Een prachtige documentaire over hoe Yacouba Sawadogo de woestijn tegenhoudt en de Sahel woestijn weer vruchtbaar weet te maken.
In Burkina Faso veroorzaakte de snelle woestijnvorming van de ooit vruchtbare Sahelvlakten, droogten en verwoeste oogsten. Het gevolg: een massale exodus van dorpsbewoners en hongersnoden die de bevolking decimeerden. Opmerkelijk genoeg lukte een ongeletterde kleine boer met zijn vernuftige landbouwmethodes, wat experts niet lukte: de woestijnvorming te stoppen. Deze inspirerende documentaire vertelt het unieke verhaal van Yacouba Sawadogo, wiens jaren van zwoegen het leven van duizenden hebben veranderd.
De oplossingen voor de grote milieuproblemen zijn er, het zijn daarbij vrij simpele oplossingen. Het is tijd om dit soort oplossingen nu grootschalig te verspreiden en toe te gaan passen. Een boel van deze praktisch implementeerbare oplossingen zijn te vinden op Permacultuur Nederland.
Een aantal studenten van de Amerikaanse architectuuropleiding Taliesin in Arizona leefde zich helemaal uit in de woestijn. Ward-Karet ontwikkelde voor minder dan duizend dollar aan materiaal deze schelpvormige schuilplaats, die een veilige plek, bescherming tegen de zon en ook een primitieve woonkamer biedt.
De Helixa Shelter maakt slim gebruik van lokale hulpbronnen in de woestijn.
Elk jaar moet een aantal studenten van Taliesin hun ideeën in de praktijk uitvoeren met een minimaal budget in het design/build shelter program. Voor haar ontwerp gebruikte Ward-Karet zandzakken, adobe, textiel dat in parasols wordt gebruikt en restjes die op haar academie rondslingerden, want ze wilde meer ervaring krijgen met de zandzakkenmethode om huizen te bouwen, die we al eerder op Visionair beschreven. Taliesin ligt midden in de woestijn, dus ruimtegebrek is geen issue.
De vorm van de aarden hut is die van een zeeschelp, waar het zonlicht in valt als de zon net opkomt, maar de zon blokkeert als deze onaangenaam heet wordt. De zandzakken en adobe muren zorgen voor thermische massa, die overdag de warmte opzuigt en deze ’s nachts weer afstaat. De nachten in de woestijn zijn zeer koud, zodat de gemiddelde temperatuur rond de twintig graden ligt – comfortabel voor de meeste mensen.
Een afgeschermd slaapgedeelte bevindt zich in het midden van de spiraal. De grote opening aan de voorkant biedt ruimte voor sociale activiteiten.
Zeker interessant voor vluchtelingenkampen in woestijnachtige gebieden.
De beste tijd om een (fruit)boom te planten is 20 jaar geleden. De beste tijd daarna is nu.
Goed nieuws, woestijnen en volledig geërodeerde gebieden zijn weer te veranderen in bruikbare en productieve ecosystemen. Permacultuur is een ontwerpsysteem waarmee je natuurlijke ecosystemen nabouwt met een functie voor de mens. Door de op ecologie gebaseerde ontwerpprincipes van permacultuur te gebruiken bij het ontwerp kan men bijna overal mooie diverse stabiele ecosystemen ontwikkelen met functies voor de mens, bijvoorbeeld voedselvoorziening, het leveren van bouwmaterialen, etc.
Permacultuur gebruikt geen fossiele input en houdt rekening met de mens en de aarde. Het zoekt win-win situaties op met haar ontwerp zodat de natuur en de mens op een harmonische manier met elkaar kunnen voortbestaan.
Eerder al kwam aan bod hoe er met permacultuur in Nederlandse eetbare bostuinen kunnen worden aangelegd. Nu een paar voorbeelden uit de praktijk hoe je met de principes van permacultuur stukken onproductieve woestijn weer terug kunt vormen naar productieve groene gebieden waar volop voedsel kan worden geproduceerd met respect voor de natuur.
Permacultuur omvat een flink aantal ontwerptechnieken om water zo optimaal mogelijk op te vangen, zo lang mogelijk in het systeem te houden en dit zo vaak mogelijk opnieuw te gebruiken als mogelijk is binnen het systeem.
Hieronder een aantal films met de resultaten. Als eerste een permacultuurproject in Jordanië vlakbij de Dode Zee met de titel Greening The Desert.
Daarnaast een inspirerende film waar ze laten zien hoe volledig geërodeerde en verwoestijnde gebieden weer productief zijn gemaakt door ontwerpprincipes toe te passen die in de permacultuur ontwerpprincipes uitgebreid aan bod komen. Bekijk: Lessons of the Löss Plateau.
En tot slot een aflevering van The Global Gardener waarin Bill Mollison, één van de uitvinders van permacultuur, permacultuurstrategiën voor droge gebieden uitlegt en toelicht en langs verschillende projecten gaat rondom de wereld.
Het logo van Permacultuur Nederland. Klik op het logo om naar de site te gaan.
Het interessante van permacultuur en de slimme ontwerpprincipes waar het gebruik van maakt is dat permacultuur overal kan worden toegepast.
Een uitgebreide uitleg over de ecologische principes waarop permacultuur gebaseerd is, is te vinden op de website www.permacultuurnederland.org, waar een vrij downloadbare cursus mensen bekend maakt met de belangrijkste ontwerpprincipes van permacultuur. Deze cursus is ook op papier tegen print en verzendkosten te bestellen via Omslag.nl. Als mensen nog vragen hebben over permacultuur, stel ze vooral!
De Haagse kunstenaar Ap Verheggen wil een statement maken met een nieuw kunstproject, dat door middel van zonne-energie ijs maakt midden in de Sahara. Komt er na de Nederlandse Berg, ook een Gletsjer in de Woestijn?
Het nieuwe kunstproject van kunstenaar Ap Verheggen: een gletsjer midden in de woestijn. (c) Ap Verheggen
Neem het ontwerp van een blad – naar miljoenen jaren evolutie door de natuur geperfectioneerd om zonlicht op te vangen – en bedek het oppervlak van tweehonderd vierkante meter met zonnecellen. Onder het gigantische iepenblad hangen koelingselementen die de waterdamp in de woestijnlucht als ijs neer laten slaan. Zelfs in het heetste klimaat, ontstaat er zo een laag ijs op de onderkant van het blad. Althans, volgens de theorie.
Ook in woestijnlucht bevindt zich, anders dan vaak gedacht wordt, de nodige waterdamp. In de kurkdroge Israëlische Negev-woestijn, bijvoorbeeld, is de luchtvochtigheid 64% en ’s ochtends slaat in de woestijn, zelfs in hartje Sahara, dauw neer. Koel de lucht voldoende af (zoals ’s nachts in de woestijn) en er vormt zich vanzelf water – of ijs. Een kubieke meter woestijnlucht bevat namelijk rond de vijf tot vijftien milliliter water, dat neerslaat als de temperatuur maar voldoende daalt.
De zonnegletsjer zal vermoedelijk de nodige verbaasde blikken opwekken bij woestijnbewoners.
Verheggen wil met zijn gletsjer in de woestijn laten zien dat zelfs het schijnbaar onmogelijke mogelijk is, dus dat met voldoende verbeeldingskracht en technische knowhow vrijwel alle problemen op te lossen zijn. Hij hoopt hiermee wat te doen aan het enorme probleem van peak fantasy in de wereld, intellectuele belemmeringen te doorbreken en zo anderen te prikkelen tot het bedenken van verstrekkende oplossingen voor wereldproblemen.
Technologie werkt
Op dit moment is Verheggens kunstwerk niet meer dan een paar schetsen en een proefopstelling in een lab in Zoetermeer. Koelingsbedrijf Cofely test nu de principes van het maken van ijs in de woestijn in een kist zo groot als een zeecontainer. Hierbij maken ze gebruik van nu al verkrijgbare technologie. Ingenieurs hebben een tien centimeter dikke ijslaag geproduceerd in gesimuleerde woestijnlucht van dertig graden Celsius en plannen de temperaturen op te voeren tot vijftig graden. Er drupt voortdurend water van de steeds dikker wordende ijslaag, war de lucht langs blaast. De testen moeten afgerond zijn in 2012, waarna de sculptuur zal worden gebouwd. Deze komt in een nog niet bij naam genoemd Noord-Afrikaans land te staan.
Project ter bestrijding van peak fantasy
UNESCO steunt het project, omdat met een relatief kleine investering enorm veel publiciteit kan worden gegenereerd. “Het project laat zien dat zelfs in een totaal hopeloze omgeving, nog steeds hoop kan worden gegenereerd. De boodschap is dat wat velen de dreigende watercrisis noemen, niet onvermijdelijk is. Er zijn oplossingen, en alles hangt af van menselijke verbeeldingskracht. Alles hangt van ons af,” aldus UNESCO-wetenschapper Andras Szollosi-Nagi. Als visionair.nl zijn we dat uiteraard meer dan volledig met hem eens.
Verheggen, cultureel ambassadeur van de UNESCO, maakte al eerder furore met een reusachtige ijssculptuur op een ijsberg uit de Groenlandse kust om zo aandacht te vragen voor de benarde positie van de inheemse Inuit als het gevolg van het afnemende ijs en hoge temperaturen.
Stel je hebt een onafzienbare vlakte met zand, veel zon en je wilt wat. Voor sommigen een reden de moed maar op te geven en weg te trekken, voor anderen een reden tot eindeloze inspiratie. Dat het voornaamste probleem van woestijngebieden peak fantasy is, bewijzen deze opmerkelijke kunstenaars en uitvinders. Check de filmpjes.
Markus Kayser is een Duitse kunstenaar en productontwerper. Juni 2011 haalde hij wereldwijde bekendheid met zijn unieke Solar Sinter project, een Fresnel lens die met een computer gestuurd wordt. Een verzengend hete bundel zonlicht verandert het zand in glas, waardoor hij laagje voor laagje voorwerpen kan aaneensinteren.
Kaiser deed zijn experimenten in Siwa, een schilderachtige oase in West-Egypte. Dit zal de kliek rond ex-dictator Mubarak wel niet leuk vinden, want ze hebben de afgelopen jaren grof geld verdiend met woekerprijzen voor bouwmaterialen.
Cactussen zijn een stuk mooier dan een gifgroen gazon en je hoeft ze nooit te maaien.
Ook aan de overkant van de grote plas hebben ze de nodige woestijn en ook hier sloeg peak fantasy genadeloos toe. Onvervangbare aquifers werden leeggezogen om de inwoners van Las Vegas en Phoenix aan gifgroene golfvelden midden in de woestijn te helpen. Een gemiddelde inwoner van Las Vegas jaste er in de zomer zo’n 1,2 kuub per dag doorheen. Gelukkig wordt hier xeriscaping, tuinieren met waterbesparende planten, steeds populairder. Ze moeten ook wel. Lake Mead, het grootste stuwmeer in het gebied, is snel aan het droogvallen.
Chili kent in het noorden de droogste woestijn op aarde: de Atacama, een kurkdroge kustwoestijn waar minder dan twee mm regen per jaar valt. Lokale kustbewoners gebruiken vochtvangende gordijnen om dauwvocht aan de lucht te onttrekken.
Het Chileense establishment is minder creatief dan de bewoners aan de kust: het land wordt geplaagd door voortdurende elektriciteitstekorten en blackouts. Geen wonder dat zonne-energie nu erg hot is in Chili. Hierboven beelden van AFP van de eerste solar race in het land.
Water is er in de woestijn genoeg. Diep onder de grond zijn er natuurlijk aquifers, die tegenwoordig in hoog tempo worden leeggeslurpt. Het zoveelste gevalletje peak fantasy. Maar er is nog een tweede, onverwachte bron, waar maar weinig mensen aan denken. De lucht! Zelfs hartje woestijn bevat de lucht nog zeker 11 milliliter water per kubieke meter. Australië, dat voor het grootste deel uit de enorme Gibsonwoestijn bestaat, wordt al jaren geteisterd door droogte. Edward Linnacre, een student aan de Universiteit van Melbourne, verzon een slimme low-tech oplossing. Een proefopstelling van zijn AirDrop oogst per dag een liter water. Als op elke vierkante meter een AirDrop komt te staan, levert dit rond de 350 mm extra neerslag. Dit is het verschil tussen een woestijn en een savanne. Vooral als dit water geheel ten goede komt aan één plant, wordt landbouw in de weostijn hiermee mogelijk. Geheel terecht sleepte Linnacre hiermee de Dyson Award 2011 in de wacht.
De AirDrop werkt door woestijnlucht onder de grond te zuigen met een motortje en zo af te laten koelen tot onder het dauwpunt. Bron: James Dyson Foundation
Woestijnplaneten, die veel weg hebben van de planeet Arrakis in de science fiction klassieker Duin, of Tatouine uit de Star Wars-cyclus, zijn waarschijnlijk het meest voorkomende type bewoonbare planeet in de Melkweg, aldus onderzoekers. Ook was Venus volgens hun onderzoek slechts één miljard jaar geleden nog een bewoonbare woestijnplaneet. En loopt het voor de aarde minder akelig af dan tot nu toe vermoed.
Zonder water geen leven
Water is absoluut noodzakelijk voor leven. De zoektocht naar leven elders in het universum heeft zich grotendeels geconcentreerd op waterrijke oceaanwerelden met heel veel vloeibaar water op hun oppervlak. Je kan dan denken aan grotendeels met een oceaan overdekte planeten, zoals de aarde, of nog nooit aangetroffen planeten met een honderden kilometers dikke laag water. Een soort ontdooide versie van Jupiters ijsmanen Ganymedes en Europa, zeg maar.
Om bewoonbaar te zijn moeten planeten zich in een “Goudlokjeszone” bevinden, genoemd naar de hoofdpersoon in een sprookje die haar pap niet te heet of te koud wilde. Te ver van de zon verandert een planeet in een ijsbal, zoals de manen van Jupiter. Te dicht bij de zon verandert een planeet in een verschroeiende hel zoals Venus of de door de zon geblakerde Mercurius. Te dicht bij de zon verdampt er zoveel water dat er een zeer sterk broeikaseffect ontstaat. De waterdamp valt door de zonnestraling uiteen in waterstof en zuurstof. Waterstof is te licht om vastgehouden te worden door de planeet, de zuurstof reageert met de koolstof in de korst tot kooldioxide of wordt opgeslokt door het ijzer, silicium en aluminium in de korst.
Woestijnplaneet Arrakis blijkt vaker voor te komen dan voor mogelijk werd gehouden
De onderzoekers werden geïnspireerd door Dune, het door science fiction schrijver Frank Herberts bedachte epos. Hierin terroriseren honderden meters lange zandwormen een woestijn zo groot als een planeet en produceren de in Herberts fictionele universum zeer gewilde specie, een goedje dat telepathische vermogens opwekt en het leven verlengt. Planetoloog Kevin Zahnle noemt Arrakis een buitengewoon goed uitgewerkt voorbeeld van een woestijnplaneet. Op Arrakis, in feite een warmere en grotere versie van Mars, zijn alleen de polen leefbaar met misschien hier en daar een kleine oase.
Heeft de eerste ontdekte bewoonbare exoplaneet meer weg van Arrakis dan van de aarde?
De bewoonbare zone in ons zonnestelsel, vergeleken met die van het rode-dwergsterretje Gliese 581 is op de afbeelding rechts te vinden.
Volgens de onderzoekers zorgt de schaarste van water op een woestijnplaneet, dat deze minder kieskeurig is wat betreft de afstand tot de ster dan een waterrijk lustoord. Een landplaneet heeft bijvoorbeeld minder water dat kan bevriezen tot ijs of sneeuw, die zonlicht terugkaatst. Inderdaad is dit een berucht effect van grote ijsmassa’s en de reden dat ijstijden zo lang duren. Volgens de onderzoekers absorbeert de bodem van de planeet meer zonnehitte en maakt dit ook koudere regionen dan anders nog leefbaar. Het gebrek aan waterdamp betekent ook dat dit krachtige broeikasgas ontbreekt en dus in theorie minder hitte vast houdt. Dit sluit volgens de onderzoekers uit dat zich een broeikaseffect ontwikkelt. Ook betekent minder waterdamp ook minder water dat door UV-straling in waterstof en zuurstof gesplitst kan worden.
In hun model gingen Yutaka Abe van de Universiteit van Tokyo met Zahnle en hun collega’s aan het rekenen met een aantal simpele driedimensionele klimaatmodellen voor aardachtige planeten. Voor hun simulaties van landplaneten lieten ze de aardse daglengte, luchtdruk en kooldioxidegehaltes onveranderd, maar verwijderden oceanen en plantengroei. Alleen grondwater diep onder de grond bleef behouden. Een verrassende uitkomst: de bewoonbare zone voor een landplaneet is maar liefst drie keer groter dan die voor een oceaanplaneet. Hun conclusie: de eerste bewoonbare exo-aarde die we vinden zou wel eens meer weg kunnen hebben van een bovenmaatse woestijn dan van de Stille Oceaan.
Hoewel er op een woestijnplaneet onvoldoende te eten is voor zandwormen, kloppen veel van Herberts voorspellingen over woestijnplaneten wel aardig.
Woestijnplaneet blijft in veel groter gebied leefbaar
Ze ontdekten ook dat een waterplaneet in een ijsbal verandert als de hoeveelheid zonlicht onder de 72% tot 90% van dat van de aarde vermindert (afhankelijk van de stand van de draaias). Landplaneten bleken veel beter bestand tegen bevriezing. Pas als de hoeveelheid zonlicht daalde onder de 58% tot 77%, bevroor de woestijnwereld. Dit effect rekte de bewoonbare zone enorm uit. Als een woestijn-aarde zich op de plek van Mars had bevonden, met 44% van de aardse hoeveelheid zonnestraling, was de planeet met een wat sterker broeikaseffect dan hier, nog bewoonbaar geweest.
Woestijnplaneten blijken, wat minder verrassend wellicht, ook beter bestand tegen veel zon dan waterplaneten. Als de hoeveelheid zonlicht met 35% toeneemt is een waterplaneet zoals de aarde reddeloos verloren. Daarentegen kan de hoeveelheid zonlicht toenemen tot 170% van de aardse waarde, voor er geen plaats meer is waar vloeibaar water kan bestaan.
Zahnle denkt echter dat deze woestijnplaneten toch op de nodige punten verschillen van Arrakis. Zo zouden de poolstreken op een woestijnplaneet aanmerkelijk leefbaarder zijn dan op Arrakis – kleine stroompjes, meertjes en dergelijke zouden veel voorkomen. De planeten zijn te ontdekken door te letten op hun vrije-zuurstofgehalte. Water komt op veel plaatsen in het universum voor, dus is minder geschikt om leven te vinden, stelt Zahnle. Hij denkt daarom dat er eerder bewoonbare woestijnplaneten worden gevonden dan waterwerelden. De woestijnplaneten kunnen dichter bij de centrale ster staan, waardoor ze die eerder laten schommelen of voor de ster langs bewegen en zo sneller worden ontdekt.
Wordt de aarde een woestijnwereld?
Volgens onderzoekers zal ook de aarde zelf in een woestijnwereld veranderen. Elke miljard jaar wordt de zon negen procent helderder. De zonnestraling zal uiteindelijk het vloeibare water op de planeet splitsen in waterstof en zuurstof. De onderzoekers hebben echter een opwekkend bericht. De aarde blijft veel langer bewoonbaar dan gedacht. Waarschijnlijk zal de aarde aan het rampzalige broeikaseffect kunnen ontsnappen dat Venus in een hel veranderde. ‘Slechts’ een derde van de oceanen zal wegkoken voordat de zon in een rode reus verandert.
Was Venus ooit bewoonbaar?
Volgens de berekeningen van de wetenschappers is het antwoord hierop ja. Ze gingen er hierbij van uit dat Venus ooit over oceanen beschikte – waar het extreem hoge gehalte aan deuterium in het zwavelzuur in de atmosfeer van Venus inderdaad op wijst. Volgens de onderzoekers ging Venus door een periode waarin de planeet droog was, maar bewoonbaar.Venus kon zelfs tot een miljard jaar geleden een leefbare woestijnplaneet zijn geweest met vochtige polen en een geblakerde evenaar. Zijn we net een miljard jaar te laat geëvolueerd om Venus te koloniseren?
Het Britse Seawater Greenhouse heeft een techniek ontwikkeld om energieneutraal zeewater te gebruiken voor het irrigeren van de woestijn. Met de techniek is het mogelijk om woestijnen, die samen eenderde van het totale landoppervlak in beslag nemen, te veranderen in bronnen van voedsel, energie en drinkwater.
Het visionaire Sahara Forest Project wat tot doel heeft groene oases in woestijngebieden te creëren heeft een overeenkomst getekend om in de (enige) Jordaanse havenstad, Aqaba, een pilot plant te bouwen op een site van 200.000 vierkante meter (twintig hectare). De bouw, gefinancierd door de Noorse regering, begint in 2012.
Zo moet de Seawater Greenhouse in Jordanië er ongeveer uit gaan zien.
“De wereld heeft een overvloed aan zon, zeewater, kooldioxide en woestijnland”, stelt Joakim Hauge, bestuursvoorzitter van Sahara Forest project. “deze hulpbronnen kunnen ingezet worden voor een winstgevende en duurzame voedselproductie, drinkwater en duurzame energie, terwijl het broeikaseffect een halt wordt toegeroepen door CO2 te binden in nieuwe woestijnvegetatie in aride gebieden.”
Als alles volgens plan verloopt, zal de fabriek bestaan uit een zoutwaterbroeikas waarin groenten worden gekweekt naast algen voor biobrandstof. Water uit de Rode Zee zal de lucht die de broeikas binnenstroomt koelen waardoor goede groeiomstandigheden ontstaan voor de gewassen. Na verblijf in de broeikas wordt de lucht over open, met zonne-energie verwarmde pijpen met zeewater geleid. De resulterende hete, vochtige lucht wordt uiteindelijk gekoeld met koud zeewater (voorzover mogelijk in de Rode Zee met watertemperaturen boven de dertig graden).
Het zoete water wordt gebruikt door een zonnecollectorcentrale met parabolische spiegels om een stoomturnine mee aan te drijven die elektriciteit opwekt die op zijn beurt weer wordt gebruikt om de vele pompen en ventilatoren in de centrale aan te drijven. Het water zal ook worden gebruikt om gewassen rond de broeikas te kweken. Overtollige warmte, tenslotte, wordt gebruikt om drinkwater mee te produceren.
De mogelijkheden voor Jordanië zijn overigens niet denderend groot. Het landje heeft welgeteld zesentwintig kilometer kust. Dat is een andere zaak voor woestijnachtige landen met lange kusten zoals Libië, de staten van het Arabisch schiereiland en Australië.
