt dit systeem in rode lijn  hetzelfde voor andere type schulden. Studenten met studieschuld bij een bank, mensen met persoonlijke leningen, etc. Kortom, iedereen die schulden heeft zou zich eens goed moeten verdiepen in hoe dit systeem werkt. Om dit systeem zo goed mogelijk duidelijk te maken hieronder twee documentaires die het huidige banksysteem stap voor stap bijlangs gaan. De eerste documentaire Money as Debt heeft Nederlandse ondertiteling:

De tweede documentaire Money as Debt – Promises Unleashed gaat nog dieper en uitgebreider in op hoe het systeem werkt, wat voor afspraken een persoon eigenlijk maakt met een bank als die geld stort en wat voor afspraken een burger met banken maakt als er een lening  wordt aangegaan. Deze is (nog alleen) in het Engels beschikbaar:

Het is eenieder aan te raden die zelf schulden heeft bij een bank of mensen kent die schulden hebben bij een bank om dit artikel naar die mensen door te sturen. Ook in Nederland zijn 15 oktober 2011 protesten uitgebroken. Die protesten zijn tegen  het bankensysteem en de (on)bewust gekochte (corrupte) lagen van accountants, politici, juristen en gedeeltelijk ook de mainstream media die dit systeem beschermen. Het basisprincipe wat achter de huidige scheve welvaartsverdeling ten grondslag licht is het monopolie van banken die in private handen zijn, om geld uit het niets te mogen creëren. De beste manier om daar actie tegen te voeren is door deze kennis te verspreiden zodat mensen begrijpen hoe het in elkaar steekt. Geen geweld, geen vernielingen, liever ook geen boosheid maar begrip bij jezelf en probeer dat begrip bekender te maken onder familie, vrienden en ook de politici, main stream media etc. Alleen als dit systeem goed wordt begrepen in de voordelen en de nadelen is het mogelijk om een beter systeem te bouwen waar iedereen beter mee gediend zal zijn.
Voor mensen die meer willen weten over de toekomst van onze economie bekijk de eerder verschenen artikelen daarover. (deel 1 & deel 2)